khayyam.txt

|برخیز بتا بیا ز بهر دل ما
|حل کن به جمال خویشتن مشکل ما
|یک کوزه شراب تا به هم نوش کنیم
|زآن پیش که کوزه ها کنند از گل ما
|چون عهده نمی شود کسی فردا را
|حالی خوش دار این دل پر سودا را
|می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
|بسیار بتابد و نیابد ما را
|قرآن که مهین کلام خوانند آن را
|گه گاه نه بر دوام خوانند آن را
|بر گرد پیاله آیتی هست مقیم
|کاندر همه جا مدام خوانند آن را
|گر می نخوری طعنه مزن مستانرا
|بنیاد مکن تو حیله و دستانرا
|تو غره بدان مشو که می مینخوری
|صد لقمه خوری که می غلام ست آنرا
|هر چند که رنگ و بوی زیباست مرا
|چون لاله رخ و چو سرو بالاست مرا
|معلوم نشد که در طربخانه خاک
|نقاش ازل بهر چه آراست مرا
|ماییم و می و مطرب و این کنج خراب
|جان و دل و جام و جامه پر درد شراب
|فارغ ز امید رحمت و بیم عذاب
|آزاد ز خاک و باد و از آتش و آب
|آن قصر که جمشید در او جام گرفت
|آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت
|بهرام که گور می گرفتی همه عمر
|دیدی که چگونه گور بهرام گرفت
|ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست
|بی بادهٔ گلرنگ نمی باید زیست
|این سبزه که امروز تماشاگه ماست
|تا سبزهٔ خاک ما تماشاگه کیست
|اکنون که گل سعادتت پربار است
|دست تو ز جام می چرا بیکار است
|می خور که زمانه دشمنی غدار است
|دریافتن روز چنین دشوار است
|امروز ترا دسترس فردا نیست
|و اندیشه فردات به جز سودا نیست
|ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
|کاین باقی عمر را بها پیدا نیست
|ای آمده از عالم روحانی تفت
|حیران شده در پنج و چهار و شش و هفت
|می نوش ندانی ز کجا آمده ای
|خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
|ای چرخ فلک خرابی از کینه تست
|بیدادگری شیوه دیرینه تست
|ای خاک اگر سینه تو بشکافند
|بس گوهر قیمتی که در سینه تست
|ای دل چو زمانه می کند غمناکت
|ناگه برود ز تن روان پاکت
|بر سبزه نشین و خوش بزی روزی چند
|زان پیش که سبزه بردمد از خاکت
|این بحر وجود آمده بیرون ز نهفت
|کس نیست که این گوهر تحقیق بسفت
|هر کس سخنی از سر سودا گفتند
|زآن روی که هست کس نمی داند گفت
|این کوزه چو من عاشق زاری بوده است
|در بند سر زلف نگاری بوده ست
|این دسته که بر گردن او می بینی
|دستی ست که برگردن یاری بوده ست
|این کوزه که آبخوارهٔ مزدوریست
|از دیدهٔ شاهیست و دل دستوریست
|هر کاسهٔ می که بر کف مخموریست
|از عارض مستی و لب مستوریست
|این کهنه رباط را که عالم نام است
|و آرامگه ابلق صبح و شام است
|بزمی ست که وامانده صد جمشید است
|قصریست که تکیه گاه صد بهرام است
|این یک دو سه روز نوبت عمر گذشت
|چون آب به جویبار و چون باد به دشت
|هرگز غم دو روز مرا یاد نگشت
|روزی که نیامده ست و روزی که گذشت
|بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
|در صحن چمن روی دل افروز خوش است
|از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست
|خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است
|پیش از من و تو لیل و نهاری بوده است
|گردنده فلک نیز بکاری بوده است
|هرجا که قدم نهی تو بر روی زمین
|آن مردمک چشم نگاری بوده است
|تا چند زنم بروی دریاها خشت
|بیزار شدم ز بت پرستان کنشت
|خیام که گفت دوزخی خواهد بود
|که رفت بدوزخ و که آمد ز بهشت
|ترکیب پیاله ای که درهم پیوست
|بشکستن آن روا نمیدارد مست
|چندین سر و پای نازنین از سر و دست
|از مهر که پیوست و به کین که شکست
|ترکیب طبایع چو به کام تو دمی است
|رو شاد بزی اگرچه برتو ستمی است
|با اهل خرد باش که اصل تن تو
|گردی و نسیمی و غباری و دمی است
|چون ابر به نوروز رخ لاله بشست
|برخیز و بجام باده کن عزم درست
|کاین سبزه که امروز تماشاگه توست
|فردا همه از خاک تو برخواهد رست
|چون بلبل مست راه در بستان یافت
|روی گل و جام باده را خندان یافت
|آمد به زبان حال در گوشم گفت
|دریاب که عمر رفته را نتوان یافت
|چون چرخ بکام یک خردمند نگشت
|خواهی تو فلک هفت شمر خواهی هشت
|چون باید مرد و آرزوها همه هشت
|چه مور خورد بگور و چه گرگ بدشت
|چون لاله به نوروز قدح گیر بدست
|با لاله رخی اگر تو را فرصت هست
|می نوش به خرمی که این چرخ کهن
|ناگاه تو را چو خاک گرداند پست
|چون نیست حقیقت و یقین اندر دست
|نتوان به امید شک همه عمر نشست
|هان تا ننهیم جام می از کف دست
|در بی خبری مرد چه هشیار و چه مست
|چون نیست ز هر چه هست جز باد بدست
|چون هست به هر چه هست نقصان و شکست
|انگار که هر چه هست در عالم نیست
|پندار که هر چه نیست در عالم هست
|خاکی که به زیر پای هر نادانی است
|کفّ صنمیّ و چهرهٔ جانانی است
|هر خشت که بر کنگرهٔ ایوانی است
|انگشت وزیر یا سر سلطانی است
|دارنده چو ترکیب طبایع آراست
|از بهر چه او فکندش اندر کم و کاست
|گر نیک آمد شکستن از بهر چه بود
|ورنیک نیامد این صور عیب کراست
|در پرده اسرار کسی را ره نیست
|زین تعبیه جان هیچکس آگه نیست
|جز در دل خاک هیچ منزلگه نیست
|می خور که چنین فسانه ها کوته نیست
|در خواب بدم مرا خردمندی گفت
|کاز خواب کسی را گل شادی نشکفت
|کاری چه کنی که با اجل باشد جفت؟
|می خور که به زیر خاک می باید خفت
|در دایره ای که آمد و رفتن ماست
|او را نه بدایت نه نهایت پیداست
|کس می نزند دمی در این معنی راست
|کاین آمدن از کجا و رفتن بکجاست
|در فصل بهار اگر بتی حور سرشت
|یک ساغر می دهد مرا بر لب کشت
|هر چند به نزد عامه این باشد زشت
|سگ به ز من است اگر برم نام بهشت
|دریاب که از روح جدا خواهی رفت
|در پرده اسرار فنا خواهی رفت
|می نوش ندانی از کجا آمده ای
|خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
|ساقی گل و سبزه بس طربناک شده ست
|دریاب که هفته دگر خاک شده ست
|می نوش و گلی بچین که تا درنگری
|گل خاک شده ست و سبزه خاشاک شده ست
|عمریست مرا تیره و کاریست نه راست
|محنت همه افزوده و راحت کم و کاست
|شکر ایزد را که آنچه اسباب بلاست
|ما را ز کس دگر نمیباید خواست
|فصل گل و طرف جویبار و لب کشت
|با یک دو سه اهل و لعبتی حور سرشت
|پیش آر قدح که باده نوشان صبوح
|آسوده ز مسجدند و فارغ ز کنشت
|گر شاخ بقا ز بیخ بختت رست است
|ور بر تن تو عمر لباسی چست است
|در خیمه تن که سایبانی ست ترا
|هان تکیه مکن که چارمیخش سست است
|گویند کسان بهشت با حور خوش است
|من میگویم که آب انگور خوش است
|این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار
|کاواز دهل شنیدن از دور خوش است
|گویند مرا که دوزخی باشد مست
|قولیست خلاف دل در آن نتوان بست
|گر عاشق و میخواره بدوزخ باشند
|فردا بینی بهشت همچون کف دست
|من هیچ ندانم که مرا آنکه سرشت
|از اهل بهشت کرد یا دوزخ زشت
|جامی و بتی و بربطی بر لب کشت
|این هر سه مرا نقد و ترا نسیه بهشت
|مهتاب به نور دامن شب بشکافت
|می نوش دمی بهتر از این نتوان یافت
|خوش باش و میندیش که مهتاب بسی
|اندر سر خاک یک به یک خواهد تافت
|می خوردن و شاد بودن آیین منست
|فارغ بودن ز کفر و دین دین منست
|گفتم به عروس دهر کابین تو چیست
|گفتا دل خرم تو کابین منست
|می لعل مذابست و صراحی کان است
|جسم است پیاله و شرابش جان است
|آن جام بلورین که ز می خندان است
|اشکی است که خون دل درو پنهان است
|می نوش که عمر جاودانی اینست
|خود حاصلت از دور جوانی اینست
|هنگام گل و باده و یاران سرمست
|خوش باش دمی که زندگانی اینست
|نیکی و بدی که در نهاد بشر است
|شادی و غمی که در قضا و قدر است
|با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل
|چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است
|در هر دشتی که لاله زاری بوده ست
|از سرخی خون شهریاری بوده ست
|هر شاخ بنفشه کز زمین میروید
|خالی است که بر رخ نگاری بوده ست
|هر ذره که در خاک زمینی بوده است
|پیش از من و تو تاج و نگینی بوده است
|گرد از رخ نازنین به آزرم فشان
|کانهم رخ خوب نازنینی بوده است
|هر سبزه که برکنار جویی رسته است
|گویی ز لب فرشته خویی رسته است
|پا بر سر سبزه تا به خواری ننهی
|کان سبزه ز خاک لاله رویی رسته است
|یک جرعه می ز ملک کاووس به است
|از تخت قباد و ملکت طوس به است
|هر ناله که رندی به سحرگاه زند
|از طاعت زاهدان سالوس به است
|چون عمر به سر رسد چه شیرین و چه تلخ
|پیمانه چو پر شود چه بغداد و چه بلخ
|می نوش که بعد از من و تو ماه بسی
|از سَلخ به غٌرّه آید از غره به سلخ
|آنانکه محیط فضل و آداب شدند
|در جمع کمال شمع اصحاب شدند
|ره زین شب تاریک نبردند برون
|گفتند فسانه ای و در خواب شدند
|آن را که به صحرای علل تاخته اند
|بی او همه کارها بپرداخته اند
|امروز بهانه ای در انداخته اند
|فردا همه آن بود که در ساخته اند
|آنها که کهن شدند و اینها که نوند
|هر کس بمراد خویش یک تک بدوند
|این کهنه جهان بکس نماند باقی
|رفتند و رویم دیگر آیند و روند
|آنکس که زمین و چرخ و افلاک نهاد
|بس داغ که او بر دل غمناک نهاد
|بسیار لب چو لعل و زلفین چو مشک
|در طبل زمین و حقه خاک نهاد
|آرند یکی و دیگری بربایند
|بر هیچ کسی راز همی نگشایند
|ما را ز قضا جز این قدر ننمایند
|پیمانه عمر ما است می پیمایند
|اجرام که ساکنان این ایوانند
|اسباب تردد خردمندانند
|هان تاسر رشته خرد گم نکنی
|کانان که مدبرند سرگردانند
|از آمدنم نبود گردون را سود
|وز رفتن من جلال و جاهش نفزود
|وز هیچ کسی نیز دو گوشم نشنود
|کاین آمدن و رفتنم از بهر چه بود
|از رنج کشیدن آدمی حر گردد
|قطره چو کشد حبس صدف در گردد
|گر مال نماند سر بماناد بجای
|پیمانه چو شد تهی دگر پر گردد
|افسوس که سرمایه ز کف بیرون شد
|وز دست اجل بسی جگرها خون شد
|کس نامد از آن جهان که پرسم از وی
|کاحوال مسافران دنیا چون شد
|افسوس که نامه جوانی طی شد
|و آن تازه بهار زندگانی دی شد
|آن مرغ طرب که نام او بود شباب
|افسوس ندانم که کی آمد کی شد
|ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
|نی نام زما و نی نشان خواهد بود
|زین پیش نبودیم و نبد هیچ خلل
|زین پس چو نباشیم همان خواهد بود
|این عقل که در ره سعادت پوید
|روزی صد بار خود ترا می گوید
|دریاب تو این یکدم وقتت که نئی
|آن تره که بدروند و دیگر روید
|این قافله عمر عجب میگذرد
|دریاب دمی که با طرب میگذرد
|ساقی غم فردای حریفان چه خوری
|پیش آر پیاله را که شب میگذرد
|بر پشت من از زمانه تو میاید
|وز من همه کار نانکو میاید
|جان عزم رحیل کرد و گفتم بمرو
|گفتا چکنم خانه فرو میاید
|بر چرخ فلک هیچ کسی چیر نشد
|وز خوردن آدمی زمین سیر نشد
|مغرور بدانی که نخورده ست ترا
|تعجیل مکن هم بخورد دیر نشد
|بر چشم تو عالم ارچه می آرایند
|مگرای بدان که عاقلان نگرایند
|بسیار چو تو روند و بسیار آیند
|بربای نصیب خویش کت بربایند
|بر من قلم قضا چو بی من رانند
|پس نیک و بدش ز من چرا میدانند
|دی بی من و امروز چو دی بی من و تو
|فردا به چه حجتم به داور خوانند
|تا چند اسیر رنگ و بو خواهی شد
|چند از پی هر زشت و نکو خواهی شد
|گر چشمه زمزمی و گر آب حیات
|آخر به دل خاک فرو خواهی شد
|تا راه قلندری نپویی نشود
|رخساره بخون دل نشویی نشود
|سودا چه پزی تا که چو دلسوختگان
|آزاد به ترک خود نگویی نشود
|تا زهره و مه در آسمان گشت پدید
|بهتر ز می ناب کسی هیچ ندید
|من در عجبم ز میفروشان کایشان
|به زانکه فروشند چه خواهند خرید
|چون روزی و عمر بیش و کم نتوان کرد
|دل را به کم و بیش دژم نتوان کرد
|کار من و تو چنانکه رای من و تست
|از موم بدست خویش هم نتوان کرد
|حیی که بقدرت سر و رو می سازد
|همواره هم او کار عدو می سازد
|گویند قرابه گر مسلمان نبود
|او را تو چه گویی که کدو می سازد
|در دهر چو آواز گل تازه دهند
|فرمای بتا که می به اندازه دهند
|از حور و قصور و ز بهشت و دوزخ
|فارغ بنشین که آن هر آوازه دهند
|در دهر هر آن که نیم نانی دارد
|از بهر نشست آشیانی دارد
|نه خادم کس بود نه مخدوم کسی
|گو شاد بزی که خوش جهانی دارد
|دهقان قضا بسی چو ما کشت و درود
|غم خوردن بیهوده نمیدارد سود
|پر کن قدح می به کفم درنه زود
|تا باز خورم که بودنیها همه بود
|روزی ست خوش و هوا نه گرم است و نه سرد
|ابر از رخ گلزار همی شوید گرد
|بلبل به زبان حال خود با گل زرد
|فریاد همی کند که می باید خورد
|زان پیش که بر سرت شبیخون آرند
|فرمای که تا باده گلگون آرند
|تو زر نئی ای غافل نادان که ترا
|در خاک نهند و باز بیرون آرند
|عمرت تا کی به خودپرستی گذرد
|یا در پی نیستی و هستی گذرد
|می نوش که عمریکه اجل در پی اوست
|آن به که به خواب یا به مستی گذرد
|کس مشکل اسرار اجل را نگشاد
|کس یک قدم از دایره بیرون ننهاد
|من می نگرم ز مبتدی تا استاد
|عجز است به دست هر که از مادر زاد
|کم کن طمع از جهان و می زی خرسند
|از نیک و بد زمانه بگسل پیوند
|می در کف و زلف دلبری گیر که زود
|هم بگذرد و نماند این روزی چند
|گرچه غم و رنج من درازی دارد
|عیش و طرب تو سرفرازی دارد
|بر هر دو مکن تکیه که دوران فلک
|در پرده هزار گونه بازی دارد
|گردون ز زمین هیچ گلی برنارد
|کش نشکند و هم به زمین نسپارد
|گر ابر چو آب خاک را بردارد
|تا حشر همه خون عزیزان بارد
|گر یک نفست ز زندگانی گذرد
|مگذار که جز به شادمانی گذرد
|هشدار که سرمایه سودای جهان
|عمرست چنان کش گذرانی گذرد
|گویند بهشت و حورعین خواهد بود
|آنجا می و شیر و انگبین خواهد بود
|گر ما می و معشوق گزیدیم چه باک
|چون عاقبت کار چنین خواهد بود
|گویند بهشت و حور و کوثر باشد
|جوی می و شیر و شهد و شکر باشد
|پر کن قدح باده و بر دستم نه
|نقدی ز هزار نسیه خوشتر باشد
|گویند هر آن کسان که با پرهیزند
|زانسان که بمیرند چنان برخیزند
|ما با می و معشوقه از آنیم مدام
|باشد که به حشرمان چنان انگیزند
|می خور که ز دل کثرت و قلت ببرد
|و اندیشه هفتاد و دو ملت ببرد
|پرهیز مکن ز کیمیایی که از او
|یک جرعه خوری هزار علت ببرد
|هر راز که اندر دل دانا باشد
|باید که نهفته تر ز عنقا باشد
|کاندر صدف از نهفتگی گردد در
|آن قطره که راز دل دریا باشد
|هر صبح که روی لاله شبنم گیرد
|بالای بنفشه در چمن خم گیرد
|انصاف مرا ز غنچه خوش می آید
|کو دامن خویشتن فراهم گیرد
|هرگز دل من ز علم محروم نشد
|کم ماند ز اسرار که معلوم نشد
|هفتاد و دو سال فکر کردم شب و روز
|معلومم شد که هیچ معلوم نشد
|هم دانه امید به خرمن ماند
|هم باغ و سرای بی تو و من ماند
|سیم و زر خویش از درمی تا بجوی
|با دوست بخور گر نه بدشمن ماند
|یاران موافق همه از دست شدند
|در پای اجل یکان یکان پست شدند
|خوردیم ز یک شراب در مجلس عمر
|دوری دو سه پیشتر ز ما مست شدند
|یک جام شراب صد دل و دین ارزد
|یک جرعه می مملکت چین ارزد
|جز باده لعل نیست در روی زمین
|تلخی که هزار جان شیرین ارزد
|یک قطره آب بود با دریا شد
|یک ذره خاک با زمین یکتا شد
|آمد شدن تو اندرین عالم چیست
|آمد مگسی پدید و ناپیدا شد
|یک نان به دو روز اگر بود حاصل مرد
|از کوزه شکسته ای دمی آبی سرد
|مامور کم از خودی چرا باید بود
|یا خدمت چون خودی چرا باید کرد
|آن لعل در آبگینه ساده بیار
|و آن محرم و مونس هر آزاده بیار
|چون میدانی که مدت عالم خاک
|باد است که زود بگذرد باده بیار
|از بودنی ایدوست چه داری تیمار
|وزفکرت بیهوده دل و جان افکار
|خرم بزی و جهان بشادی گذران
|تدبیر نه با تو کرده اند اول کار
|افلاک که جز غم نفزایند دگر
|ننهند بجا تا نربایند دگر
|ناآمدگان اگر بدانند که ما
|از دهر چه میکشیم نایند دگر
|ای دل غم این جهان فرسوده مخور
|بیهوده نئی غمان بیهوده مخور
|چون بوده گذشت و نیست نابوده پدید
|خوش باش غم بوده و نابوده مخور
|ایدل همه اسباب جهان خواسته گیر
|باغ طربت به سبزه آراسته گیر
|و آنگاه بر آن سبزه شبی چون شبنم
|بنشسته و بامداد برخاسته گیر
|این اهل قبور خاک گشتند و غبار
|هر ذره ز هر ذره گرفتند کنار
|آه این چه شراب است که تا روز شمار
|بیخود شده و بی خبرند از همه کار
|خشت سر خم ز ملکت جم خوشتر
|بوی قدح از غذای مریم خوشتر
|آه سحری ز سینه خماری
|از ناله بوسعید و ادهم خوشتر
|در دایره سپهر ناپیدا غور
|جامی ست که جمله را چشانند بدور
|نوبت چو به دور تو رسد آه مکن
|می نوش به خوشدلی که دور است نه جور
|دی کوزه گری بدیدم اندر بازار
|بر پاره گلی لگد همی زد بسیار
|و آن گل بزبان حال با او می گفت
|من همچو تو بوده ام مرا نیکودار
|ز آن می که حیات جاودانیست بخور
|سرمایه لذت جوانی است بخور
|سوزنده چو آتش است لیکن غم را
|سازنده چو آب زندگانی است بخور
|گر باده خوری تو با خردمندان خور
|یا با صنمی لاله رخی خندان خور
|بسیار مخور ورد مکن فاش مساز
|اندک خور و گه گاه خور و پنهان خور
|وقت سحر است خیز ای طرفه پسر
|پر بادهٔ لعل کن بلورین ساغر
|کاین یکدم عاریت در این کنج فنا
|بسیار بجویی و نیابی دیگر
|از جمله رفتگان این راه دراز
|باز آمده کیست تا بما گوید باز
|پس بر سر این دو راههٔ آز و نیاز
|تا هیچ نمانی که نمی آیی باز
|ای پیر خردمند پگه تر برخیز
|و آن کودک خاکبیز را بنگر تیز
|پندش ده گو که نرم نرمک می بیز
|مغز سر کیقباد و چشم پرویز
|وقت سحر است خیز ای مایه ناز
|نرمک نرمک باده خور و چنگ نواز
|کانها که بجایند نپایند بسی
|و آنها که شدند کس نمیاید باز
|مرغی دیدم نشسته بر باره طوس
|در پیش نهاده کله کیکاووس
|با کله همی گفت که افسوس افسوس
|کو بانگ جرسها و کجا ناله کوس
|جامی است که عقل آفرین میزندش
|صد بوسه ز مهر بر جبین میزندش
|این کوزه گر دهر چنین جام لطیف
|می سازد و باز بر زمین میزندش
|خیام اگر ز باده مستی خوش باش
|با ماهرخی اگر نشستی خوش باش
|چون عاقبت کار جهان نیستی است
|انگار که نیستی چو هستی خوش باش
|در کارگه کوزه گری رفتم دوش
|دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش
|ناگاه یکی کوزه برآورد خروش
|کو کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش
|ایام زمانه از کسی دارد ننگ
|کو در غم ایام نشیند دلتنگ
|می خور تو در آبگینه با ناله چنگ
|زان پیش که آبگینه آید بر سنگ
|از جرم گل سیاه تا اوج زحل
|کردم همه مشکلات کلی را حل
|بگشادم بندهای مشکل به حیل
|هر بند گشاده شد به جز بند اجل
|با سرو قدی تازه تر از خرمن گل
|از دست منه جام می و دامن گل
|زان پیش که ناگه شود از باد اجل
|پیراهن عمر ما چو پیراهن گل
|ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم
|وین یکدم عمر را غنیمت شمریم
|فردا که ازین دیر فنا درگذریم
|با هفت هزار سالگان سر بسریم
|این چرخ فلک که ما در او حیرانیم
|فانوس خیال از او مثالی دانیم
|خورشید چراغ دان و عالم فانوس
|ما چون صوریم کاندر او حیرانیم
|برخیز ز خواب تا شرابی بخوریم
|زان پیش که از زمانه تابی بخوریم
|کاین چرخ ستیزه روی ناگه روزی
|چندان ندهد زمان که آبی بخوریم
|برخیزم و عزم باده ناب کنم
|رنگ رخ خود به رنگ عناب کنم
|این عقل فضول پیشه را مشتی می
|بر روی زنم چنانکه در خواب کنم
|بر مفرش خاک خفتگان می بینم
|در زیرزمین نهفتگان می بینم
|چندانکه به صحرای عدم مینگرم
|ناآمدگان و رفتگان می بینم
|تا چند اسیر عقل هر روزه شویم
|در دهر چه صد ساله چه یکروزه شویم
|در ده تو بکاسه می از آن پیش که ما
|در کارگه کوزه گران کوزه شویم
|چون نیست مقام ما در این دهر مقیم
|پس بی می و معشوق خطائیست عظیم
|تا کی ز قدیم و محدث امیدم و بیم
|چون من رفتم جهان چه محدث چه قدیم
|خورشید به گل نهفت می نتوانم
|و اسراز زمانه گفت می نتوانم
|از بحر تفکرم برآورد خرد
|دری که ز بیم سفت می نتوانم
|دشمن به غلط گفت که من فلسفیم
|ایزد داند که آنچه او گفت نیم
|لیکن چو در این غم آشیان آمده ام
|آخر کم از آنکه من بدانم که کیم
|مائیم که اصل شادی و کان غمیم
|سرمایهٔ دادیم و نهاد ستمیم
|پستیم و بلندیم و کمالیم و کمیم
|آئینهٔ زنگ خورده و جام جمیم
|من می نه ز بهر تنگدستی نخورم
|یا از غم رسوایی و مستی نخورم
|من می ز برای خوشدلی میخوردم
|اکنون که تو بر دلم نشستی نخورم
|من بی می ناب زیستن نتوانم
|بی باده کشید بارتن نتوانم
|من بنده آن دمم که ساقی گوید
|یک جام دگر بگیر و من نتوانم
|هر یک چندی یکی برآید که منم
|با نعمت و با سیم و زر آید که منم
|چون کارک او نظام گیرد روزی
|ناگه اجل از کمین برآید که منم
|یک چند به کودکی باستاد شدیم
|یک چند به استادی خود شاد شدیم
|پایان سخن شنو که ما را چه رسید
|از خاک در آمدیم و بر باد شدیم
|یک روز ز بند عالم آزاد نیم
|یک دمزدن از وجود خود شاد نیم
|شاگردی روزگار کردم بسیار
|در کار جهان هنوز استاد نیم
|از دی که گذشت هیچ ازو یاد مکن
|فردا که نیامده ست فریاد مکن
|برنامده و گذشته بنیاد مکن
|حالی خوش باش و عمر بر باد مکن
|ای دیده اگر کور نئی گور ببین
|وین عالم پر فتنه و پر شور ببین
|شاهان و سران و سروران زیر گلند
|روهای چو مه در دهن مور ببین
|برخیز و مخور غم جهان گذران
|بنشین و دمی به شادمانی گذران
|در طبع جهان اگر وفایی بودی
|نوبت بتو خود نیامدی از دگران
|چون حاصل آدمی در این شورستان
|جز خوردن غصه نیست تا کندن جان
|خرم دل آنکه زین جهان زود برفت
|و آسوده کسی که خود نیامد به جهان
|رفتم که در این منزل بیداد بدن
|در دست نخواهد بر خنگ از باد بدن
|آن را باید به مرگ من شاد بدن
|کز دست اجل تواند آزاد بدن
|رندی دیدم نشسته بر خنگ زمین
|نه کفر و نه اسلام و نه دنیا و نه دین
|نه حق نه حقیقت نه شریعت نه یقین
|اندر دو جهان کرا بود زهره این
|قانع به یک استخوان چو کرکس بودن
|به ز آن که طفیل خوان ناکس بودن
|با نان جوین خویش حقا که به است
|کالوده و پالوده هر خس بودن
|قومی متفکرند اندر ره دین
|قومی به گمان فتاده در راه یقین
|میترسم از آن که بانگ آید روزی
|کای بیخبران راه نه آنست و نه این
|گاویست در آسمان و نامش پروین
|یک گاو دگر نهفته در زیر زمین
|چشم خردت باز کن از روی یقین
|زیر و زبر دو گاو مشتی خر بین
|گر بر فلکم دست بدی چون یزدان
|برداشتمی من این فلک را ز میان
|از نو فلکی دگر چنان ساختمی
|کازاده بکام دل رسیدی آسان
|مشنو سخن از زمانه ساز آمدگان
|می خواه مروق به طراز آمدگان
|رفتند یکان یکان فراز آمدگان
|کس می ندهد نشان ز بازآمدگان
|می خوردن و گرد نیکوان گردیدن
|به زانکه بزرق زاهدی ورزیدن
|گر عاشق و مست دوزخی خواهد بود
|پس روی بهشت کس نخواهد دیدن
|نتوان دل شاد را به غم فرسودن
|وقت خوش خود بسنگ محنت سودن
|کس غیب چه داند که چه خواهد بودن
|می باید و معشوق و به کام آسودن
|آن قصر که با چرخ همیزد پهلو
|بر درگه آن شهان نهادندی رو
|دیدیم که بر کنگره اش فاخته ای
|بنشسته همی گفت که کوکوکوکو
|از آمدن و رفتن ما سودی کو
|وز تار امید عمر ما پودی کو
|چندین سروپای نازنینان جهان
|می سوزد و خاک می شود دودی کو
|از تن چو برفت جان پاک من و تو
|خشتی دو نهند بر مغاک من و تو
|و آنگاه برای خشت گور دگران
|در کالبدی کشند خاک من و تو
|می خور که فلک بهر هلاک من و تو
|قصدی دارد بجان پاک من و تو
|در سبزه نشین و می روشن میخور
|کاین سبزه بسی دمد ز خاک من و تو
|از هر چه بجر می است کوتاهی به
|می هم ز کف بتان خرگاهی به
|مستی و قلندری و گمراهی به
|یک جرعه می ز ماه تا ماهی به
|بنگر ز صبا دامن گل چاک شده
|بلبل ز جمال گل طربناک شده
|در سایه گل نشین که بسیار این گل
|در خاک فرو ریزد و ما خاک شده
|تا کی غم آن خورم که دارم یا نه
|وین عمر به خوشدلی گذارم یا نه
|پرکن قدح باده که معلومم نیست
|کاین دم که فرو برم برآرم یا نه
|یک جرعه می کهن ز ملکی نو به
|وز هرچه نه می طریق بیرون شو به
|در دست به از تخت فریدون صد بار
|خشت سر خم ز ملک کیخسرو به
|آن مایه ز دنیا که خوری یا پوشی
|معذوری اگر در طلبش میکوشی
|باقی همه رایگان نیرزد هشدار
|تا عمر گرانبها بدان نفروشی
|از آمدن بهار و از رفتن دی
|اوراق وجود ما همی گردد طی
|می خور! مخور اندوه که فرمود حکیم
|غمهای جهان چو زهر و تریاقش می
|از کوزه گری کوزه خریدم باری
|آن کوزه سخن گفت ز هر اسراری
|شاهی بودم که جام زرینم بود
|اکنون شده ام کوزه هر خماری
|ای آنکه نتیجهٔ چهار و هفتی
|وز هفت و چهار دایم اندر تفتی
|می خور که هزار بار بیشت گفتم
|باز آمدنت نیست چو رفتی رفتی
|ایدل تو به اسرار معما نرسی
|در نکته زیرکان دانا نرسی
|اینجا به می لعل بهشتی می ساز
|کانجا که بهشت است رسی یا نرسی
|ای دوست حقیقت شنواز من سخنی
|با باده لعل باش و با سیم تنی
|کانکس که جهان کرد فراغت دارد
|از سبلت چون تویی و ریش چو منی
|ای کاش که جای آرمیدن بودی
|یا این ره دور را رسیدن بودی
|کاش از پی صد هزار سال از دل خاک
|چون سبزه امید بر دمیدن بودی
|بر سنگ زدم دوش سبوی کاشی
|سرمست بدم که کردم این عیاشی
|با من به زبان حال می گفت سبو
|من چون تو بدم تو نیز چون من باشی
|بر شاخ امید اگر بری یافتمی
|هم رشته خویش را سری یافتمی
|تا چند ز تنگنای زندان وجود
|ای کاش سوی عدم دری یافتمی
|بر گیر پیاله و سبو ای دلجوی
|فارغ بنشین بکشتزار و لب جوی
|بس شخص عزیز را که چرخ بدخوی
|صد بار پیاله کرد و صد بار سبوی
|پیری دیدم به خانهٔ خماری
|گفتم نکنی ز رفتگان اخباری
|گفتا می خور که همچو ما بسیاری
|رفتند و خبر باز نیامد باری
|تا چند حدیث پنج و چار ای ساقی
|مشکل چه یکی چه صد هزار ای ساقی
|خاکیم همه چنگ بساز ای ساقی
|بادیم همه باده بیار ای ساقی
|چندان که نگاه می کنم هر سویی
|در باغ روان است ز کوثر جویی
|صحرا چو بهشت است ز کوثر کم گوی
|بنشین به بهشت با بهشتی رویی
|خوش باش که پخته اند سودای تو دی
|فارغ شده اند از تمنای تو دی
|قصه چه کنم که به تقاضای تو دی
|دادند قرار کار فردای تو دی
|در کارگه کوزه گری کردم رای
|در پایه چرخ دیدم استاد بپای
|میکرد دلیر کوزه را دسته و سر
|از کله پادشاه و از دست گدای
|در گوش دلم گفت فلک پنهانی
|حکمی که قضا بود ز من میدانی
|در گردش خویش اگر مرا دست بدی
|خود را برهاندمی ز سرگردانی
|زان کوزهٔ می که نیست در وی ضرری
|پر کن قدحی بخور بمن ده دگری
|زان پیشتر ای صنم که در رهگذری
|خاک من و تو کوزه کند کوزه گری
|گر آمدنم بخود بدی نامدمی
|ور نیز شدن بمن بدی کی شدمی
|به زان نبدی که اندر این دیر خراب
|نه آمدمی نه شدمی نه بدمی
|گر دست دهد ز مغز گندم نانی
|وز می دو منی ز گوسفندی رانی
|با لاله رخی و گوشه بستانی
|عیشی بود آن نه حد هر سلطانی
|گر کار فلک به عدل سنجیده بدی
|احوال فلک جمله پسندیده بدی
|ور عدل بدی بکارها در گردون
|کی خاطر اهل فضل رنجیده بدی
|هان کوزه گرا بپای اگر هشیاری
|تا چند کنی بر گل مردم خواری
|انگشت فریدون و کف کیخسرو
|بر چرخ نهاده ای چه می پنداری
|هنگام صبوح ای صنم فرخ پی
|برساز ترانه ای و پیش آور می
|کافکند بخاک صد هزاران جم و کی
|این آمدن تیرمه و رفتن دی
|بشنو این نی چون شکایت می کند
|از جداییها حکایت می کند
|کز نیستان تا مرا ببریده اند
|در نفیرم مرد و زن نالیده اند
|سینه خواهم شرحه شرحه از فراق
|تا بگویم شرح درد اشتیاق
|هر کسی کو دور ماند از اصل خویش
|باز جوید روزگار وصل خویش
|من به هر جمعیتی نالان شدم
|جفت بدحالان و خوش حالان شدم
|هرکسی از ظن خود شد یار من
|از درون من نجست اسرار من
|سر من از نالهٔ من دور نیست
|لیک چشم و گوش را آن نور نیست
|تن ز جان و جان ز تن مستور نیست
|لیک کس را دید جان دستور نیست
|آتشست این بانگ نای و نیست باد
|هر که این آتش ندارد نیست باد
|آتش عشقست کاندر نی فتاد
|جوشش عشقست کاندر می فتاد
|نی حریف هرکه از یاری برید
|پرده هااش پرده های ما درید
|همچو نی زهری و تریاقی کی دید
|همچو نی دمساز و مشتاقی کی دید
|نی حدیث راه پر خون می کند
|قصه های عشق مجنون می کند
|محرم این هوش جز بیهوش نیست
|مر زبان را مشتری جز گوش نیست
|در غم ما روزها بیگاه شد
|روزها با سوزها همراه شد
|روزها گر رفت گو رو باک نیست
|تو بمان ای آنک چون تو پاک نیست
|هر که جز ماهی ز آبش سیر شد
|هرکه بی روزیست روزش دیر شد
|در نیابد حال پخته هیچ خام
|پس سخن کوتاه باید والسلام
|بند بگسل باش آزاد ای پسر
|چند باشی بند سیم و بند زر
|گر بریزی بحر را در کوزه ای
|چند گنجد قسمت یک روزه ای
|کوزهٔ چشم حریصان پر نشد
|تا صدف قانع نشد پر در نشد
|هر که را جامه ز عشقی چاک شد
|او ز حرص و عیب کلی پاک شد
|شاد باش ای عشق خوش سودای ما
|ای طبیب جمله علتهای ما
|ای دوای نخوت و ناموس ما
|ای تو افلاطون و جالینوس ما
|جسم خاک از عشق بر افلاک شد
|کوه در رقص آمد و چالاک شد
|عشق جان طور آمد عاشقا
|طور مست و خر موسی صاعقا
|با لب دمساز خود گر جفتمی
|همچو نی من گفتنیها گفتمی
|هر که او از هم زبانی شد جدا
|بی زبان شد گرچه دارد صد نوا
|چونک گل رفت و گلستان درگذشت
|نشنوی زان پس ز بلبل سر گذشت
|جمله معشوقست و عاشق پرده ای
|زنده معشوقست و عاشق مرده ای
|چون نباشد عشق را پروای او
|او چو مرغی ماند بی پر وای او
|من چگونه هوش دارم پیش و پس
|چون نباشد نور یارم پیش و پس
|عشق خواهد کین سخن بیرون بود
|آینه غماز نبود چون بود
|آینت دانی چرا غماز نیست
|زانک زنگار از رخش ممتاز نیست
|بشنوید ای دوستان این داستان
|خود حقیقت نقد حال ماست آن
|بود شاهی در زمانی پیش ازین
|ملک دنیا بودش و هم ملک دین
|اتفاقا شاه روزی شد سوار
|با خواص خویش از بهر شکار
|یک کنیزک دید شه بر شاه راه
|شد غلام آن کنیزک پادشاه
|مرغ جانش در قفس چون می طپید
|داد مال و آن کنیزک را خرید
|چون خرید او را و برخوردار شد
|آن کنیزک از قضا بیمار شد
|آن یکی خر داشت و پالانش نبود
|یافت پالان گرگ خر را در ربود
|کوزه بودش آب می نامد بدست
|آب را چون یافت خود کوزه شکست
|شه طبیبان جمع کرد از چپ و راست
|گفت جان هر دو در دست شماست
|جان من سهلست جان جانم اوست
|دردمند و خسته ام درمانم اوست
|هر که درمان کرد مر جان مرا
|برد گنج و در و مرجان مرا
|جمله گفتندش که جانبازی کنیم
|فهم گرد آریم و انبازی کنیم
|هر یکی از ما مسیح عالمیست
|هر الم را در کف ما مرهمیست
|گر خدا خواهد نگفتند از بطر
|پس خدا بنمودشان عجز بشر
|ترک استثنا مرادم قسوتیست
|نه همین گفتن که عارض حالتیست
|ای بسا ناورده استثنا بگفت
|جان او با جان استثناست جفت
|هرچه کردند از علاج و از دوا
|گشت رنج افزون و حاجت ناروا
|آن کنیزک از مرض چون موی شد
|چشم شه از اشک خون چون جوی شد
|از قضا سرکنگبین صفرا فزود
|روغن بادام خشکی می نمود
|از هلیله قبض شد اطلاق رفت
|آب آتش را مدد شد همچو نفت
|شه چو عجز آن حکیمان را بدید
|پا برهنه جانب مسجد دوید
|رفت در مسجد سوی محراب شد
|سجده گاه از اشک شه پر آب شد
|چون به خویش آمد ز غرقاب فنا
|خوش زبان بگشاد در مدح و دعا
|کای کمینه بخششت ملک جهان
|من چه گویم چون تو می دانی نهان
|ای همیشه حاجت ما را پناه
|بار دیگر ما غلط کردیم راه
|لیک گفتی گرچه می دانم سرت
|زود هم پیدا کنش بر ظاهرت
|چون برآورد از میان جان خروش
|اندر آمد بحر بخشایش به جوش
|درمیان گریه خوابش در ربود
|دید در خواب او که پیری رو نمود
|گفت ای شه مژده حاجاتت رواست
|گر غریبی آیدت فردا ز ماست
|چونک آید او حکیمی حاذقست
|صادقش دان کو امین و صادقست
|در علاجش سحر مطلق را ببین
|در مزاجش قدرت حق را ببین
|چون رسید آن وعده گاه و روز شد
|آفتاب از شرق اخترسوز شد
|بود اندر منظره شه منتظر
|تا ببیند آنچ بنمودند سر
|دید شخصی فاضلی پر مایه ای
|آفتابی درمیان سایه ای
|می رسید از دور مانند هلال
|نیست بود و هست بر شکل خیال
|نیست وش باشد خیال اندر روان
|تو جهانی بر خیالی بین روان
|بر خیالی صلحشان و جنگشان
|وز خیالی فخرشان و ننگشان
|آن خیالاتی که دام اولیاست
|عکس مه رویان بستان خداست
|آن خیالی که شه اندر خواب دید
|در رخ مهمان همی آمد پدید
|شه به جای حاجبان فا پیش رفت
|پیش آن مهمان غیب خویش رفت
|هر دو بحری آشنا آموخته
|هر دو جان بی دوختن بر دوخته
|گفت معشوقم تو بودستی نه آن
|لیک کار از کار خیزد در جهان
|ای مرا تو مصطفی من چو عمر
|از برای خدمتت بندم کمر
|از خدا جوییم توفیق ادب
|بی ادب محروم گشت از لطف رب
|بی ادب تنها نه خود را داشت بد
|بلک آتش در همه آفاق زد
|مایده از آسمان در می رسید
|بی شری و بیع و بی گفت و شنید
|درمیان قوم موسی چند کس
|بی ادب گفتند کو سیر و عدس
|منقطع شد خوان و نان از آسمان
|ماند رنج زرع و بیل و داس مان
|باز عیسی چون شفاعت کرد حق
|خوان فرستاد و غنیمت بر طبق
|مائده از آسمان شد عائده
| چون که گفت انزل علینا مائده
|باز گستاخان ادب بگذاشتند
|چون گدایان زله ها برداشتند
|لابه کرده عیسی ایشان را که این
|دایمست و کم نگردد از زمین
|بدگمانی کردن و حرص آوری
|کفر باشد پیش خوان مهتری
|زان گدارویان نادیده ز آز
|آن در رحمت بریشان شد فراز
|ابر بر ناید پی منع زکات
|وز زنا افتد وبا اندر جهات
|هر چه بر تو آید از ظلمات و غم
|آن ز بی باکی و گستاخیست هم
|هر که بی باکی کند در راه دوست
|ره زن مردان شد و نامرد اوست
|از ادب پرنور گشته ست این فلک
|وز ادب معصوم و پاک آمد ملک
|بد ز گستاخی کسوف آفتاب
|شد عزازیلی ز جرات رد باب
|دست بگشاد و کنارانش گرفت
|همچو عشق اندر دل و جانش گرفت
|دست و پیشانیش بوسیدن گرفت
|وز مقام و راه پرسیدن گرفت
|پرس پرسان می کشیدش تا بصدر
|گفت گنجی یافتم آخر بصبر
|گفت ای نور حق و دفع حرج
|معنی الصبر مفتاح الفرج
|ای لقای تو جواب هر سئوال
|مشکل از تو حل شود بی قیل و قال
|ترجمانی هرچه ما را در دلست
|دستگیری هر که پایش در گلست
|مرحبا یا مجتبی یا مرتضی
|ان تغب جاء القضا ضاق الفضا
|انت مولی القوم من لا یشتهی
|قد ردی کلا لئن لم ینته
|چون گذشت آن مجلس و خوان کرم
|دست او بگرفت و برد اندر حرم
|قصهٔ رنجور و رنجوری بخواند
|بعد از آن در پیش رنجورش نشاند
|رنگ روی و نبض و قاروره بدید
|هم علاماتش هم اسبابش شنید
|گفت هر دارو که ایشان کرده اند
|آن عمارت نیست ویران کرده اند
|بی خبر بودند از حال درون
|استعیذ الله مما یفترون
|دید رنج و کشف شد بروی نهفت
|لیک پنهان کرد وبا سلطان نگفت
|رنجش از صفرا و از سودا نبود
|بوی هر هیزم پدید آید ز دود
|دید از زاریش کو زار دلست
|تن خوشست و او گرفتار دلست
|عاشقی پیداست از زاری دل
|نیست بیماری چو بیماری دل
|علت عاشق ز علتها جداست
|عشق اصطرلاب اسرار خداست
|عاشقی گر زین سر و گر زان سرست
|عاقبت ما را بدان سر رهبرست
|هرچه گویم عشق را شرح و بیان
|چون به عشق آیم خجل باشم از آن
|گرچه تفسیر زبان روشنگرست
|لیک عشق بی زبان روشنترست
|چون قلم اندر نوشتن می شتافت
|چون به عشق آمد قلم بر خود شکافت
|عقل در شرحش چو خر در گل بخفت
|شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت
|آفتاب آمد دلیل آفتاب
|گر دلیلت باید از وی رو متاب
|از وی ار سایه نشانی می دهد
|شمس هر دم نور جانی می دهد
|سایه خواب آرد ترا همچون سمر
|چون برآید شمس انشق القمر
|خود غریبی در جهان چون شمس نیست
|شمس جان باقیست کاو را امس نیست
|شمس در خارج اگر چه هست فرد
|می توان هم مثل او تصویر کرد
|شمس جان کو خارج آمد از اثیر
|نبودش در ذهن و در خارج نظیر
|در تصور ذات او را گنج کو
|تا در آید در تصور مثل او
|چون حدیث روی شمس الدین رسید
|شمس چارم آسمان سر در کشید
|واجب آید چونک آمد نام او
|شرح کردن رمزی از انعام او
|این نفس جان دامنم بر تافتست
|بوی پیراهان یوسف یافتست
|کز برای حق صحبت سالها
|بازگو حالی از آن خوش حالها
|تا زمین و آسمان خندان شود
|عقل و روح و دیده صد چندان شود
|لاتکلفنی فانی فی الفنا
|کلت افهامی فلا احصی ثنا
|کل شیء قاله غیرالمفیق
|ان تکلف او تصلف لا یلیق
|من چه گویم یک رگم هشیار نیست
|شرح آن یاری که او را یار نیست
|شرح این هجران و این خون جگر
|این زمان بگذار تا وقت دگر
|قال اطعمنی فانی جائع
|واعتجل فالوقت سیف قاطع
|صوفی ابن الوقت باشد ای رفیق
|نیست فردا گفتن از شرط طریق
|تو مگر خود مرد صوفی نیستی
|هست را از نسیه خیزد نیستی
|گفتمش پوشیده خوشتر سر یار
|خود تو در ضمن حکایت گوش دار
|خوشتر آن باشد که سر دلبران
|گفته آید در حدیث دیگران
|گفت مکشوف و برهنه بی غلول
|بازگو دفعم مده ای بوالفضول
|پرده بردار و برهنه گو که من
|می نخسپم با صنم با پیرهن
|گفتم ار عریان شود او در عیان
|نه تو مانی نه کنارت نه میان
|آرزو می خواه لیک اندازه خواه
|بر نتابد کوه را یک برگ کاه
|آفتابی کز وی این عالم فروخت
|اندکی گر پیش آید جمله سوخت
|فتنه و آشوب و خون ریزی مجوی
|بیش ازین از شمس تبریزی مگوی
|این ندارد آخر از آغاز گوی
|رو تمام این حکایت بازگوی
|گفت ای شه خلوتی کن خانه را
|دور کن هم خویش و هم بیگانه را
|کس ندارد گوش در دهلیزها
|تا بپرسم زین کنیزک چیزها
|خانه خالی ماند و یک دیار نه
|جز طبیب و جز همان بیمار نه
|نرم نرمک گفت شهر تو کجاست
|که علاج اهل هر شهری جداست
|واندر آن شهر از قرابت کیستت
|خویشی و پیوستگی با چیستت
|دست بر نبضش نهاد و یک بیک
|باز می پرسید از جور فلک
|چون کسی را خار در پایش جهد
|پای خود را بر سر زانو نهد
|وز سر سوزن همی جوید سرش
|ور نیابد می کند با لب ترش
|خار در پا شد چنین دشواریاب
|خار در دل چون بود وا ده جواب
|خار در دل گر بدیدی هر خسی
|دست کی بودی غمان را بر کسی
|کس به زیر دم خر خاری نهد
|خر نداند دفع آن بر می جهد
|بر جهد وان خار محکم تر زند
|عاقلی باید که خاری برکند
|خر ز بهر دفع خار از سوز و درد
|جفته می انداخت صد جا زخم کرد
|آن حکیم خارچین استاد بود
|دست می زد جابجا می آزمود
|زان کنیزک بر طریق داستان
|باز می پرسید حال دوستان
|با حکیم او قصه ها می گفت فاش
|از مقام و خواجگان و شهر و باش
|سوی قصه گقتنش می داشت گوش
|سوی نبض و جستنش می داشت هوش
|تا که نبض از نام کی گردد جهان
|او بود مقصود جانش در جهان
|دوستان و شهر او را برشمرد
|بعد از آن شهری دگر را نام برد
|گفت چون بیرون شدی از شهر خویش
|در کدامین شهر بودستی تو بیش
|نام شهری گفت و زان هم در گذشت
|رنگ روی و نبض او دیگر نگشت
|خواجگان و شهرها را یک به یک
|باز گفت از جای و از نان و نمک
|شهر شهر و خانه خانه قصه کرد
|نه رگش جنبید و نه رخ گشت زرد
|نبض او بر حال خود بد بی گزند
|تا بپرسید از سمرقند چو قند
|نبض جست و روی سرخ و زرد شد
|کز سمرقندی زرگر فرد شد
|چون ز رنجور آن حکیم این راز یافت
|اصل آن درد و بلا را باز یافت
|گفت کوی او کدامست در گذر
|او سر پل گفت و کوی غاتفر
|گفت دانستم که رنجت چیست زود
|در خلاصت سحرها خواهم نمود
|شاد باش و فارغ و آمن که من
|آن کنم با تو که باران با چمن
|من غم تو می خورم تو غم مخور
|بر تو من مشفق ترم از صد پدر
|هان و هان این راز را با کس مگو
|گرچه از تو شه کند بس جست و جو
|خانهٔ اسرار تو چون دل شود
|آن مرادت زودتر حاصل شود
|گفت پیغامبر که هر که سر نهفت
|زود گردد با مراد خویش جفت
|دانه چون اندر زمین پنهان شود
|سر او سرسبزی بستان شود
|زر و نقره گر نبودندی نهان
|پرورش کی یافتندی زیر کان
|وعده ها و لطفهای آن حکیم
|کرد آن رنجور را آمن ز بیم
|وعده ها باشد حقیقی دل پذیر
|وعده ها باشد مجازی تا سه گیر
|وعدهٔ اهل کرم گنج روان
|وعدهٔ نا اهل شد رنج روان
|بعد از آن برخاست و عزم شاه کرد
|شاه را زان شمه ای آگاه کرد
|گفت تدبیر آن بود کان مرد را
|حاضر آریم از پی این درد را
|مرد زرگر را بخوان زان شهر دور
|با زر و خلعت بده او را غرور
|شه فرستاد آن طرف یک دو رسول
|حاذقان و کافیان بس عدول
|تا سمرقند آمدند آن دو امیر
|پیش آن زرگر ز شاهنشه بشیر
|کای لطیف استاد کامل معرفت
|فاش اندر شهرها از تو صفت
|نک فلان شه از برای زرگری
|اختیارت کرد زیرا مهتری
|اینک این خلعت بگیر و زر و سیم
|چون بیایی خاص باشی و ندیم
|مرد مال و خلعت بسیار دید
|غره شد از شهر و فرزندان برید
|اندر آمد شادمان در راه مرد
|بی خبر کان شاه قصد جانش کرد
|اسپ تازی برنشست و شاد تاخت
|خونبهای خویش را خلعت شناخت
|ای شده اندر سفر با صد رضا
|خود به پای خویش تا سؤ القضا
|در خیالش ملک و عز و مهتری
|گفت عزرائیل رو آری بری
|چون رسید از راه آن مرد غریب
|اندر آوردش به پیش شه طبیب
|سوی شاهنشاه بردندش بناز
|تا بسوزد بر سر شمع طراز
|شاه دید او را بسی تعظیم کرد
|مخزن زر را بدو تسلیم کرد
|پس حکیمش گفت کای سلطان مه
|آن کنیزک را بدین خواجه بده
|تا کنیزک در وصالش خوش شود
|آب وصلش دفع آن آتش شود
|شه بدو بخشید آن مه روی را
|جفت کرد آن هر دو صحبت جوی را
|مدت شش ماه می راندند کام
|تا به صحت آمد آن دختر تمام
|بعد از آن از بهر او شربت بساخت
|تا بخورد و پیش دختر می گداخت
|چون ز رنجوری جمال او نماند
|جان دختر در وبال او نماند
|چونک زشت و ناخوش و رخ زرد شد
|اندک اندک در دل او سرد شد
|عشقهایی کز پی رنگی بود
|عشق نبود عاقبت ننگی بود
|کاش کان هم ننگ بودی یکسری
|تا نرفتی بر وی آن بد داوری
|خون دوید از چشم همچون جوی او
|دشمن جان وی آمد روی او
|دشمن طاووس آمد پر او
|ای بسی شه را بکشته فر او
|گفت من آن آهوم کز ناف من
|ریخت این صیاد خون صاف من
|ای من آن روباه صحرا کز کمین
|سر بریدندش برای پوستین
|ای من آن پیلی که زخم پیلبان
|ریخت خونم از برای استخوان
|آنک کشتستم پی مادون من
|می نداند که نخسپد خون من
|بر منست امروز و فردا بر ویست
|خون چون من کس چنین ضایع کیست
|گر چه دیوار افکند سایهٔ دراز
|باز گردد سوی او آن سایه باز
|این جهان کوهست و فعل ما ندا
|سوی ما آید نداها را صدا
|این بگفت و رفت در دم زیر خاک
|آن کنیزک شد ز عشق و رنج پاک
|زانک عشق مردگان پاینده نیست
|زانک مرده سوی ما آینده نیست
|عشق زنده در روان و در بصر
|هر دمی باشد ز غنچه تازه تر
|عشق آن زنده گزین کو باقیست
|کز شراب جان فزایت ساقیست
|عشق آن بگزین که جمله انبیا
|یافتند از عشق او کار و کیا
|تو مگو ما را بدان شه بار نیست
|با کریمان کارها دشوار نیست
|کشتن آن مرد بر دست حکیم
|نه پی اومید بود و نه ز بیم
|او نکشتش از برای طبع شاه
|تا نیامد امر و الهام اله
|آن پسر را کش خضر ببرید حلق
|سر آن را در نیابد عام خلق
|آنک از حق یابد او وحی و جواب
|هرچه فرماید بود عین صواب
|آنک جان بخشد اگر بکشد رواست
|نایبست و دست او دست خداست
|همچو اسمعیل پیشش سر بنه
|شاد و خندان پیش تیغش جان بده
|تا بماند جانت خندان تا ابد
|همچو جان پاک احمد با احد
|عاشقان آنگه شراب جان کشند
|که به دست خویش خوبانشان کشند
|شاه آن خون از پی شهوت نکرد
|تو رها کن بدگمانی و نبرد
|تو گمان بردی که کرد آلودگی
|در صفا غش کی هلد پالودگی
|بهر آنست این ریاضت وین جفا
|تا بر آرد کوره از نقره جفا
|بهر آنست امتحان نیک و بد
|تا بجوشد بر سر آرد زر زبد
|گر نبودی کارش الهام اله
|او سگی بودی دراننده نه شاه
|پاک بود از شهوت و حرص و هوا
|نیک کرد او لیک نیک بد نما
|گر خضر در بحر کشتی را شکست
|صد درستی در شکست خضر هست
|وهم موسی با همه نور و هنر
|شد از آن محجوب تو بی پر مپر
|آن گل سرخست تو خونش مخوان
|مست عقلست او تو مجنونش مخوان
|گر بدی خون مسلمان کام او
|کافرم گر بردمی من نام او
|می بلرزد عرش از مدح شقی
|بدگمان گردد ز مدحش متقی
|شاه بود و شاه بس آگاه بود
|خاص بود و خاصهٔ الله بود
|آن کسی را کش چنین شاهی کشد
|سوی بخت و بهترین جاهی کشد
|گر ندیدی سود او در قهر او
|کی شدی آن لطف مطلق قهرجو
|بچه می لرزد از آن نیش حجام
|مادر مشفق در آن دم شادکام
|نیم جان بستاند و صد جان دهد
|آنچ در وهمت نیاید آن دهد
|تو قیاس از خویش می گیری ولیک
|دور دور افتاده ای بنگر تو نیک
|بود بقالی و وی را طوطیی
|خوش نوایی سبز و گویا طوطیی
|بر دکان بودی نگهبان دکان
|نکته گفتی با همه سوداگران
|در خطاب آدمی ناطق بدی
|در نوای طوطیان حاذق بدی
|خواجه روزی سوی خانه رفته بود
|بر دکان طوطی نگهبانی نمود
|گربه ای برجست ناگه بر دکان
|بهر موشی طوطیک از بیم جان
|جست از سوی دکان سویی گریخت
|شیشه های روغن گل را بریخت
|از سوی خانه بیامد خواجه اش
|بر دکان بنشست فارغ خواجه وش
|دید پر روغن دکان و جامه چرب
|بر سرش زد گشت طوطی کل ز ضرب
|روزکی چندی سخن کوتاه کرد
|مرد بقال از ندامت آه کرد
|ریش بر می کند و می گفت ای دریغ
|کافتاب نعمتم شد زیر میغ
|دست من بشکسته بودی آن زمان
|که زدم من بر سر آن خوش زبان
|هدیه ها می داد هر درویش را
|تا بیابد نطق مرغ خویش را
|بعد سه روز و سه شب حیران و زار
|بر دکان بنشسته بد نومیدوار
|می نمود آن مرغ را هر گون نهفت
|تا که باشد اندر آید او بگفت
|جولقیی سر برهنه می گذشت
|با سر بی مو چو پشت طاس و طشت
|آمد اندر گفت طوطی آن زمان
|بانگ بر درویش زد چون عاقلان
|کز چه ای کل با کلان آمیختی
|تو مگر از شیشه روغن ریختی
|از قیاسش خنده آمد خلق را
|کو چو خود پنداشت صاحب دلق را
|کار پاکان را قیاس از خود مگیر
|گر چه ماند در نبشتن شیر و شیر
|جمله عالم زین سبب گمراه شد
|کم کسی ز ابدال حق آگاه شد
|همسری با انبیا برداشتند
|اولیا را همچو خود پنداشتند
|گفته اینک ما بشر ایشان بشر
|ما و ایشان بستهٔ خوابیم و خور
|این ندانستند ایشان از عمی
|هست فرقی درمیان بی منتهی
|هر دو گون زنبور خوردند از محل
|لیک شد زان نیش و زین دیگر عسل
|هر دو گون آهو گیا خوردند و آب
|زین یکی سرگین شد و زان مشک ناب
|هر دو نی خوردند از یک آب خور
|این یکی خالی و آن پر از شکر
|صد هزاران این چنین اشباه بین
|فرقشان هفتاد ساله راه بین
|این خورد گردد پلیدی زو جدا
|آن خورد گردد همه نور خدا
|این خورد زاید همه بخل و حسد
|وآن خورد زاید همه نور احد
|این زمین پاک و آن شوره ست و بد
|این فرشتهٔ پاک و آن دیوست و دد
|هر دو صورت گر به هم ماند رواست
|آب تلخ و آب شیرین را صفاست
|جز که صاحب ذوق کی شناسد بیاب
|او شناسد آب خوش از شوره آب
|سحر را با معجزه کرده قیاس
|هر دو را بر مکر پندارد اساس
|ساحران موسی از استیزه را
|برگرفته چون عصای او عصا
|زین عصا تا آن عصا فرقیست ژرف
|زین عمل تا آن عمل راهی شگرف
|لعنة الله این عمل را در قفا
|رحمة الله آن عمل را در وفا
|کافران اندر مری بوزینه طبع
|آفتی آمد درون سینه طبع
|هرچه مردم می کند بوزینه هم
|آن کند کز مرد بیند دم بدم
|او گمان برده که من کردم چو او
|فرق را کی داند آن استیزه رو
|این کند از امر و او بهر ستیز
|بر سر استیزه رویان خاک ریز
|آن منافق با موافق در نماز
|از پی استیزه آید نه نیاز
|در نماز و روزه و حج و زکات
|با منافق مؤمنان در برد و مات
|مؤمنان را برد باشد عاقبت
|بر منافق مات اندر آخرت
|گرچه هر دو بر سر یک بازی اند
|هر دو با هم مروزی و رازی اند
|هر یکی سوی مقام خود رود
|هر یکی بر وفق نام خود رود
|مؤمنش خوانند جانش خوش شود
|ور منافق تیز و پر آتش شود
|نام او محبوب از ذات وی است
|نام این مبغوض از آفات وی است
|میم و واو و میم و نون تشریف نیست
|لطف مؤمن جز پی تعریف نیست
|گر منافق خوانیش این نام دون
|همچو کزدم می خلد در اندرون
|گرنه این نام اشتقاق دوزخست
|پس چرا در وی مذاق دوزخست
|زشتی آن نام بد از حرف نیست
|تلخی آن آب بحر از ظرف نیست
|حرف ظرف آمد درو معنی چون آب
|بحر معنی عنده ام الکتاب
|بحر تلخ و بحر شیرین در جهان
|در میانشان برزخ لا یبغیان
|وانگه این هر دو ز یک اصلی روان
|بر گذر زین هر دو رو تا اصل آن
|زر قلب و زر نیکو در عیار
|بی محک هرگز ندانی ز اعتبار
|هر که را در جان خدا بنهد محک
|هر یقین را باز داند او ز شک
|در دهان زنده خاشاکی جهد
|آنگه آرامد که بیرونش نهد
|در هزاران لقمه یک خاشاک خرد
|چون در آمد حس زنده پی ببرد
|حس دنیا نردبان این جهان
|حس دینی نردبان آسمان
|صحت این حس بجویید از طبیب
|صحت آن حس بجویید از حبیب
|صحت این حس ز معموری تن
|صحت آن حس ز تخریب بدن
|راه جان مر جسم را ویران کند
|بعد از آن ویرانی آبادان کند
|کرد ویران خانه بهر گنج زر
|وز همان گنجش کند معمورتر
|آب را ببرید و جو را پاک کرد
|بعد از آن در جو روان کرد آب خورد
|پوست را بشکافت و پیکان را کشید
|پوست تازه بعد از آنش بر دمید
|قلعه ویران کرد و از کافر ستد
|بعد از آن بر ساختش صد برج و سد
|کار بی چون را که کیفیت نهد
|اینک گفتم این ضرورت می دهد
|گه چنین بنماید و گه ضد این
|جز که حیرانی نباشد کار دین
|نه چنان حیران که پشتش سوی اوست
|بل چنان حیران و غرق و مست دوست
|آن یکی را روی او شد سوی دوست
|وان یکی را روی او خود روی اوست
|روی هر یک می نگر می دار پاس
|بوک گردی تو ز خدمت روشناس
|چون بسی ابلیس آدم روی هست
|پس بهر دستی نشاید داد دست
|زانک صیاد آورد بانگ صفیر
|تا فریبد مرغ را آن مرغ گیر
|بشنود آن مرغ بانگ جنس خویش
|از هوا آید بیاید دام و نیش
|حرف درویشان بدزدد مرد دون
|تا بخواند بر سلیمی زان فسون
|کار مردان روشنی و گرمیست
|کار دونان حیله و بی شرمیست
|شیر پشمین از برای کد کنند
|بومسیلم را لقب احمد کنند
|بومسیلم را لقب کذاب ماند
|مر محمد را اولوا الالباب ماند
|آن شراب حق ختامش مشک ناب
|باده را ختمش بود گند و عذاب
|بود شاهی در جهودان ظلم ساز
|دشمن عیسی و نصرانی گداز
|عهد عیسی بود و نوبت آن او
|جان موسی او و موسی جان او
|شاه احول کرد در راه خدا
|آن دو دمساز خدایی را جدا
|گفت استاد احولی را کاندر آ
|زو برون آر از وثاق آن شیشه را
|گفت احول زان دو شیشه من کدام
|پیش تو آرم بکن شرح تمام
|گفت استاد آن دو شیشه نیست رو
|احولی بگذار و افزون بین مشو
|گفت ای استا مرا طعنه مزن
|گفت استا زان دو یک را در شکن
|چون یک بشکست هر دو شد ز چشم
|مرد احول گردد از میلان و خشم
|شیشه یک بود و به چشمش دو نمود
|چون شکست او شیشه را دیگر نبود
|خشم و شهوت مرد را احول کند
|ز استقامت روح را مبدل کند
|چون غرض آمد هنر پوشیده شد
|صد حجاب از دل به سوی دیده شد
|چون دهد قاضی به دل رشوت قرار
|کی شناسد ظالم از مظلوم زار
|شاه از حقد جهودانه چنان
|گشت احول کالامان یا رب امان
|صد هزاران مؤمن مظلوم کشت
|که پناهم دین موسی را و پشت
|او وزیری داشت گبر و عشوه ده
|کو بر آب از مکر بر بستی گره
|گفت ترسایان پناه جان کنند
|دین خود را از ملک پنهان کنند
|کم کش ایشان را که کشتن سود نیست
|دین ندارد بوی مشک و عود نیست
|سر پنهانست اندر صد غلاف
|ظاهرش با تست و باطن بر خلاف
|شاه گفتش پس بگو تدبیر چیست
|چارهٔ آن مکر و آن تزویر چیست
|تا نماند در جهان نصرانیی
|نی هویدا دین و نه پنهانیی
|گفت ای شه گوش و دستم را ببر
|بینی ام بشکاف و لب در حکم مر
|بعد از آن در زیردار آور مرا
|تا بخواهد یک شفاعت گر مرا
|بر منادی گاه کن این کار تو
|بر سر راهی که باشد چارسو
|آنگهم از خود بران تا شهر دور
|تا در اندازم دریشان شر و شور
|پس بگویم من بسر نصرانیم
|ای خدای رازدان می دانیم
|شاه واقف گشت از ایمان من
|وز تعصب کرد قصد جان من
|خواستم تا دین ز شه پنهان کنم
|آنک دین اوست ظاهر آن کنم
|شاه بویی برد از اسرار من
|متهم شد پیش شه گفتار من
|گفت گفت تو چو در نان سوزنست
|از دل من تا دل تو روزنست
|من از آن روزن بدیدم حال تو
|حال تو دیدم ننوشم قال تو
|گر نبودی جان عیسی چاره ام
|او جهودانه بکردی پاره ام
|بهر عیسی جان سپارم سر دهم
|صد هزاران منتش بر خود نهم
|جان دریغم نیست از عیسی ولیک
|واقفم بر علم دینش نیک نیک
|حیف می آمد مرا کان دین پاک
|درمیان جاهلان گردد هلاک
|شکر ایزد را و عیسی را که ما
|گشته ایم آن کیش حق را ره نما
|از جهود و از جهودی رسته ایم
|تا به زناری میان را بسته ایم
|دور دور عیسیست ای مردمان
|بشنوید اسرار کیش او بجان
|کرد با وی شاه آن کاری که گفت
|خلق حیران مانده زان مکر نهفت
|راند او را جانب نصرانیان
|کرد در دعوت شروع او بعد از آن
|صد هزاران مرد ترسا سوی او
|اندک اندک جمع شد در کوی او
|او بیان می کرد با ایشان براز
|سر انگلیون و زنار و نماز
|او به ظاهر واعظ احکام بود
|لیک در باطن صفیر و دام بود
|بهر این بعضی صحابه از رسول
|ملتمس بودند مکر نفس غول
|کو چه آمیزد ز اغراض نهان
|در عبادتها و در اخلاص جان
|فضل طاعت را نجستندی ازو
|عیب ظاهر را بجستندی که کو
|مو به مو و ذره ذره مکر نفس
|می شناسیدند چون گل از کرفس
|موشکافان صحابه هم در آن
|وعظ ایشان خیره گشتندی بجان
|دل بدو دادند ترسایان تمام
|خود چه باشد قوت تقلید عام
|در درون سینه مهرش کاشتند
|نایب عیسیش می پنداشتند
|او بسر دجال یک چشم لعین
|ای خدا فریاد رس نعم المعین
|صد هزاران دام و دانه ست ای خدا
|ما چو مرغان حریص بی نوا
|دم بدم ما بستهٔ دام نویم
|هر یکی گر باز و سیمرغی شویم
|می رهانی هر دمی ما را و باز
|سوی دامی می رویم ای بی نیاز
|ما درین انبار گندم می کنیم
|گندم جمع آمده گم می کنیم
|می نیندیشیم آخر ما بهوش
|کین خلل در گندمست از مکر موش
|موش تا انبار ما حفره زدست
|و از فنش انبار ما ویران شدست
|اول ای جان دفع شر موش کن
|وانگهان در جمع گندم جوش کن
|بشنو از اخبار آن صدر الصدور
|لا صلوة تم الا بالحضور
|گر نه موشی دزد در انبار ماست
|گندم اعمال چل ساله کجاست
|ریزه ریزه صدق هر روزه چرا
|جمع می ناید درین انبار ما
|بس ستارهٔ آتش از آهن جهید
|وان دل سوزیده پذرفت و کشید
|لیک در ظلمت یکی دزدی نهان
|می نهد انگشت بر استارگان
|می کشد استارگان را یک به یک
|تا که نفروزد چراغی از فلک
|گر هزاران دام باشد در قدم
|چون تو با مایی نباشد هیچ غم
|چون عنایاتت بود با ما مقیم
|کی بود بیمی از آن دزد لئیم
|هر شبی از دام تن ارواح را
|می رهانی می کنی الواح را
|می رهند ارواح هر شب زین قفس
|فارغان نه حاکم و محکوم کس
|شب ز زندان بی خبر زندانیان
|شب ز دولت بی خبر سلطانیان
|نه غم و اندیشهٔ سود و زیان
|نه خیال این فلان و آن فلان
|حال عارف این بود بی خواب هم
|گفت ایزد هم رقود زین مرم
|خفته از احوال دنیا روز و شب
|چون قلم در پنجهٔ تقلیب رب
|آنک او پنجه نبیند در رقم
|فعل پندارد بجنبش از قلم
|شمه ای زین حال عارف وا نمود
|عقل را هم خواب حسی در ربود
|رفته در صحرای بی چون جانشان
|روحشان آسوده و ابدانشان
|وز صفیری باز دام اندر کشی
|جمله را در داد و در داور کشی
|چونک نور صبحدم سر بر زند
|کرکس زرین گردون پر زند
|فالق الاصباح اسرافیل وار
|جمله را در صورت آرد زان دیار
|روحهای منبسط را تن کند
|هر تنی را باز آبستن کند
|اسپ جانها را کند عاری ز زین
|سر النوم اخ الموتست این
|لیک بهر آنک روز آیند باز
|بر نهد بر پایشان بند دراز
|تا که روزش واکشد زان مرغزار
|وز چراگاه آردش در زیر بار
|کاش چون اصحاب کهف این روح را
|حفظ کردی یا چو کشتی نوح را
|تا ازین طوفان بیداری و هوش
|وا رهیدی این ضمیر و چشم و گوش
|ای بسی اصحاب کهف اندر جهان
|پهلوی تو پیش تو هست این زمان
|یار با او غار با او در سرود
|مهر بر چشمست و بر گوشت چه سود
|گفت لیلی را خلیفه کان توی
|کز تو مجنون شد پریشان و غوی
|از دگر خوبان تو افزون نیستی
|گفت خامش چون تو مجنون نیستی
|هر که بیدارست او در خواب تر
|هست بیداریش از خوابش بتر
|چون بحق بیدار نبود جان ما
|هست بیداری چو در بندان ما
|جان همه روز از لگدکوب خیال
|وز زیان و سود وز خوف زوال
|نی صفا می ماندش نی لطف و فر
|نی بسوی آسمان راه سفر
|خفته آن باشد که او از هر خیال
|دارد اومید و کند با او مقال
|دیو را چون حور بیند او به خواب
|پس ز شهوت ریزد او با دیو آب
|چونک تخم نسل را در شوره ریخت
|او به خویش آمد خیال از وی گریخت
|ضعف سر بیند از آن و تن پلید
|آه از آن نقش پدید ناپدید
|مرغ بر بالا و زیر آن سایه اش
|می دود بر خاک پران مرغ وش
|ابلهی صیاد آن سایه شود
|می دود چندانک بی مایه شود
|بی خبر کان عکس آن مرغ هواست
|بی خبر که اصل آن سایه کجاست
|تیر اندازد به سوی سایه او
|ترکشش خالی شود از جست و جو
|ترکش عمرش تهی شد عمر رفت
|از دویدن در شکار سایه تفت
|سایهٔ یزدان چو باشد دایه اش
|وا رهاند از خیال و سایه اش
|سایهٔ یزدان بود بندهٔ خدا
|مرده او زین عالم و زندهٔ خدا
|دامن او گیر زوتر بی گمان
|تا رهی در دامن آخر زمان
|کیف مد الظل نقش اولیاست
|کو دلیل نور خورشید خداست
|اندرین وادی مرو بی این دلیل
|لا احب افلین گو چون خلیل
|رو ز سایه آفتابی را بیاب
|دامن شه شمس تبریزی بتاب
|ره ندانی جانب این سور و عرس
|از ضیاء الحق حسام الدین بپرس
|ور حسد گیرد ترا در ره گلو
|در حسد ابلیس را باشد غلو
|کو ز آدم ننگ دارد از حسد
|با سعادت جنگ دارد از حسد
|عقبه ای زین صعب تر در راه نیست
|ای خنک آنکش حسد همراه نیست
|این جسد خانهٔ حسد آمد بدان
|از حسد آلوده باشد خاندان
|گر جسد خانهٔ حسد باشد ولیک
|آن جسد را پاک کرد الله نیک
|طهرا بیتی بیان پاکیست
|گنج نورست ار طلسمش خاکیست
|چون کنی بر بی حسد مکر و حسد
|زان حسد دل را سیاهیها رسد
|خاک شو مردان حق را زیر پا
|خاک بر سر کن حسد را همچو ما
|آن وزیرک از حسد بودش نژاد
|تا به باطل گوش و بینی باد داد
|بر امید آنک از نیش حسد
|زهر او در جان مسکینان رسد
|هر کسی کو از حسد بینی کند
|خویش را بی گوش و بی بینی کند
|بینی آن باشد که او بویی برد
|بوی او را جانب کویی برد
|هر که بویش نیست بی بینی بود
|بوی آن بویست کان دینی بود
|چونک بویی برد و شکر آن نکرد
|کفر نعمت آمد و بینیش خورد
|شکر کن مر شاکران را بنده باش
|پیش ایشان مرده شو پاینده باش
|چون وزیر از ره زنی مایه مساز
|خلق را تو بر میاور از نماز
|ناصح دین گشته آن کافر وزیر
|کرده او از مکر در گوزینه سیر
|هر که صاحب ذوق بود از گفت او
|لذتی می دید و تلخی جفت او
|نکته ها می گفت او آمیخته
|در جلاب قند زهری ریخته
|ظاهرش می گفت در ره چست شو
|وز اثر می گفت جان را سست شو
|ظاهر نقره گر اسپیدست و نو
|دست و جامه می سیه گردد ازو
|آتش ار چه سرخ رویست از شرر
|تو ز فعل او سیه کاری نگر
|برق اگر نوری نماید در نظر
|لیک هست از خاصیت دزد بصر
|هر که جز آگاه و صاحب ذوق بود
|گفت او در گردن او طوق بود
|مدتی شش سال در هجران شاه
|شد وزیر اتباع عیسی را پناه
|دین و دل را کل بدو بسپرد خلق
|پیش امر و حکم او می مرد خلق
|در میان شاه و او پیغامها
|شاه را پنهان بدو آرامها
|آخر الامر از برای آن مراد
|تا دهد چون خاک ایشان را به باد
|پیش او بنوشت شه کای مقبلم
|وقت آمد زود فارغ کن دلم
|گفت اینک اندر آن کارم شها
|کافکنم در دین عیسی فتنه ها
|قوم عیسی را بد اندر دار و گیر
|حاکمانشان ده امیر و دو امیر
|هر فریقی مر امیری را تبع
|بنده گشته میر خود را از طمع
|این ده و این دو امیر و قومشان
|گشته بند آن وزیر بد نشان
|اعتماد جمله بر گفتار او
|اقتدای جمله بر رفتار او
|پیش او در وقت و ساعت هر امیر
|جان بدادی گر بدو گفتی بمیر
|ساخت طوماری به نام هر یکی
|نقش هر طومار دیگر مسلکی
|حکمهای هر یکی نوعی دگر
|این خلاف آن ز پایان تا به سر
|در یکی راه ریاضت را و جوع
|رکن توبه کرده و شرط رجوع
|در یکی گفته ریاضت سود نیست
|اندرین ره مخلصی جز جود نیست
|در یکی گفته که جوع و جود تو
|شرک باشد از تو با معبود تو
|جز توکل جز که تسلیم تمام
|در غم و راحت همه مکرست و دام
|در یکی گفته که واجب خدمتست
|ور نه اندیشهٔ توکل تهمتست
|در یکی گفته که امر و نهیهاست
|بهر کردن نیست شرح عجز ماست
|تا که عجز خود بینیم اندر آن
|قدرت او را بدانیم آن زمان
|در یکی گفته که عجز خود مبین
|کفر نعمت کردنست آن عجز هین
|قدرت خود بین که این قدرت ازوست
|قدرت تو نعمت او دان که هوست
|در یکی گفته کزین دو بر گذر
|بت بود هر چه بگنجد در نظر
|در یکی گفته مکش این شمع را
|کین نظر چون شمع آمد جمع را
|از نظر چون بگذری و از خیال
|کشته باشی نیم شب شمع وصال
|در یکی گفته بکش باکی مدار
|تا عوض بینی نظر را صد هزار
|که ز کشتن شمع جان افزون شود
|لیلی ات از صبر تو مجنون شود
|ترک دنیا هر که کرد از زهد خویش
|بیش آید پیش او دنیا و بیش
|در یکی گفته که آنچت داد حق
|بر تو شیرین کرد در ایجاد حق
|بر تو آسان کرد و خوش آن را بگیر
|خویشتن را در میفکن در زحیر
|در یکی گفته که بگذار آن خود
|کان قبول طبع تو ردست و بد
|راههای مختلف آسان شدست
|هر یکی را ملتی چون جان شدست
|گر میسر کردن حق ره بدی
|هر جهود و گبر ازو آگه بدی
|در یکی گفته میسر آن بود
|که حیات دل غذای جان بود
|هر چه ذوق طبع باشد چون گذشت
|بر نه آرد همچو شوره ریع و کشت
|جز پشیمانی نباشد ریع او
|جز خسارت پیش نارد بیع او
|آن میسر نبود اندر عاقبت
|نام او باشد معسر عاقبت
|تو معسر از میسر بازدان
|عاقبت بنگر جمال این و آن
|در یکی گفته که استادی طلب
|عاقبت بینی نیابی در حسب
|عاقبت دیدند هر گون ملتی
|لاجرم گشتند اسیر زلتی
|عاقبت دیدن نباشد دست باف
|ورنه کی بودی ز دینها اختلاف
|در یکی گفته که استا هم توی
|زانک استا را شناسا هم توی
|مرد باش و سخرهٔ مردان مشو
|رو سر خود گیر و سرگردان مشو
|در یکی گفته که این جمله یکیست
|هر که او دو بیند احول مردکیست
|در یکی گفته که صد یک چون بود
|این کی اندیشد مگر مجنون بود
|هر یکی قولیست ضد هم دگر
|چون یکی باشد یکی زهر و شکر
|تا ز زهر و از شکر در نگذری
|کی تو از گلزار وحدت بو بری
|این نمط وین نوع ده طومار و دو
|بر نوشت آن دین عیسی را عدو
|او ز یک رنگی عیسی بو نداشت
|وز مزاج خم عیسی خو نداشت
|جامهٔ صد رنگ از آن خم صفا
|ساده و یک رنگ گشتی چون صبا
|نیست یک رنگی کزو خیزد ملال
|بل مثال ماهی و آب زلال
|گرچه در خشکی هزاران رنگهاست
|ماهیان را با یبوست جنگهاست
|کیست ماهی چیست دریا در مثل
|تا بدان ماند ملک عز و جل
|صد هزاران بحر و ماهی در وجود
|سجده آرد پیش آن اکرام و جود
|چند باران عطا باران شده
|تا بدان آن بحر در افشان شده
|چند خورشید کرم افروخته
|تا که ابر و بحر جود آموخته
|پرتو دانش زده بر خاک و طین
|تا که شد دانه پذیرنده زمین
|خاک امین و هر چه در وی کاشتی
|بی خیانت جنس آن برداشتی
|این امانت زان امانت یافتست
|کآفتاب عدل بر وی تافتست
|تا نشان حق نیارد نوبهار
|خاک سرها را نکرده آشکار
|آن جوادی که جمادی را بداد
|این خبرها وین امانت وین سداد
|مر جمادی را کند فضلش خبیر
|عاقلان را کرده قهر او ضریر
|جان و دل را طاقت آن جوش نیست
|با که گویم در جهان یک گوش نیست
|هر کجا گوشی بد از وی چشم گشت
|هر کجا سنگی بد از وی یشم گشت
|کیمیاسازست چه بود کیمیا
|معجزه بخش است چه بود سیمیا
|این ثنا گفتن ز من ترک ثناست
|کین دلیل هستی و هستی خطاست
|پیش هست او بباید نیست بود
|چیست هستی پیش او کور و کبود
|گر نبودی کور زو بگداختی
|گرمی خورشید را بشناختی
|ور نبودی او کبود از تعزیت
|کی فسردی همچو یخ این ناحیت
|همچو شه نادان و غافل بد وزیر
|پنجه می زد با قدیم ناگزیر
|با چنان قادر خدایی کز عدم
|صد چو عالم هست گرداند بدم
|صد چو عالم در نظر پیدا کند
|چونک چشمت را به خود بینا کند
|گر جهان پیشت بزرگ و بی بنیست
|پیش قدرت ذره ای می دان که نیست
|این جهان خود حبس جانهای شماست
|هین روید آن سو که صحرای شماست
|این جهان محدود و آن خود بی حدست
|نقش و صورت پیش آن معنی سدست
|صد هزاران نیزهٔ فرعون را
|در شکست از موسی با یک عصا
|صد هزاران طب جالینوس بود
|پیش عیسی و دمش افسوس بود
|صد هزاران دفتر اشعار بود
|پیش حرف امیی اش عار بود
|با چنین غالب خداوندی کسی
|چون نمیرد گر نباشد او خسی
|بس دل چون کوه را انگیخت او
|مرغ زیرک با دو پا آویخت او
|فهم و خاطر تیز کردن نیست راه
|جز شکسته می نگیرد فضل شاه
|ای بسا گنج آگنان کنج کاو
|کان خیال اندیش را شد ریش گاو
|گاو که بود تا تو ریش او شوی
|خاک چه بود تا حشیش او شوی
|چون زنی از کار بد شد روی زرد
|مسخ کرد او را خدا و زهره کرد
|عورتی را زهره کردن مسخ بود
|خاک و گل گشتن نه مسخست ای عنود
|روح می بردت سوی چرخ برین
|سوی آب و گل شدی در اسفلین
|خویشتن را مسخ کردی زین سفول
|زان وجودی که بد آن رشک عقول
|پس ببین کین مسخ کردن چون بود
|پیش آن مسخ این به غایت دون بود
|اسپ همت سوی اختر تاختی
|آدم مسجود را نشناختی
|آخر آدم زاده ای ای ناخلف
|چند پنداری تو پستی را شرف
|چند گویی من بگیرم عالمی
|این جهان را پر کنم از خود همی
|گر جهان پر برف گردد سربسر
|تاب خور بگدازدش با یک نظر
|وزر او و صد وزیر و صدهزار
|نیست گرداند خدا از یک شرار
|عین آن تخییل را حکمت کند
|عین آن زهراب را شربت کند
|آن گمان انگیز را سازد یقین
|مهرها رویاند از اسباب کین
|پرورد در آتش ابراهیم را
|ایمنی روح سازد بیم را
|از سبب سوزیش من سوداییم
|در خیالاتش چو سوفسطاییم
|مکر دیگر آن وزیر از خود ببست
|وعظ را بگذاشت و در خلوت نشست
|در مریدان در فکند از شوق سوز
|بود در خلوت چهل پنجاه روز
|خلق دیوانه شدند از شوق او
|از فراق حال و قال و ذوق او
|لابه و زاری همی کردند و او
|از ریاضت گشته در خلوت دوتو
|گفته ایشان نیست ما را بی تو نور
|بی عصاکش چون بود احوال کور
|از سر اکرام و از بهر خدا
|بیش ازین ما را مدار از خود جدا
|ما چو طفلانیم و ما را دایه تو
|بر سر ما گستران آن سایه تو
|گفت جانم از محبان دور نیست
|لیک بیرون آمدن دستور نیست
|آن امیران در شفاعت آمدند
|وان مریدان در شناعت آمدند
|کین چه بدبختیست ما را ای کریم
|از دل و دین مانده ما بی تو یتیم
|تو بهانه می کنی و ما ز درد
|می زنیم از سوز دل دمهای سرد
|ما به گفتار خوشت خو کرده ایم
|ما ز شیر حکمت تو خورده ایم
|الله الله این جفا با ما مکن
|خیر کن امروز را فردا مکن
|می دهد دل مر ترا کین بی دلان
|بی تو گردند آخر از بی حاصلان
|جمله در خشکی چو ماهی می طپند
|آب را بگشا ز جو بر دار بند
|ای که چون تو در زمانه نیست کس
|الله الله خلق را فریاد رس
|گفت هان ای سخرگان گفت و گو
|وعظ و گفتار زبان و گوش جو
|پنبه اندر گوش حس دون کنید
|بند حس از چشم خود بیرون کنید
|پنبهٔ آن گوش سر گوش سرست
|تا نگردد این کر آن باطن کرست
|بی حس و بی گوش و بی فکرت شوید
|تا خطاب ارجعی را بشنوید
|تا به گفت و گوی بیداری دری
|تو زگفت خواب بویی کی بری
|سیر بیرونیست قول و فعل ما
|سیر باطن هست بالای سما
|حس خشکی دید کز خشکی بزاد
|عیسی جان پای بر دریا نهاد
|سیر جسم خشک بر خشکی فتاد
|سیر جان پا در دل دریا نهاد
|چونک عمر اندر ره خشکی گذشت
|گاه کوه و گاه دریا گاه دشت
|آب حیوان از کجا خواهی تو یافت
|موج دریا را کجا خواهی شکافت
|موج خاکی وهم و فهم و فکر ماست
|موج آبی محو و سکرست و فناست
|تا درین سکری از آن سکری تو دور
|تا ازین مستی از آن جامی نفور
|گفت و گوی ظاهر آمد چون غبار
|مدتی خاموش خو کن هوش دار
|جمله گفتند ای حکیم رخنه جو
|این فریب و این جفا با ما مگو
|چارپا را قدر طاقت با رنه
|بر ضعیفان قدر قوت کار نه
|دانهٔ هر مرغ اندازهٔ ویست
|طعمهٔ هر مرغ انجیری کیست
|طفل را گر نان دهی بر جای شیر
|طفل مسکین را از آن نان مرده گیر
|چونک دندانها بر آرد بعد از آن
|هم بخود گردد دلش جویای نان
|مرغ پر نارسته چون پران شود
|لقمهٔ هر گربهٔ دران شود
|چون بر آرد پر بپرد او بخود
|بی تکلف بی صفیر نیک و بد
|دیو را نطق تو خامش می کند
|گوش ما را گفت تو هش می کند
|گوش ما هوشست چون گویا توی
|خشک ما بحرست چون دریا توی
|با تو ما را خاک بهتر از فلک
|ای سماک از تو منور تا سمک
|بی تو ما را بر فلک تاریکیست
|با تو ای ماه این فلک باری کیست
|صورت رفعت بود افلاک را
|معنی رفعت روان پاک را
|صورت رفعت برای جسمهاست
|جسمها در پیش معنی اسمهاست
|گفت حجتهای خود کوته کنید
|پند را در جان و در دل ره کنید
|گر امینم متهم نبود امین
|گر بگویم آسمان را من زمین
|گر کمالم با کمال انکار چیست
|ور نیم این زحمت و آزار چیست
|من نخواهم شد ازین خلوت برون
|زانک مشغولم باحوال درون
|جمله گفتند ای وزیر انکار نیست
|گفت ما چون گفتن اغیار نیست
|اشک دیده ست از فراق تو دوان
|آه آهست از میان جان روان
|طفل با دایه نه استیزد ولیک
|گرید او گر چه نه بد داند نه نیک
|ما چو چنگیم و تو زخمه می زنی
|زاری از ما نه تو زاری می کنی
|ما چو ناییم و نوا در ما ز تست
|ما چو کوهیم و صدا در ما ز تست
|ما چو شطرنجیم اندر برد و مات
|برد و مات ما ز تست ای خوش صفات
|ما که باشیم ای تو ما را جان جان
|تا که ما باشیم با تو درمیان
|ما عدمهاییم و هستیهای ما
|تو وجود مطلقی فانی نما
|ما همه شیران ولی شیر علم
|حمله شان از باد باشد دم بدم
|حمله شان پیداست و ناپیداست باد
|آنک ناپیداست هرگز گم مباد
|باد ما و بود ما از داد تست
|هستی ما جمله از ایجاد تست
|لذت هستی نمودی نیست را
|عاشق خود کرده بودی نیست را
|لذت انعام خود را وامگیر
|نقل و باده و جام خود را وا مگیر
|ور بگیری کیت جست و جو کند
|نقش با نقاش چون نیرو کند
|منگر اندر ما مکن در ما نظر
|اندر اکرام و سخای خود نگر
|ما نبودیم و تقاضامان نبود
|لطف تو ناگفتهٔ ما می شنود
|نقش باشد پیش نقاش و قلم
|عاجز و بسته چو کودک در شکم
|پیش قدرت خلق جمله بارگه
|عاجزان چون پیش سوزن کارگه
|گاه نقشش دیو و گه آدم کند
|گاه نقشش شادی و گه غم کند
|دست نه تا دست جنباند به دفع
|نطق نه تا دم زند در ضر و نفع
|تو ز قرآن بازخوان تفسیر بیت
|گفت ایزد ما رمیت اذ رمیت
|گر بپرانیم تیر آن نه ز ماست
|ما کمان و تیراندازش خداست
|این نه جبر این معنی جباریست
|ذکر جباری برای زاریست
|زاری ما شد دلیل اضطرار
|خجلت ما شد دلیل اختیار
|گر نبودی اختیار این شرم چیست
|وین دریغ و خجلت و آزرم چیست
|زجر شاگردان و استادان چراست
|خاطر از تدبیرها گردان چراست
|ور تو گویی غافلست از جبر او
|ماه حق پنهان کند در ابر رو
|هست این را خوش جواب ار بشنوی
|بگذری از کفر و در دین بگروی
|حسرت و زاری گه بیماریست
|وقت بیماری همه بیداریست
|آن زمان که می شوی بیمار تو
|می کنی از جرم استغفار تو
|می نماید بر تو زشتی گنه
|می کنی نیت که باز آیم به ره
|عهد و پیمان می کنی که بعد ازین
|جز که طاعت نبودم کاری گزین
|پس یقین گشت این که بیماری ترا
|می ببخشد هوش و بیداری ترا
|پس بدان این اصل را ای اصل جو
|هر که را دردست او بردست بو
|هر که او بیدارتر پر دردتر
|هر که او آگاه تر رخ زردتر
|گر ز جبرش آگهی زاریت کو
|بینش زنجیر جباریت کو
|بسته در زنجیر چون شادی کند
|کی اسیر حبس آزادی کند
|ور تو می بینی که پایت بسته اند
|بر تو سرهنگان شه بنشسته اند
|پس تو سرهنگی مکن با عاجزان
|زانک نبود طبع و خوی عاجز آن
|چون تو جبر او نمی بینی مگو
|ور همی بینی نشان دید کو
|در هر آن کاری که میلستت بدان
|قدرت خود را همی بینی عیان
|واندر آن کاری که میلت نیست و خواست
|خویش را جبری کنی کین از خداست
|انبیا در کار دنیا جبری اند
|کافران در کار عقبی جبری اند
|انبیا را کار عقبی اختیار
|جاهلان را کار دنیا اختیار
|زانک هر مرغی بسوی جنس خویش
|می پرد او در پس و جان پیش پیش
|کافران چون جنس سجین آمدند
|سجن دنیا را خوش آیین آمدند
|انبیا چون جنس علیین بدند
|سوی علیین جان و دل شدند
|این سخن پایان ندارد لیک ما
|باز گوییم آن تمام قصه را
|آن وزیر از اندرون آواز داد
|کای مریدان از من این معلوم باد
|که مرا عیسی چنین پیغام کرد
|کز همه یاران و خویشان باش فرد
|روی در دیوار کن تنها نشین
|وز وجود خویش هم خلوت گزین
|بعد ازین دستوری گفتار نیست
|بعد ازین با گفت و گویم کار نیست
|الوداع ای دوستان من مرده ام
|رخت بر چارم فلک بر برده ام
|تا به زیر چرخ ناری چون حطب
|من نسوزم در عنا و در عطب
|پهلوی عیسی نشینم بعد ازین
|بر فراز آسمان چارمین
|وانگهانی آن امیران را بخواند
|یک بیک تنها بهر یک حرف راند
|گفت هر یک را بدین عیسوی
|نایب حق و خلیفهٔ من توی
|وان امیران دگر اتباع تو
|کرد عیسی جمله را اشیاع تو
|هر امیری کو کشد گردن بگیر
|یا بکش یا خود همی دارش اسیر
|لیک تا من زنده ام این وا مگو
|تا نمیرم این ریاست را مجو
|تا نمیرم من تو این پیدا مکن
|دعوی شاهی و استیلا مکن
|اینک این طومار و احکام مسیح
|یک بیک بر خوان تو بر امت فصیح
|هر امیری را چنین گفت او جدا
|نیست نایب جز تو در دین خدا
|هر یکی را کرد او یک یک عزیز
|هرچه آن را گفت این را گفت نیز
|هر یکی را او یکی طومار داد
|هر یکی ضد دگر بود المراد
|متن آن طومارها بد مختلف
|همچو شکل حرفها یا تاالف
|حکم این طومار ضد حکم آن
|پیش ازین کردیم این ضد را بیان
|بعد از آن چل روز دیگر در ببست
|خویش کشت و از وجود خود برست
|چونک خلق از مرگ او آگاه شد
|بر سر گورش قیامتگاه شد
|خلق چندان جمع شد بر گور او
|مو کنان جامه دران در شور او
|کان عدد را هم خدا داند شمرد
|از عرب وز ترک و از رومی و کرد
|خاک او کردند بر سرهای خویش
|درد او دیدند درمان جای خویش
|آن خلایق بر سر گورش مهی
|کرده خون را از دو چشم خود رهی
|بعد ماهی خلق گفتند ای مهان
|از امیران کیست بر جایش نشان
|تا به جای او شناسیمش امام
|دست و دامن را به دست او دهیم
|چونک شد خورشید و ما را کرد داغ
|چاره نبود بر مقامش از چراغ
|چونک شد از پیش دیده وصل یار
|نایبی باید ازومان یادگار
|چونک گل بگذشت و گلشن شد خراب
|بوی گل را از که یابیم از گلاب
|چون خدا اندر نیاید در عیان
|نایب حق اند این پیغامبران
|نه غلط گفتم که نایب با منوب
|گر دو پنداری قبیح آید نه خوب
|نه دو باشد تا توی صورت پرست
|پیش او یک گشت کز صورت برست
|چون به صورت بنگری چشم تو دوست
|تو به نورش در نگر کز چشم رست
|نور هر دو چشم نتوان فرق کرد
|چونک در نورش نظر انداخت مرد
|ده چراغ ار حاضر آید در مکان
|هر یکی باشد بصورت غیر آن
|فرق نتوان کرد نور هر یکی
|چون به نورش روی آری بی شکی
|گر تو صد سیب و صد آبی بشمری
|صد نماند یک شود چون بفشری
|در معانی قسمت و اعداد نیست
|در معانی تجزیه و افراد نیست
|اتحاد یار با یاران خوشست
|پای معنی گیر صورت سرکشست
|صورت سرکش گدازان کن برنج
|تا ببینی زیر او وحدت چو گنج
|ور تو نگدازی عنایتهای او
|خود گدازد ای دلم مولای او
|او نماید هم به دلها خویش را
|او بدوزد خرقهٔ درویش را
|منبسط بودیم یک جوهر همه
|بی سر و بی پا بدیم آن سر همه
|یک گهر بودیم همچون آفتاب
|بی گره بودیم و صافی همچو آب
|چون بصورت آمد آن نور سره
|شد عدد چون سایه های کنگره
|گنگره ویران کنید از منجنیق
|تا رود فرق از میان این فریق
|شرح این را گفتمی من از مری
|لیک ترسم تا نلغزد خاطری
|نکته ها چون تیغ پولادست تیز
|گر نداری تو سپر وا پس گریز
|پیش این الماس بی اسپر میا
|کز بریدن تیغ را نبود حیا
|زین سبب من تیغ کردم در غلاف
|تا که کژخوانی نخواند برخلاف
|آمدیم اندر تمامی داستان
|وز وفاداری جمع راستان
|کز پس این پیشوا بر خاستند
|بر مقامش نایبی می خواستند
|یک امیری زان امیران پیش رفت
|پیش آن قوم وفا اندیش رفت
|گفت اینک نایب آن مرد من
|نایب عیسی منم اندر زمن
|اینک این طومار برهان منست
|کین نیابت بعد ازو آن منست
|آن امیر دیگر آمد از کمین
|دعوی او در خلافت بد همین
|از بغل او نیز طوماری نمود
|تا برآمد هر دو را خشم جهود
|آن امیران دگر یک یک قطار
|برکشیده تیغهای آبدار
|هر یکی را تیغ و طوماری به دست
|درهم افتادند چون پیلان مست
|صد هزاران مرد ترسا کشته شد
|تا ز سرهای بریده پشته شد
|خون روان شد همچو سیل از چپ و راست
|کوه کوه اندر هوا زین گرد خاست
|تخمهای فتنه ها کو کشته بود
|آفت سرهای ایشان گشته بود
|جوزها بشکست و آن کان مغز داشت
|بعد کشتن روح پاک نغز داشت
|کشتن و مردن که بر نقش تنست
|چون انار و سیب را بشکستنست
|آنچ شیرینست او شد ناردانگ
|وانک پوسیده ست نبود غیر بانگ
|آنچ با معنیست خود پیدا شود
|وانچ پوسیده ست او رسوا شود
|رو بمعنی کوش ای صورت پرست
|زانک معنی بر تن صورت پرست
|همنشین اهل معنی باش تا
|هم عطا یابی و هم باشی فتی
|جان بی معنی درین تن بی خلاف
|هست همچون تیغ چوبین در غلاف
|تا غلاف اندر بود باقیمتست
|چون برون شد سوختن را آلتست
|تیغ چوبین را مبر در کارزار
|بنگر اول تا نگردد کار زار
|گر بود چوبین برو دیگر طلب
|ور بود الماس پیش آ با طرب
|تیغ در زرادخانهٔ اولیاست
|دیدن ایشان شما را کیمیاست
|جمله دانایان همین گفته همین
|هست دانا رحمة للعالمین
|گر اناری می خری خندان بخر
|تا دهد خنده ز دانهٔ او خبر
|ای مبارک خنده اش کو از دهان
|می نماید دل چو در از درج جان
|نامبارک خندهٔ آن لاله بود
|کز دهان او سیاهی دل نمود
|نار خندان باغ را خندان کند
|صحبت مردانت از مردان کند
|گر تو سنگ صخره و مرمر شوی
|چون به صاحب دل رسی گوهر شوی
|مهر پاکان درمیان جان نشان
|دل مده الا به مهر دلخوشان
|کوی نومیدی مرو اومیدهاست
|سوی تاریکی مرو خورشیدهاست
|دل ترا در کوی اهل دل کشد
|تن ترا در حبس آب و گل کشد
|هین غذای دل بده از همدلی
|رو بجو اقبال را از مقبلی
|بود در انجیل نام مصطفی
|آن سر پیغامبران بحر صفا
|بود ذکر حلیه ها و شکل او
|بود ذکر غزو و صوم و اکل او
|طایفهٔ نصرانیان بهر ثواب
|چون رسیدندی بدان نام و خطاب
|بوسه دادندی بر آن نام شریف
|رو نهادندی بر آن وصف لطیف
|اندرین فتنه که گفتیم آن گروه
|ایمن از فتنه بدند و از شکوه
|ایمن از شر امیران و وزیر
|در پناه نام احمد مستجیر
|نسل ایشان نیز هم بسیار شد
|نور احمد ناصر آمد یار شد
|وان گروه دیگر از نصرانیان
|نام احمد داشتندی مستهان
|مستهان و خوار گشتند از فتن
|از وزیر شوم رای شوم فن
|هم مخبط دینشان و حکمشان
|از پی طومارهای کژ بیان
|نام احمد این چنین یاری کند
|تا که نورش چون نگهداری کند
|نام احمد چون حصاری شد حصین
|تا چه باشد ذات آن روح الامین
|بعد ازین خون ریز درمان ناپذیر
|کاندر افتاد از بلای آن وزیر
|یک شه دیگر ز نسل آن جهود
|در هلاک قوم عیسی رو نمود
|گر خبر خواهی ازین دیگر خروج
|سوره بر خوان واسما ذات البروج
|سنت بد کز شه اول بزاد
|این شه دیگر قدم بر وی نهاد
|هر که او بنهاد ناخوش سنتی
|سوی او نفرین رود هر ساعتی
|نیکوان رفتند و سنتها بماند
|وز لئیمان ظلم و لعنتها بماند
|تا قیامت هرکه جنس آن بدان
|در وجود آید بود رویش بدان
|رگ رگست این آب شیرین و آب شور
|در خلایق می رود تا نفخ صور
|نیکوان را هست میراث از خوشاب
|آن چه میراثست اورثنا الکتاب
|شد نیاز طالبان ار بنگری
|شعله ها از گوهر پیغامبری
|شعله ها با گوهران گردان بود
|شعله آن جانب رود هم کان بود
|نور روزن گرد خانه می دود
|زانک خور برجی به برجی می رود
|هر که را با اختری پیوستگیست
|مر ورا با اختر خود هم تگیست
|طالعش گر زهره باشد در طرب
|میل کلی دارد و عشق و طلب
|ور بود مریخی خون ریزخو
|جنگ و بهتان و خصومت جوید او
|اخترانند از ورای اختران
|که احتراق و نحس نبود اندر آن
|سایران در آسمانهای دگر
|غیر این هفت آسمان معتبر
|راسخان در تاب انوار خدا
|نه به هم پیوسته نه از هم جدا
|هر که باشد طالع او زان نجوم
|نفس او کفار سوزد در رجوم
|خشم مریخی نباشد خشم او
|منقلب رو غالب و مغلوب خو
|نور غالب ایمن از نقص و غسق
|درمیان اصبعین نور حق
|حق فشاند آن نور را بر جانها
|مقبلان بر داشته دامانها
|و آن نثار نور را وا یافته
|روی از غیر خدا برتافته
|هر که را دامان عشقی نابده
|زان نثار نور بی بهره شده
|جزوها را رویها سوی کلست
|بلبلان را عشق با روی گلست
|گاو را رنگ از برون و مرد را
|از درون جو رنگ سرخ و زرد را
|رنگهای نیک از خم صفاست
|رنگ زشتان از سیاهابهٔ جفاست
|صبغة الله نام آن رنگ لطیف
|لعنة الله بوی این رنگ کثیف
|آنچ از دریا به دریا می رود
|از همانجا کامد آنجا می رود
|از سر که سیلهای تیزرو
|وز تن ما جان عشق آمیز رو
|آن جهود سگ ببین چه رای کرد
|پهلوی آتش بتی بر پای کرد
|کانک این بت را سجود آرد برست
|ور نیارد در دل آتش نشست
|چون سزای این بت نفس او نداد
|از بت نفسش بتی دیگر بزاد
|مادر بتها بت نفس شماست
|زانک آن بت مار و این بت اژدهاست
|آهن و سنگست نفس و بت شرار
|آن شرار از آب می گیرد قرار
|سنگ و آهن زآب کی ساکن شود
|آدمی با این دو کی ایمن بود
|بت سیاهابه ست در کوزه نهان
|نفس مر آب سیه را چشمه دان
|آن بت منحوت چون سیل سیاه
|نفس بتگر چشمه ای بر آب راه
|صد سبو را بشکند یکپاره سنگ
|و آب چشمه می زهاند بی درنگ
|بت شکستن سهل باشد نیک سهل
|سهل دیدن نفس را جهلست جهل
|صورت نفس ار بجویی ای پسر
|قصهٔ دوزخ بخوان با هفت در
|هر نفس مکری و در هر مکر زان
|غرقه صد فرعون با فرعونیان
|در خدای موسی و موسی گریز
|آب ایمان را ز فرعونی مریز
|دست را اندر احد و احمد بزن
|ای برادر وا ره از بوجهل تن
|یک زنی با طفل آورد آن جهود
|پیش آن بت و آتش اندر شعله بود
|طفل ازو بستد در آتش در فکند
|زن بترسید و دل از ایمان بکند
|خواست تا او سجده آرد پیش بت
|بانگ زد آن طفل انی لم امت
|اندر آ ای مادر اینجا من خوشم
|گر چه در صورت میان آتشم
|چشم بندست آتش از بهر حجیب
|رحمتست این سر برآورده ز جیب
|اندر آ مادر ببین برهان حق
|تا ببینی عشرت خاصان حق
|اندر آ و آب بین آتش مثال
|از جهانی کآتش است آبش مثال
|اندر آ اسرار ابراهیم بین
|کو در آتش یافت سرو و یاسمین
|مرگ می دیدم گه زادن ز تو
|سخت خوفم بود افتادن ز تو
|چون بزادم رستم از زندان تنگ
|در جهان خوش هوای خوب رنگ
|من جهان را چون رحم دیدم کنون
|چون درین آتش بدیدم این سکون
|اندرین آتش بدیدم عالمی
|ذره ذره اندرو عیسی دمی
|نک جهان نیست شکل هست ذات
|و آن جهان هست شکل بی ثبات
|اندر آ مادر بحق مادری
|بین که این آذر ندارد آذری
|اندر آ مادر که اقبال آمدست
|اندر آ مادر مده دولت ز دست
|قدرت آن سگ بدیدی اندر آ
|تا ببینی قدرت و لطف خدا
|من ز رحمت می کشانم پای تو
|کز طرب خود نیستم پروای تو
|اندر آ و دیگران را هم بخوان
|کاندر آتش شاه بنهادست خوان
|اندر آیید ای مسلمانان همه
|غیر عذب دین عذابست آن همه
|اندر آیید ای همه پروانه وار
|اندرین بهره که دارد صد بهار
|بانگ می زد درمیان آن گروه
|پر همی شد جان خلقان از شکوه
|خلق خود را بعد از آن بی خویشتن
|می فکندند اندر آتش مرد و زن
|بی موکل بی کشش از عشق دوست
|زانک شیرین کردن هر تلخ ازوست
|تا چنان شد کان عوانان خلق را
|منع می کردند کآتش در میا
|آن یهودی شد سیه رو و خجل
|شد پشیمان زین سبب بیماردل
|کاندر ایمان خلق عاشق تر شدند
|در فنای جسم صادق تر شدند
|مکر شیطان هم درو پیچید شکر
|دیو هم خود را سیه رو دید شکر
|آنچ می مالید در روی کسان
|جمع شد در چهرهٔ آن ناکس آن
|آنک می درید جامهٔ خلق چست
|شد دریده آن او ایشان درست
|آن دهان کژ کرد و از تسخر بخواند
|مر محمد را دهانش کژ بماند
|باز آمد کای محمد عفو کن
|ای ترا الطاف و علم من لدن
|من ترا افسوس می کردم ز جهل
|من بدم افسوس را منسوب و اهل
|چون خدا خواهد که پردهٔ کس درد
|میلش اندر طعنهٔ پاکان برد
|ور خدا خواهد که پوشد عیب کس
|کم زند در عیب معیوبان نفس
|چون خدا خواهد که مان یاری کند
|میل ما را جانب زاری کند
|ای خنک چشمی که آن گریان اوست
|وی همایون دل که آن بریان اوست
|آخر هر گریه آخر خنده ایست
|مرد آخربین مبارک بنده ایست
|هر کجا آب روان سبزه بود
|هر کجا اشکی روان رحمت شود
|باش چون دولاب نالان چشم تر
|تا ز صحن جانت بر روید خضر
|اشک خواهی رحم کن بر اشک بار
|رحم خواهی بر ضعیفان رحم آر
|رو به آتش کرد شه کای تندخو
|آن جهان سوز طبیعی خوت کو
|چون نمی سوزی چه شد خاصیتت
|یا ز بخت ما دگر شد نیتت
|می نبخشایی تو بر آتش پرست
|آنک نپرستد ترا او چون برست
|هرگز ای آتش تو صابر نیستی
|چون نسوزی چیست قادر نیستی
|چشم بندست این عجب یا هوش بند
|چون نسوزاند چنین شعلهٔ بلند
|جادوی کردت کسی یا سیمیاست
|یا خلاف طبع تو از بخت ماست
|گفت آتش من همانم ای شمن
|اندر آ تا تو ببینی تاب من
|طبع من دیگر نگشت و عنصرم
|تیغ حقم هم بدستوری برم
|بر در خرگهٔ سگان ترکمان
|چاپلوسی کرده پیش میهمان
|ور بخرگه بگذرد بیگانه رو
|حمله بیند از سگان شیرانه او
|من ز سگ کم نیستم در بندگی
|کم ز ترکی نیست حق در زندگی
|آتش طبعت اگر غمگین کند
|سوزش از امر ملیک دین کند
|آتش طبعت اگر شادی دهد
|اندرو شادی ملیک دین نهد
|چونک غم بینی تو استغفار کن
|غم بامر خالق آمد کار کن
|چون بخواهد عین غم شادی شود
|عین بند پای آزادی شود
|باد و خاک و آب و آتش بنده اند
|با من و تو مرده با حق زنده اند
|پیش حق آتش همیشه در قیام
|همچو عاشق روز و شب پیچان مدام
|سنگ بر آهن زنی بیرون جهد
|هم به امر حق قدم بیرون نهد
|آهن و سنگ هوا بر هم مزن
|کین دو می زایند همچون مرد و زن
|سنگ و آهن خود سبب آمد ولیک
|تو به بالاتر نگر ای مرد نیک
|کین سبب را آن سبب آورد پیش
|بی سبب کی شد سبب هرگز ز خویش
|و آن سببها کانبیا را رهبرند
|آن سببها زین سببها برترند
|این سبب را آن سبب عامل کند
|باز گاهی بی بر و عاطل کند
|این سبب را محرم آمد عقلها
|و آن سببهاراست محرم انبیا
|این سبب چه بود بتازی گو رسن
|اندرین چه این رسن آمد بفن
|گردش چرخه رسن را علتست
|چرخه گردان را ندیدن زلتست
|این رسنهای سببها در جهان
|هان و هان زین چرخ سرگردان مدان
|تا نمانی صفر و سرگردان چو چرخ
|تا نسوزی تو ز بی مغزی چو مرخ
|باد آتش می شود از امر حق
|هر دو سرمست آمدند از خمر حق
|آب حلم و آتش خشم ای پسر
|هم ز حق بینی چو بگشایی بصر
|گر نبودی واقف از حق جان باد
|فرق کی کردی میان قوم عاد
|هود گرد مؤمنان خطی کشید
|نرم می شد باد کانجا می رسید
|هر که بیرون بود زان خط جمله را
|پاره پاره می گسست اندر هوا
|همچنین شیبان راعی می کشید
|گرد بر گرد رمه خطی پدید
|چون بجمعه می شد او وقت نماز
|تا نیارد گرگ آنجا ترک تاز
|هیچ گرگی در نرفتی اندر آن
|گوسفندی هم نگشتی زان نشان
|باد حرص گرگ و حرص گوسفند
|دایرهٔ مرد خدا را بود بند
|همچنین باد اجل با عارفان
|نرم و خوش همچون نسیم یوسفان
|آتش ابراهیم را دندان نزد
|چون گزیدهٔ حق بود چونش گزد
|ز آتش شهوت نسوزد اهل دین
|باقیان را برده تا قعر زمین
|موج دریا چون بامر حق بتاخت
|اهل موسی را ز قبطی وا شناخت
|خاک قارون را چو فرمان در رسید
|با زر و تختش به قعر خود کشید
|آب و گل چون از دم عیسی چرید
|بال و پر بگشاد مرغی شد پرید
|هست تسبیحت بخار آب و گل
|مرغ جنت شد ز نفخ صدق دل
|کوه طور از نور موسی شد به رقص
|صوفی کامل شد و رست او ز نقص
|چه عجب گر کوه صوفی شد عزیز
|جسم موسی از کلوخی بود نیز
|این عجایب دید آن شاه جهود
|جز که طنز و جز که انکارش نبود
|ناصحان گفتند از حد مگذران
|مرکب استیزه را چندین مران
|ناصحان را دست بست و بند کرد
|ظلم را پیوند در پیوند کرد
|بانگ آمد کار چون اینجا رسید
|پای دار ای سگ که قهر ما رسید
|بعد از آن آتش چهل گز بر فروخت
|حلقه گشت و آن جهودان را بسوخت
|اصل ایشان بود آتش ز ابتدا
|سوی اصل خویش رفتند انتها
|هم ز آتش زاده بودند آن فریق
|جزوها را سوی کل باشد طریق
|آتشی بودندمؤمن سوز و بس
|سوخت خود را آتش ایشان چو خس
|آنک بودست امه الهاویه
|هاویه آمد مرورا زاویه
|مادر فرزند جویان ویست
|اصلها مر فرعها را در پیست
|آبها در حوض اگر زندانیست
|باد نشفش می کند کار کانیست
|می رهاند می برد تا معدنش
|اندک اندک تا نبینی بردنش
|وین نفس جانهای ما را همچنان
|اندک اندک دزدد از حبس جهان
|تا الیه یصعد اطیاب الکلم
|صاعدا منا الی حیث علم
|ترتقی انفاسنا بالمنتقی
|متحفا منا الی دار البقا
|ثم تاتینا مکافات المقال
|ضعف ذاک رحمة من ذی الجلال
|ثم یلجینا الی امثالها
|کی ینال العبد مما نالها
|هکذی تعرج و تنزل دائما
|ذا فلا زلت علیه قائما
|پارسی گوییم یعنی این کشش
|زان طرف آید که آمد آن چشش
|چشم هر قومی به سویی مانده ست
|کان طرف یک روز ذوقی رانده ست
|ذوق جنس از جنس خود باشد یقین
|ذوق جزو از کل خود باشد ببین
|یا مگر آن قابل جنسی بود
|چون بدو پیوست جنس او شود
|همچو آب و نان که جنس ما نبود
|گشت جنس ما و اندر ما فزود
|نقش جنسیت ندارد آب و نان
|ز اعتبار آخر آن را جنس دان
|ور ز غیر جنس باشد ذوق ما
|آن مگر مانند باشد جنس را
|آنک مانندست باشد عاریت
|عاریت باقی نماند عاقبت
|مرغ را گر ذوق آید از صفیر
|چونک جنس خود نیابد شد نفیر
|تشنه را گر ذوق آید از سراب
|چون رسد در وی گریزد جوید آب
|مفلسان هم خوش شوند از زر قلب
|لیک آن رسوا شود در دار ضرب
|تا زر اندودیت از ره نفکند
|تا خیال کژ ترا چه نفکند
|از کلیله باز جو آن قصه را
|واندر آن قصه طلب کن حصه را
|طایفهٔ نخچیر در وادی خوش
|بودشان از شیر دایم کش مکش
|بس که آن شیر از کمین می در ربود
|آن چرا بر جمله ناخوش گشته بود
|حیله کردند آمدند ایشان بشیر
|کز وظیفه ما ترا داریم سیر
|بعد ازین اندر پی صیدی میا
|تا نگردد تلخ بر ما این گیا
|گفت آری گر وفا بینم نه مکر
|مکرها بس دیده ام از زید و بکر
|من هلاک فعل و مکر مردمم
|من گزیدهٔ زخم مار و کزدمم
|مردم نفس از درونم در کمین
|از همه مردم بتر در مکر و کین
|گوش من لایلدغ المؤمن شنید
|قول پیغامبر بجان و دل گزید
|جمله گفتند ای حکیم با خبر
|الحذر دع لیس یغنی عن قدر
|در حذر شوریدن شور و شرست
|رو توکل کن توکل بهترست
|با قضا پنجه مزن ای تند و تیز
|تا نگیرد هم قضا با تو ستیز
|مرده باید بود پیش حکم حق
|تا نیاید زخم از رب الفلق
|گفت آری گر توکل رهبرست
|این سبب هم سنت پیغمبرست
|گفت پیغامبر به آواز بلند
|با توکل زانوی اشتر ببند
|رمز الکاسب حبیب الله شنو
|از توکل در سبب کاهل مشو
|قوم گفتندش که کسب از ضعف خلق
|لقمهٔ تزویر دان بر قدر حلق
|نیست کسبی از توکل خوب تر
|چیست از تسلیم خود محبوب تر
|بس گریزند از بلا سوی بلا
|بس جهند از مار سوی اژدها
|حیله کرد انسان و حیله ش دام بود
|آنک جان پنداشت خون آشام بود
|در ببست و دشمن اندر خانه بود
|حیلهٔ فرعون زین افسانه بود
|صد هزاران طفل کشت آن کینه کش
|وانک او می جست اندر خانه اش
|دیدهٔ ما چون بسی علت دروست
|رو فنا کن دید خود در دید دوست
|دید ما را دید او نعم العوض
|یابی اندر دید او کل غرض
|طفل تا گیرا و تا پویا نبود
|مرکبش جز گردن بابا نبود
|چون فضولی گشت و دست و پا نمود
|در عنا افتاد و در کور و کبود
|جانهای خلق پیش از دست و پا
|می پریدند از وفا اندر صفا
|چون بامر اهبطوا بندی شدند
|حبس خشم و حرص و خرسندی شدند
|ما عیال حضرتیم و شیرخواه
|گفت الخلق عیال للاله
|آنک او از آسمان باران دهد
|هم تواند کو ز رحمت نان دهد
|گفت شیر آری ولی رب العباد
|نردبانی پیش پای ما نهاد
|پایه پایه رفت باید سوی بام
|هست جبری بودن اینجا طمع خام
|پای داری چون کنی خود را تو لنگ
|دست داری چون کنی پنهان تو چنگ
|خواجه چون بیلی به دست بنده داد
|بی زبان معلوم شد او را مراد
|دست همچون بیل اشارتهای اوست
|آخراندیشی عبارتهای اوست
|چون اشارتهاش را بر جان نهی
|در وفای آن اشارت جان دهی
|پس اشارتهای اسرارت دهد
|بار بر دارد ز تو کارت دهد
|حاملی محمول گرداند ترا
|قابلی مقبول گرداند ترا
|قابل امر ویی قایل شوی
|وصل جویی بعد از آن واصل شوی
|سعی شکر نعمتش قدرت بود
|جبر تو انکار آن نعمت بود
|شکر قدرت قدرتت افزون کند
|جبر نعمت از کفت بیرون کند
|جبر تو خفتن بود در ره مخسپ
|تا نبینی آن در و درگه مخسپ
|هان مخسپ ای کاهل بی اعتبار
|جز به زیر آن درخت میوه دار
|تا که شاخ افشان کند هر لحظه باد
|بر سر خفته بریزد نقل و زاد
|جبر و خفتن درمیان ره زنان
|مرغ بی هنگام کی یابد امان
|ور اشارتهاش را بینی زنی
|مرد پنداری و چون بینی زنی
|این قدر عقلی که داری گم شود
|سر که عقل از وی بپرد دم شود
|زانک بی شکری بود شوم و شنار
|می برد بی شکر را در قعر نار
|گر توکل می کنی در کار کن
|کشت کن پس تکیه بر جبار کن
|جمله با وی بانگها بر داشتند
|کان حریصان که سببها کاشتند
|صد هزار اندر هزار از مرد و زن
|پس چرا محروم ماندند از زمن
|صد هزاران قرن ز آغاز جهان
|همچو اژدرها گشاده صد دهان
|مکرها کردند آن دانا گروه
|که ز بن بر کنده شد زان مکر کوه
|کرد وصف مکرهاشان ذوالجلال
|لتزول منه اقلال الجبال
|جز که آن قسمت که رفت اندر ازل
|روی ننمود از شکار و از عمل
|جمله افتادند از تدبیر و کار
|ماند کار و حکمهای کردگار
|کسپ جز نامی مدان ای نامدار
|جهد جز وهمی مپندار ای عیار
|زاد مردی چاشتگاهی در رسید
|در سرا عدل سلیمان در دوید
|رویش از غم زرد و هر دو لب کبود
|پس سلیمان گفت ای خواجه چه بود
|گفت عزرائیل در من این چنین
|یک نظر انداخت پر از خشم و کین
|گفت هین اکنون چه می خواهی بخواه
|گفت فرما باد را ای جان پناه
|تا مرا زینجا به هندستان برد
|بوک بنده کان طرف شد جان برد
|نک ز درویشی گریزانند خلق
|لقمهٔ حرص و امل زانند خلق
|ترس درویشی مثال آن هراس
|حرص و کوشش را تو هندستان شناس
|باد را فرمود تا او را شتاب
|برد سوی قعر هندستان بر آب
|روز دیگر وقت دیوان و لقا
|پس سلیمان گفت عزرائیل را
|کان مسلمان را بخشم از بهر آن
|بنگریدی تا شد آواره ز خان
|گفت من از خشم کی کردم نظر
|از تعجب دیدمش در ره گذر
|که مرا فرمود حق کامروز هان
|جان او را تو بهندستان ستان
|از عجب گفتم گر او را صد پرست
|او به هندستان شدن دور اندرست
|تو همه کار جهان را همچنین
|کن قیاس و چشم بگشا و ببین
|از کی بگریزیم از خود ای محال
|از کی برباییم از حق ای وبال
|شیر گفت آری ولیکن هم ببین
|جهدهای انبیا و مؤمنین
|حق تعالی جهدشان را راست کرد
|آنچ دیدند از جفا و گرم و سرد
|حیله هاشان جمله حال آمد لطیف
|کل شیء من ظریف هو ظریف
|دامهاشان مرغ گردونی گرفت
|نقصهاشان جمله افزونی گرفت
|جهد می کن تا توانی ای کیا
|در طریق انبیاء و اولیا
|با قضا پنجه زدن نبود جهاد
|زانک این را هم قضا بر ما نهاد
|کافرم من گر زیان کردست کس
|در ره ایمان و طاعت یک نفس
|سر شکسته نیست این سر را مبند
|یک دو روزک جهد کن باقی بخند
|بد محالی جست کو دنیا بجست
|نیک حالی جست کو عقبی بجست
|مکرها در کسب دنیا باردست
|مکرها در ترک دنیا واردست
|مکر آن باشد که زندان حفره کرد
|آنک حفره بست آن مکریست سرد
|این جهان زندان و ما زندانیان
|حفره کن زندان و خود را وا رهان
|چیست دنیا از خدا غافل بدن
|نه قماش و نقده و میزان و زن
|مال را کز بهر دین باشی حمول
|نعم مال صالح خواندش رسول
|آب در کشتی هلاک کشتی است
|آب اندر زیر کشتی پشتی است
|چونک مال و ملک را از دل براند
|زان سلیمان خویش جز مسکین نخواند
|کوزهٔ سربسته اندر آب زفت
|از دل پر باد فوق آب رفت
|باد درویشی چو در باطن بود
|بر سر آب جهان ساکن بود
|گر چه جملهٔ این جهان ملک ویست
|ملک در چشم دل او لاشی ست
|پس دهان دل ببند و مهر کن
|پر کنش از باد کبر من لدن
|جهد حقست و دوا حقست و درد
|منکر اندر نفی جهدش جهد کرد
|زین نمط بسیار برهان گفت شیر
|کز جواب آن جبریان گشتند سیر
|روبه و آهو و خرگوش و شغال
|جبر را بگذاشتند و قیل و قال
|عهدها کردند با شیر ژیان
|کاندرین بیعت نیفتد در زیان
|قسم هر روزش بیاید بی جگر
|حاجتش نبود تقاضایی دگر
|قرعه بر هر که فتادی روز روز
|سوی آن شیر او دویدی همچو یوز
|چون به خرگوش آمد این ساغر بدور
|بانگ زد خرگوش کاخر چند جور
|قوم گفتندش که چندین گاه ما
|جان فدا کردیم در عهد و وفا
|تو مجو بدنامی ما ای عنود
|تا نرنجد شیر رو رو زود زود
|گفت ای یاران مرا مهلت دهید
|تا بمکرم از بلا بیرون جهید
|تا امان یابد بمکرم جانتان
|ماند این میراث فرزندانتان
|هر پیمبر امتان را در جهان
|همچنین تا مخلصی می خواندشان
|کز فلک راه برون شو دیده بود
|در نظر چون مردمک پیچیده بود
|مردمش چون مردمک دیدند خرد
|در بزرگی مردمک کس ره نبرد
|قوم گفتندش که ای خرگوش دار
|خویش را اندازهٔ خرگوش دار
|هین چه لافست این که از تو بهتران
|در نیاوردند اندر خاطر آن
|معجبی یا خود قضامان در پیست
|ور نه این دم لایق چون تو کیست
|گفت ای یاران حقم الهام داد
|مر ضعیفی را قوی رایی فتاد
|آنچ حق آموخت مر زنبور را
|آن نباشد شیر را و گور را
|خانه ها سازد پر از حلوای تر
|حق برو آن علم را بگشاد در
|آنچ حق آموخت کرم پیله را
|هیچ پیلی داند آن گون حیله را
|آدم خاکی ز حق آموخت علم
|تا به هفتم آسمان افروخت علم
|نام و ناموس ملک را در شکست
|کوری آنکس که در حق درشکست
|زاهد ششصد هزاران ساله را
|پوزبندی ساخت آن گوساله را
|تا نتاند شیر علم دین کشید
|تا نگردد گرد آن قصر مشید
|علمهای اهل حس شد پوزبند
|تا نگیرد شیر از آن علم بلند
|قطرهٔ دل را یکی گوهر فتاد
|کان به دریاها و گردونها نداد
|چند صورت آخر ای صورت پرست
|جان بی معنیت از صورت نرست
|گر بصورت آدمی انسان بدی
|احمد و بوجهل خود یکسان بدی
|نقش بر دیوار مثل آدمست
|بنگر از صورت چه چیز او کمست
|جان کمست آن صورت با تاب را
|رو بجو آن گوهر کم یاب را
|شد سر شیران عالم جمله پست
|چون سگ اصحاب را دادند دست
|چه زیانستش از آن نقش نفور
|چونک جانش غرق شد در بحر نور
|وصف و صورت نیست اندر خامه ها
|عالم و عادل بود در نامه ها
|عالم و عادل همه معنیست بس
|کش نیابی در مکان و پیش و پس
|می زند بر تن ز سوی لامکان
|می نگنجد در فلک خورشید جان
|این سخن پایان ندارد هوش دار
|هوش سوی قصهٔ خرگوش دار
|گوش خر بفروش و دیگر گوش خر
|کین سخن را در نیابد گوش خر
|رو تو روبه بازی خرگوش بین
|مکر و شیراندازی خرگوش بین
|خاتم ملک سلیمانست علم
|جمله عالم صورت و جانست علم
|آدمی را زین هنر بیچاره گشت
|خلق دریاها و خلق کوه و دشت
|زو پلنگ و شیر ترسان همچو موش
|زو نهنگ و بحر در صفرا و جوش
|زو پری و دیو ساحلها گرفت
|هر یکی در جای پنهان جا گرفت
|آدمی را دشمن پنهان بسیست
|آدمی با حذر عاقل کسیست
|خلق پنهان زشتشان و خوبشان
|می زند در دل بهر دم کوبشان
|بهر غسل ار در روی در جویبار
|بر تو آسیبی زند در آب خار
|گر چه پنهان خار در آبست پست
|چونک در تو می خلد دانی که هست
|خارخار وحیها و وسوسه
|از هزاران کس بود نه یک کسه
|باش تا حسهای تو مبدل شود
|تا ببینیشان و مشکل حل شود
|تا سخنهای کیان رد کرده ای
|تا کیان را سرور خود کرده ای
|بعد از آن گفتند کای خرگوش چست
|در میان آر آنچ در ادراک تست
|ای که با شیری تو در پیچیده ای
|بازگو رایی که اندیشیده ای
|مشورت ادراک و هشیاری دهد
|عقلها مر عقل را یاری دهد
|گفت پیغامبر بکن ای رای زن
|مشورت کالمستشار مؤتمن
|گفت هر رازی نشاید باز گفت
|جفت طاق آید گهی گه طاق جفت
|از صفا گر دم زنی با آینه
|تیره گردد زود با ما آینه
|در بیان این سه کم جنبان لبت
|از ذهاب و از ذهب وز مذهبت
|کین سه را خصمست بسیار و عدو
|در کمینت ایستد چون داند او
|ور بگویی با یکی دو الوداع
|کل سر جاوز الاثنین شاع
|گر دو سه پرنده را بندی بهم
|بر زمین مانند محبوس از الم
|مشورت دارند سرپوشیده خوب
|در کنایت با غلط افکن مشوب
|مشورت کردی پیمبر بسته سر
|گفته ایشانش جواب و بی خبر
|در مثالی بسته گفتی رای را
|تا ندانند خصم از سر پای را
|او جواب خویش بگرفتی ازو
|وز سؤالش می نبردی غیر بو
|ساعتی تاخیر کرد اندر شدن
|بعد از آن شد پیش شیر پنجه زن
|زان سبب کاندر شدن او ماند دیر
|خاک را می کند و می غرید شیر
|گفت من گفتم که عهد آن خسان
|خام باشد خام و سست و نارسان
|دمدمهٔ ایشان مرا از خر فکند
|چند بفریبد مرا این دهر چند
|سخت در ماند امیر سست ریش
|چون نه پس بیند نه پیش از احمقیش
|راه هموارست زیرش دامها
|قحط معنی درمیان نامها
|لفظها و نامها چون دامهاست
|لفظ شیرین ریگ آب عمر ماست
|آن یکی ریگی که جوشد آب ازو
|سخت کم یابست رو آن را بجو
|منبع حکمت شود حکمت طلب
|فارغ آید او ز تحصیل و سبب
|لوح حافظ لوح محفوظی شود
|عقل او از روح محظوظی شود
|چون معلم بود عقلش ز ابتدا
|بعد ازین شد عقل شاگردی ورا
|عقل چون جبریل گوید احمدا
|گر یکی گامی نهم سوزد مرا
|تو مرا بگذار زین پس پیش ران
|حد من این بود ای سلطان جان
|هر که ماند از کاهلی بی شکر و صبر
|او همین داند که گیرد پای جبر
|هر که جبر آورد خود رنجور کرد
|تا همان رنجوریش در گور کرد
|گفت پیغمبر که رنجوری بلاغ
|رنج آرد تا بمیرد چون چراغ
|جبر چه بود بستن اشکسته را
|یا بپیوستن رگی بگسسته را
|چون درین ره پای خود نشکسته ای
|بر کی می خندی چه پا را بسته ای
|وانک پایش در ره کوشش شکست
|در رسید او را براق و بر نشست
|حامل دین بود او محمول شد
|قابل فرمان بد او مقبول شد
|تاکنون فرمان پذیرفتی ز شاه
|بعد ازین فرمان رساند بر سپاه
|تاکنون اختر اثر کردی درو
|بعد ازین باشد امیر اختر او
|گر ترا اشکال آید در نظر
|پس تو شک داری در انشق القمر
|تازه کن ایمان نی از گفت زبان
|ای هوا را تازه کرده در نهان
|تا هوا تازه ست ایمان تازه نیست
|کین هوا جز قفل آن دروازه نیست
|کرده ای تاویل حرف بکر را
|خویش را تاویل کن نه ذکر را
|بر هوا تاویل قرآن می کنی
|پست و کژ شد از تو معنی سنی
|آن مگس بر برگ کاه و بول خر
|همچو کشتیبان همی افراشت سر
|گفت من دریا و کشتی خوانده ام
|مدتی در فکر آن می مانده ام
|اینک این دریا و این کشتی و من
|مرد کشتیبان و اهل و رای زن
|بر سر دریا همی راند او عمد
|می نمودش آن قدر بیرون ز حد
|بود بی حد آن چمین نسبت بدو
|آن نظر که بیند آن را راست کو
|عالمش چندان بود کش بینشست
|چشم چندین بحر همچندینشست
|صاحب تاویل باطل چون مگس
|وهم او بول خر و تصویر خس
|گر مگس تاویل بگذارد برای
|آن مگس را بخت گرداند همای
|آن مگس نبود کش این عبرت بود
|روح او نه در خور صورت بود
|همچو آن خرگوش کو بر شیر زد
|روح او کی بود اندر خورد قد
|شیر می گفت از سر تیزی و خشم
|کز ره گوشم عدو بر بست چشم
|مکرهای جبریانم بسته کرد
|تیغ چوبینشان تنم را خسته کرد
|زین سپس من نشنوم آن دمدمه
|بانگ دیوانست و غولان آن همه
|بر دران ای دل تو ایشان را مه ایست
|پوستشان برکن کشان جز پوست نیست
|پوست چه بود گفته های رنگ رنگ
|چون زره بر آب کش نبود درنگ
|این سخن چون پوست و معنی مغز دان
|این سخن چون نقش و معنی همچو جان
|پوست باشد مغز بد را عیب پوش
|مغز نیکو را ز غیرت غیب پوش
|چون قلم از باد بد دفتر ز آب
|هرچه بنویسی فنا گردد شتاب
|نقش آبست ار وفا جویی از آن
|باز گردی دستهای خود گزان
|باد در مردم هوا و آرزوست
|چون هوا بگذاشتی پیغام هوست
|خوش بود پیغامهای کردگار
|کو ز سر تا پای باشد پایدار
|خطبهٔ شاهان بگردد و آن کیا
|جز کیا و خطبه های انبیا
|زانک بوش پادشاهان از هواست
|بارنامهٔ انبیا از کبریاست
|از درمها نام شاهان برکنند
|نام احمد تا ابد بر می زنند
|نام احمد نام جملهٔ انبیاست
|چونک صد آمد نود هم پیش ماست
|در شدن خرگوش بس تاخیر کرد
|مکر را با خویشتن تقریر کرد
|در ره آمد بعد تاخیر دراز
|تا به گوش شیر گوید یک دو راز
|تا چه عالمهاست در سودای عقل
|تا چه با پهناست این دریای عقل
|صورت ما اندرین بحر عذاب
|می دود چون کاسه ها بر روی آب
|تا نشد پر بر سر دریا چو طشت
|چونک پر شد طشت در وی غرق گشت
|عقل پنهانست و ظاهر عالمی
|صورت ما موج یا از وی نمی
|هر چه صورت می وسیلت سازدش
|زان وسیلت بحر دور اندازدش
|تا نبیند دل دهندهٔ راز را
|تا نبیند تیر دورانداز را
|اسپ خود را یاوه داند وز ستیز
|می دواند اسپ خود در راه تیز
|اسپ خود را یاوه داند آن جواد
|و اسپ خود او را کشان کرده چو باد
|در فغان و جست و جو آن خیره سر
|هر طرف پرسان و جویان در بدر
|کانک دزدید اسپ ما را کو و کیست
|این که زیر ران تست ای خواجه چیست
|آری این اسپست لیک این اسپ کو
|با خود آی ای شهسوار اسپ جو
|جان ز پیدایی و نزدیکیست گم
|چون شکم پر آب و لب خشکی چو خم
|کی ببینی سرخ و سبز و فور را
|تا نبینی پیش ازین سه نور را
|لیک چون در رنگ گم شد هوش تو
|شد ز نور آن رنگها روپوش تو
|چونک شب آن رنگها مستور بود
|پس بدیدی دید رنگ از نور بود
|نیست دید رنگ بی نور برون
|همچنین رنگ خیال اندرون
|این برون از آفتاب و از سها
|واندرون از عکس انوار علا
|نور نور چشم خود نور دلست
|نور چشم از نور دلها حاصلست
|باز نور نور دل نور خداست
|کو ز نور عقل و حس پاک و جداست
|شب نبد نور و ندیدی رنگها
|پس به ضد نور پیدا شد ترا
|دیدن نورست آنگه دید رنگ
|وین به ضد نور دانی بی درنگ
|رنج و غم را حق پی آن آفرید
|تا بدین ضد خوش دلی آید پدید
|پس نهانیها بضد پیدا شود
|چونک حق را نیست ضد پنهان بود
|که نظر پر نور بود آنگه برنگ
|ضد به ضد پیدا بود چون روم و زنگ
|پس به ضد نور دانستی تو نور
|ضد ضد را می نماید در صدور
|نور حق را نیست ضدی در وجود
|تا به ضد او را توان پیدا نمود
|لاجرم ابصار ما لا تدرکه
|و هو یدرک بین تو از موسی و که
|صورت از معنی چو شیر از بیشه دان
|یا چو آواز و سخن ز اندیشه دان
|این سخن و آواز از اندیشه خاست
|تو ندانی بحر اندیشه کجاست
|لیک چون موج سخن دیدی لطیف
|بحر آن دانی که باشد هم شریف
|چون ز دانش موج اندیشه بتاخت
|از سخن و آواز او صورت بساخت
|از سخن صورت بزاد و باز مرد
|موج خود را باز اندر بحر برد
|صورت از بی صورتی آمد برون
|باز شد که انا الیه راجعون
|پس ترا هر لحظه مرگ و رجعتیست
|مصطفی فرمود دنیا ساعتیست
|فکر ما تیریست از هو در هوا
|در هوا کی پاید آید تا خدا
|هر نفس نو می شود دنیا و ما
|بی خبر از نو شدن اندر بقا
|عمر همچون جوی نو نو می رسد
|مستمری می نماید در جسد
|آن ز تیزی مستمر شکل آمده ست
|چون شرر کش تیز جنبانی بدست
|شاخ آتش را بجنبانی بساز
|در نظر آتش نماید بس دراز
|این درازی مدت از تیزی صنع
|می نماید سرعت انگیزی صنع
|طالب این سر اگر علامه ایست
|نک حسام الدین که سامی نامه ایست
|شیر اندر آتش و در خشم و شور
|دید کان خرگوش می آید ز دور
|می دود بی دهشت و گستاخ او
|خشمگین و تند و تیز و ترش رو
|کز شکسته آمدن تهمت بود
|وز دلیری دفع هر ریبت بود
|چون رسید او پیشتر نزدیک صف
|بانگ بر زد شیرهای ای ناخلف
|من که پیلان را ز هم بدریده ام
|من که گوش شیر نر مالیده ام
|نیم خرگوشی که باشد که چنین
|امر ما را افکند او بر زمین
|ترک خواب غفلت خرگوش کن
|غرهٔ این شیر ای خرگوش کن
|گفت خرگوش الامان عذریم هست
|گر دهد عفو خداوندیت دست
|گفت چه عذر ای قصور ابلهان
|این زمان آیند در پیش شهان
|مرغ بی وقتی سرت باید برید
|عذر احمق را نمی شاید شنید
|عذر احمق بتر از جرمش بود
|عذر نادان زهر هر دانش بود
|عذرت ای خرگوش از دانش تهی
|من نه خرگوشم که در گوشم نهی
|گفت ای شه ناکسی را کس شمار
|عذر استم دیده ای را گوش دار
|خاص از بهر زکات جاه خود
|گمرهی را تو مران از راه خود
|بحر کو آبی به هر جو می دهد
|هر خسی را بر سر و رو می نهد
|کم نخواهد گشت دریا زین کرم
|از کرم دریا نگردد بیش و کم
|گفت دارم من کرم بر جای او
|جامهٔ هر کس برم بالای او
|گفت بشنو گر نباشم جای لطف
|سر نهادم پیش اژدرهای عنف
|من بوقت چاشت در راه آمدم
|با رفیق خود سوی شاه آمدم
|با من از بهر تو خرگوشی دگر
|جفت و همره کرده بودند آن نفر
|شیری اندر راه قصد بنده کرد
|قصد هر دو همره آینده کرد
|گفتمش ما بنده شاهنشهیم
|خواجه تاشان که آن درگهیم
|گفت شاهنشه کی باشد شرم دار
|پیش من تو یاد هر ناکس میار
|هم ترا و هم شهت را بر درم
|گر تو با یارت بگردید از درم
|گفتمش بگذار تا بار دگر
|روی شه بینم برم از تو خبر
|گفت همره را گرو نه پیش من
|ور نه قربانی تو اندر کیش من
|لابه کردیمش بسی سودی نکرد
|یار من بستد مرا بگذاشت فرد
|یارم از زفتی دو چندان بد که من
|هم بلطف و هم بخوبی هم بتن
|بعد ازین زان شیر این ره بسته شد
|حال ما این بود و با تو گفته شد
|از وظیفه بعد ازین اومید بر
|حق همی گویم ترا والحق مر
|گر وظیفه بایدت ره پاک کن
|هین بیا و دفع آن بی باک کن
|گفت بسم الله بیا تا او کجاست
|پیش در شو گر همی گویی تو راست
|تا سزای او و صد چون او دهم
|ور دروغست این سزای تو دهم
|اندر آمد چون قلاووزی به پیش
|تا برد او را به سوی دام خویش
|سوی چاهی کو نشانش کرده بود
|چاه مغ را دام جانش کرده بود
|می شدند این هر دو تا نزدیک چاه
|اینت خرگوشی چو آبی زیر کاه
|آب کاهی را به هامون می برد
|آب کوهی را عجب چون می برد
|دام مکر او کمند شیر بود
|طرفه خرگوشی که شیری می ربود
|موسیی فرعون را با رود نیل
|می کشد با لشکر و جمع ثقیل
|پشه ای نمرود را با نیم پر
|می شکافد بی محابا درز سر
|حال آن کو قول دشمن را شنود
|بین جزای آنک شد یار حسود
|حال فرعونی که هامان را شنود
|حال نمرودی که شیطان را شنود
|دشمن ار چه دوستانه گویدت
|دام دان گر چه ز دانه گویدت
|گر ترا قندی دهد آن زهر دان
|گر بتن لطفی کند آن قهر دان
|چون قضا آید نبینی غیر پوست
|دشمنان را باز نشناسی ز دوست
|چون چنین شد ابتهال آغاز کن
|ناله و تسبیح و روزه ساز کن
|ناله می کن کای تو علام الغیوب
|زیر سنگ مکر بد ما را مکوب
|گر سگی کردیم ای شیرآفرین
|شیر را مگمار بر ما زین کمین
|آب خوش را صورت آتش مده
|اندر آتش صورت آبی منه
|از شراب قهر چون مستی دهی
|نیستها را صورت هستی دهی
|چیست مستی بند چشم از دید چشم
|تا نماند سنگ گوهر پشم یشم
|چیست مستی حسها مبدل شدن
|چوب گز اندر نظر صندل شدن
|چون سلیمان را سراپرده زدند
|جمله مرغانش به خدمت آمدند
|هم زبان و محرم خود یافتند
|پیش او یک یک بجان بشتافتند
|جمله مرغان ترک کرده چیک چیک
|با سلیمان گشته افصح من اخیک
|همزبانی خویشی و پیوندی است
|مرد با نامحرمان چون بندی است
|ای بسا هندو و ترک همزبان
|ای بسا دو ترک چون بیگانگان
|پس زبان محرمی خود دیگرست
|همدلی از همزبانی بهترست
|غیرنطق و غیر ایما و سجل
|صد هزاران ترجمان خیزد ز دل
|جمله مرغان هر یکی اسرار خود
|از هنر وز دانش و از کار خود
|با سلیمان یک بیک وا می نمود
|از برای عرضه خود را می ستود
|از تکبر نه و از هستی خویش
|بهر آن تا ره دهد او را به پیش
|چون بباید برده را از خواجه ای
|عرضه دارد از هنر دیباجه ای
|چونک دارد از خریداریش ننگ
|خود کند بیمار و کر و شل و لنگ
|نوبت هدهد رسید و پیشه اش
|و آن بیان صنعت و اندیشه اش
|گفت ای شه یک هنر کان کهترست
|باز گویم گفت کوته بهترست
|گفت بر گو تا کدامست آن هنر
|گفت من آنگه که باشم اوج بر
|بنگرم از اوج با چشم یقین
|من ببینم آب در قعر زمین
|تا کجایست و چه عمقستش چه رنگ
|از چه می جوشد ز خاکی یا ز سنگ
|ای سلیمان بهر لشگرگاه را
|در سفر می دار این آگاه را
|پس سلیمان گفت ای نیکو رفیق
|در بیابانهای بی آب عمیق
|زاغ چون بشنود آمد از حسد
|با سلیمان گفت کو کژ گفت و بد
|از ادب نبود به پیش شه مقال
|خاصه خودلاف دروغین و محال
|گر مر او را این نظر بودی مدام
|چون ندیدی زیر مشتی خاک دام
|چون گرفتار آمدی در دام او
|چون قفس اندر شدی ناکام او
|پس سلیمان گفت ای هدهد رواست
|کز تو در اول قدح این درد خاست
|چون نمایی مستی ای خورده تو دوغ
|پیش من لافی زنی آنگه دروغ
|گفت ای شه بر من عور گدای
|قول دشمن مشنو از بهر خدای
|گر به بطلانست دعوی کردنم
|من نهادم سر ببر این گردنم
|زاغ کو حکم قضا را منکرست
|گر هزاران عقل دارد کافرست
|در تو تا کافی بود از کافران
|جای گند و شهوتی چون کاف ران
|من ببینم دام را اندر هوا
|گر نپوشد چشم عقلم را قضا
|چون قضا آید شود دانش بخواب
|مه سیه گردد بگیرد آفتاب
|از قضا این تعبیه کی نادرست
|از قضا دان کو قضا را منکرست
|بوالبشر کو علم الاسما بگست
|صد هزاران علمش اندر هر رگست
|اسم هر چیزی چنان کان چیز هست
|تا به پایان جان او را داد دست
|هر لقب کو داد آن مبدل نشد
|آنک چستش خواند او کاهل نشد
|هر که اول مؤمنست اول بدید
|هر که آخر کافر او را شد پدید
|اسم هر چیزی تو از دانا شنو
|سر رمز علم الاسما شنو
|اسم هر چیزی بر ما ظاهرش
|اسم هر چیزی بر خالق سرش
|نزد موسی نام چوبش بد عصا
|نزد خالق بود نامش اژدها
|بد عمر را نام اینجا بت پرست
|لیک مؤمن بود نامش در الست
|آنک بد نزدیک ما نامش منی
|پیش حق این نقش بد که با منی
|صورتی بود این منی اندر عدم
|پیش حق موجود نه بیش و نه کم
|حاصل آن آمد حقیقت نام ما
|پیش حضرت کان بود انجام ما
|مرد را بر عاقبت نامی نهد
|نی بر آن کو عاریت نامی نهد
|چشم آدم چون به نور پاک دید
|جان و سر نامها گشتش پدید
|چون ملک انوار حق در وی بیافت
|در سجود افتاد و در خدمت شتافت
|مدح این آدم که نامش می برم
|قاصرم گر تا قیامت بشمرم
|این همه دانست و چون آمد قضا
|دانش یک نهی شد بر وی خطا
|کای عجب نهی از پی تحریم بود
|یا به تاویلی بد و توهیم بود
|در دلش تاویل چون ترجیح یافت
|طبع در حیرت سوی گندم شتافت
|باغبان را خار چون در پای رفت
|دزد فرصت یافت کالا برد تفت
|چون ز حیرت رست باز آمد به راه
|دید برده دزد رخت از کارگاه
|ربنا انا ظلمنا گفت و آه
|یعنی آمد ظلمت و گم گشت راه
|پس قضا ابری بود خورشیدپوش
|شیر و اژدرها شود زو همچو موش
|من اگر دامی نبینم گاه حکم
|من نه تنها جاهلم در راه حکم
|ای خنک آن کو نکوکاری گرفت
|زور را بگذاشت او زاری گرفت
|گر قضا پوشد سیه همچون شبت
|هم قضا دستت بگیرد عاقبت
|گر قضا صد بار قصد جان کند
|هم قضا جانت دهد درمان کند
|این قضا صد بار اگر راهت زند
|بر فراز چرخ خرگاهت زند
|از کرم دان این که می ترساندت
|تا به ملک ایمنی بنشاندت
|این سخن پایان ندارد گشت دیر
|گوش کن تو قصهٔ خرگوش و شیر
|چونک نزد چاه آمد شیر دید
|کز ره آن خرگوش ماند و پا کشید
|گفت پا واپس کشیدی تو چرا
|پای را واپس مکش پیش اندر آ
|گفت کو پایم که دست و پای رفت
|جان من لرزید و دل از جای رفت
|رنگ رویم را نمی بینی چو زر
|ز اندرون خود می دهد رنگم خبر
|حق چو سیما را معرف خوانده ست
|چشم عارف سوی سیما مانده ست
|رنگ و بو غماز آمد چون جرس
|از فرس آگه کند بانگ فرس
|بانگ هر چیزی رساند زو خبر
|تا بدانی بانگ خر از بانگ در
|گفت پیغامبر به تمییز کسان
|مرء مخفی لدی طی اللسان
|رنگ رو از حال دل دارد نشان
|رحمتم کن مهر من در دل نشان
|رنگ روی سرخ دارد بانگ شکر
|بانگ روی زرد دارد صبر و نکر
|در من آمد آنک دست و پا برد
|رنگ رو و قوت و سیما برد
|آنک در هر چه در آید بشکند
|هر درخت از بیخ و بن او بر کند
|در من آمد آنک از وی گشت مات
|آدمی و جانور جامد نبات
|این خود اجزا اند کلیات ازو
|زرد کرده رنگ و فاسد کرده بو
|تا جهان گه صابرست و گه شکور
|بوستان گه حله پوشد گاه عور
|آفتابی کو بر آید نارگون
|ساعتی دیگر شود او سرنگون
|اختران تافته بر چار طاق
|لحظه لحظه مبتلای احتراق
|ماه کو افزود ز اختر در جمال
|شد ز رنج دق او همچون خیال
|این زمین با سکون با ادب
|اندر آرد زلزله ش در لرز تب
|ای بسا که زین بلای مر دریگ
|گشته است اندر جهان او خرد و ریگ
|این هوا با روح آمد مقترن
|چون قضا آید وبا گشت و عفن
|آب خوش کو روح را همشیره شد
|در غدیری زرد و تلخ و تیره شد
|آتشی کو باد دارد در بروت
|هم یکی بادی برو خواند یموت
|حال دریا ز اضطراب و جوش او
|فهم کن تبدیلهای هوش او
|چرخ سرگردان که اندر جست و جوست
|حال او چون حال فرزندان اوست
|گه حضیض و گه میانه گاه اوج
|اندرو از سعد و نحسی فوج فوج
|از خود ای جزوی ز کلها مختلط
|فهم می کن حالت هر منبسط
|چونک کلیات را رنجست و درد
|جزو ایشان چون نباشد روی زرد
|خاصه جزوی کو ز اضدادست جمع
|ز آب و خاک و آتش و بادست جمع
|این عجب نبود که میش از گرگ جست
|این عجب کین میش دل در گرگ بست
|زندگانی آشتی ضدهاست
|مرگ آنک اندر میانش جنگ خاست
|لطف حق این شیر را و گور را
|الف دادست این دو ضد دور را
|چون جهان رنجور و زندانی بود
|چه عجب رنجور اگر فانی بود
|خواند بر شیر او ازین رو پندها
|گفت من پس مانده ام زین بندها
|شیر گفتش تو ز اسباب مرض
|این سبب گو خاص کاینستم غرض
|گفت آن شیر اندرین چه ساکنست
|اندرین قلعه ز آفات آمنست
|قعر چه بگزید هر که عاقلست
|زانک در خلوت صفاهای دلست
|ظلمت چه به که ظلمتهای خلق
|سر نبرد آنکس که گیرد پای خلق
|گفت پیش آ زخمم او را قاهرست
|تو ببین کان شیر در چه حاضرست
|گفت من سوزیده ام زان آتشی
|تو مگر اندر بر خویشم کشی
|تا به پشت تو من ای کان کرم
|چشم بگشایم بچه در بنگرم
|چونک شیر اندر بر خویشش کشید
|در پناه شیر تا چه می دوید
|چونک در چه بنگریدند اندر آب
|اندر آب از شیر و او در تافت تاب
|شیر عکس خویش دید از آب تفت
|شکل شیری در برش خرگوش زفت
|چونک خصم خویش را در آب دید
|مر ورا بگذاشت و اندر چه جهید
|در فتاد اندر چهی کو کنده بود
|زانک ظلمش در سرش آینده بود
|چاه مظلم گشت ظلم ظالمان
|این چنین گفتند جملهٔ عالمان
|هر که ظالم تر چهش با هول تر
|عدل فرمودست بتر را بتر
|ای که تو از جاه ظلمی می کنی
|دانک بهر خویش چاهی می کنی
|گرد خود چون کرم پیله بر متن
|بهر خود چه می کنی اندازه کن
|مر ضعیفان را تو بی خصمی مدان
|از نبی ذا جاء نصر الله خوان
|گر تو پیلی خصم تو از تو رمید
|نک جزا طیرا ابابیلت رسید
|گر ضعیفی در زمین خواهد امان
|غلغل افتد در سپاه آسمان
|گر بدندانش گزی پر خون کنی
|درد دندانت بگیرد چون کنی
|شیر خود را دید در چه وز غلو
|خویش را نشناخت آن دم از عدو
|عکس خود را او عدو خویش دید
|لاجرم بر خویش شمشیری کشید
|ای بسا ظلمی که بینی در کسان
|خوی تو باشد دریشان ای فلان
|اندریشان تافته هستی تو
|از نفاق و ظلم و بد مستی تو
|آن توی و آن زخم بر خود می زنی
|بر خود آن دم تار لعنت می تنی
|در خود آن بد را نمی بینی عیان
|ورنه دشمن بودیی خود را بجان
|حمله بر خود می کنی ای ساده مرد
|همچو آن شیری که بر خود حمله کرد
|چون به قعر خوی خود اندر رسی
|پس بدانی کز تو بود آن ناکسی
|شیر را در قعر پیدا شد که بود
|نقش او آنکش دگر کس می نمود
|هر که دندان ضعیفی می کند
|کار آن شیر غلط بین می کند
|می ببیند خال بد بر روی عم
|عکس خال تست آن از عم مرم
|مؤمنان آیینهٔ همدیگرند
|این خبر می از پیمبر آورند
|پیش چشمت داشتی شیشهٔ کبود
|زان سبب عالم کبودت می نمود
|گر نه کوری این کبودی دان ز خویش
|خویش را بد گو مگو کس را تو بیش
|مؤمن ار ینظر بنور الله نبود
|غیب مؤمن را برهنه چون نمود
|چون که تو ینظر بنار الله بدی
|در بدی از نیکوی غافل شدی
|اندک اندک آب بر آتش بزن
|تا شود نار تو نور ای بوالحزن
|تو بزن یا ربنا آب طهور
|تا شود این نار عالم جمله نور
|آب دریا جمله در فرمان تست
|آب و آتش ای خداوند آن تست
|گر تو خواهی آتش آب خوش شود
|ور نخواهی آب هم آتش شود
|این طلب در ما هم از ایجاد تست
|رستن از بیداد یا رب داد تست
|بی طلب تو این طلب مان داده ای
|گنج احسان بر همه بگشاده ای
|چونک خرگوش از رهایی شاد گشت
|سوی نخچیران دوان شد تا به دشت
|شیر را چون دید در چه کشته زار
|چرخ می زد شادمان تا مرغزار
|دست می زد چون رهید از دست مرگ
|سبز و رقصان در هوا چون شاخ و برگ
|شاخ و برگ از حبس خاک آزاد شد
|سر برآورد و حریف باد شد
|برگها چون شاخ را بکشافتند
|تا به بالای درخت اشتافتند
|با زبان شطاه شکر خدا
|می سراید هر بر و برگی جدا
|که بپرورد اصل ما را ذوالعطا
|تا درخت استغلظ آمد و استوی
|جانهای بسته اندر آب و گل
|چون رهند از آب و گلها شاددل
|در هوای عشق حق رقصان شوند
|همچو قرص بدر بی نقصان شوند
|چشمان در رقص و جانها خود مپرس
|وانک گرد جان از آنها خود مپرس
|شیر را خرگوش در زندان نشاند
|ننگ شیری کو ز خرگوشی بماند
|درچنان ننگی و آنگه این عجب
|فخر دین خواهد که گویندش لقب
|ای تو شیری در تک این چاه فرد
|نقش چون خرگوش خونت ریخت و خورد
|نفس خرگوشت به صحرا در چرا
|تو بقعر این چه چون و چرا
|سوی نخچیران دوید آن شیرگیر
|کابشروا یا قوم اذ جاء البشیر
|مژده مژده ای گروه عیش ساز
|کان سگ دوزخ به دوزخ رفت باز
|مژده مژده کان عدو جانها
|کند قهر خالقش دندانها
|آنک از پنجه بسی سرها بکوفت
|همچو خس جاروب مرگش هم بروفت
|جمع گشتند آن زمان جمله وحوش
|شاد و خندان از طرب در ذوق و جوش
|حلقه کردند او چو شمعی در میان
|سجده آوردند و گفتندش که هان
|تو فرشتهٔ آسمانی یا پری
|نی تو عزرائیل شیران نری
|هرچه هستی جان ما قربان تست
|دست بردی دست و بازویت درست
|راند حق این آب را در جوی تو
|آفرین بر دست و بر بازوی تو
|باز گو تا چون سگالیدی به مکر
|آن عوان را چون بمالیدی به مکر
|بازگو تا قصه درمانها شود
|بازگو تا مرهم جانها شود
|بازگو کز ظلم آن استم نما
|صد هزاران زخم دارد جان ما
|گفت تایید خدا بد ای مهان
|ورنه خرگوشی کی باشد در جهان
|قوتم بخشید و دل را نور داد
|نور دل مر دست و پا را زور داد
|از بر حق می رسد تفضیلها
|باز هم از حق رسد تبدیلها
|حق بدور نوبت این تایید را
|می نماید اهل ظن و دید را
|هین بملک نوبتی شادی مکن
|ای تو بستهٔ نوبت آزادی مکن
|آنک ملکش برتر از نوبت تنند
|برتر از هفت انجمش نوبت زنند
|برتر از نوبت ملوک باقیند
|دور دایم روحها با ساقیند
|ترک این شرب ار بگویی یک دو روز
|در کنی اندر شراب خلد پوز
|ای شهان کشتیم ما خصم برون
|ماند خصمی زو بتر در اندرون
|کشتن این کار عقل و هوش نیست
|شیر باطن سخرهٔ خرگوش نیست
|دوزخست این نفس و دوزخ اژدهاست
|کو به دریاها نگردد کم و کاست
|هفت دریا را در آشامد هنوز
|کم نگردد سوزش آن خلق سوز
|سنگها و کافران سنگ دل
|اندر آیند اندرو زار و خجل
|هم نگردد ساکن از چندین غذا
|تا ز حق آید مرورا این ندا
|سیر گشتی سیر گوید نه هنوز
|اینت آتش اینت تابش اینت سوز
|عالمی را لقمه کرد و در کشید
|معده اش نعره زنان هل من مزید
|حق قدم بر وی نهد از لامکان
|آنگه او ساکن شود از کن فکان
|چونک جزو دوزخست این نفس ما
|طبع کل دارد همیشه جزوها
|این قدم حق را بود کو را کشد
|غیر حق خود کی کمان او کشد
|در کمان ننهند الا تیر راست
|این کمان را بازگون کژ تیرهاست
|راست شو چون تیر و واره از کمان
|کز کمان هر راست بجهد بی گمان
|چونک وا گشتم ز پیگار برون
|روی آوردم به پیگار درون
|قد رجعنا من جهاد الاصغریم
|با نبی اندر جهاد اکبریم
|قوت از حق خواهم و توفیق و لاف
|تا به سوزن بر کنم این کوه قاف
|سهل شیری دان که صفها بشکند
|شیر آنست آن که خود را بشکند
|تا عمر آمد ز قیصر یک رسول
|در مدینه از بیابان نغول
|گفت کو قصر خلیفه ای حشم
|تا من اسپ و رخت را آنجا کشم
|قوم گفتندش که او را قصر نیست
|مر عمر را قصر جان روشنیست
|گرچه از میری ورا آوازه ایست
|همچو درویشان مر او را کازه ایست
|ای برادر چون ببینی قصر او
|چونک در چشم دلت رستست مو
|چشم دل از مو و علت پاک آر
|وانگه آن دیدار قصرش چشم دار
|هر که را هست از هوسها جان پاک
|زود بیند حضرت و ایوان پاک
|چون محمد پاک شد زین نار و دود
|هر کجا رو کرد وجه الله بود
|چون رفیقی وسوسهٔ بدخواه را
|کی بدانی ثم وجه الله را
|هر که را باشد ز سینه فتح باب
|بیند او بر چرخ دل صد آفتاب
|حق پدیدست از میان دیگران
|همچو ماه اندر میان اختران
|دو سر انگشت بر دو چشم نه
|هیچ بینی از جهان انصاف ده
|گر نبینی این جهان معدوم نیست
|عیب جز ز انگشت نفس شوم نیست
|تو ز چشم انگشت را بر دار هین
|وانگهانی هرچه می خواهی ببین
|نوح را گفتند امت کو ثواب
|گفت او زان سوی واستغشوا ثیاب
|رو و سر در جامه ها پیچیده اید
|لاجرم با دیده و نادیده اید
|آدمی دیدست و باقی پوستست
|دید آنست آن که دید دوستست
|چونک دید دوست نبود کور به
|دوست کو باقی نباشد دور به
|چون رسول روم این الفاظ تر
|در سماع آورد شد مشتاق تر
|دیده را بر جستن عمر گماشت
|رخت را و اسپ را ضایع گذاشت
|هر طرف اندر پی آن مرد کار
|می شدی پرسان او دیوانه وار
|کین چنین مردی بود اندر جهان
|وز جهان مانند جان باشد نهان
|جست او را تاش چون بنده بود
|لاجرم جوینده یابنده بود
|دید اعرابی زنی او را دخیل
|گفت عمر نک به زیر آن نخیل
|زیر خرمابن ز خلقان او جدا
|زیر سایه خفته بین سایهٔ خدا
|آمد او آنجا و از دور ایستاد
|مر عمر را دید و در لرز اوفتاد
|هیبتی زان خفته آمد بر رسول
|حالتی خوش کرد بر جانش نزول
|مهر و هیبت هست ضد همدگر
|این دو ضد را دید جمع اندر جگر
|گفت با خود من شهان را دیده ام
|پیش سلطانان مه و بگزیده ام
|از شهانم هیبت و ترسی نبود
|هیبت این مرد هوشم را ربود
|رفته ام در بیشهٔ شیر و پلنگ
|روی من زیشان نگردانید رنگ
|بس شدستم در مصاف و کارزار
|همچو شیر آن دم که باشد کارزار
|بس که خوردم بس زدم زخم گران
|دل قوی تر بوده ام از دیگران
|بی سلاح این مرد خفته بر زمین
|من به هفت اندام لرزان چیست این
|هیبت حقست این از خلق نیست
|هیبت این مرد صاحب دلق نیست
|هر که ترسید از حق او تقوی گزید
|ترسد از وی جن و انس و هر که دید
|اندرین فکرت به حرمت دست بست
|بعد یک ساعت عمر از خواب جست
|کرد خدمت مر عمر را و سلام
|گفت پیغامبر سلام آنگه کلام
|پس علیکش گفت و او را پیش خواند
|ایمنش کرد و به پیش خود نشاند
|لاتخافوا هست نزل خایفان
|هست در خور از برای خایف آن
|هر که ترسد مر ورا ایمن کنند
|مر دل ترسنده را ساکن کنند
|آنک خوفش نیست چون گویی مترس
|درس چه دهی نیست او محتاج درس
|آن دل از جا رفته را دلشاد کرد
|خاطر ویرانش را آباد کرد
|بعد از آن گفتش سخنهای دقیق
|وز صفات پاک حق نعم الرفیق
|وز نوازشهای حق ابدال را
|تا بداند او مقام و حال را
|حال چون جلوه ست زان زیبا عروس
|وین مقام آن خلوت آمد با عروس
|جلوه بیند شاه و غیر شاه نیز
|وقت خلوت نیست جز شاه عزیز
|جلوه کرده خاص و عامان را عروس
|خلوت اندر شاه باشد با عروس
|هست بسیار اهل حال از صوفیان
|نادرست اهل مقام اندر میان
|از منازلهای جانش یاد داد
|وز سفرهای روانش یاد داد
|وز زمانی کز زمان خالی بدست
|وز مقام قدس که اجلالی بدست
|وز هوایی کاندرو سیمرغ روح
|پیش ازین دیدست پرواز و فتوح
|هر یکی پروازش از آفاق بیش
|وز امید و نهمت مشتاق بیش
|چون عمر اغیاررو را یار یافت
|جان او را طالب اسرار یافت
|شیخ کامل بود و طالب مشتهی
|مرد چابک بود و مرکب درگهی
|دید آن مرشد که او ارشاد داشت
|تخم پاک اندر زمین پاک کاشت
|مرد گفتش کای امیرالمؤمنین
|جان ز بالا چون در آمد در زمین
|مرغ بی اندازه چون شد در قفس
|گفت حق بر جان فسون خواند و قصص
|بر عدمها کان ندارد چشم و گوش
|چون فسون خواند همی آید به جوش
|از فسون او عدمها زود زود
|خوش معلق می زند سوی وجود
|باز بر موجود افسونی چو خواند
|زو دو اسپه در عدم موجود راند
|گفت در گوش گل و خندانش کرد
|گفت با سنگ و عقیق کانش کرد
|گفت با جسم آیتی تا جان شد او
|گفت با خورشید تا رخشان شد او
|باز در گوشش دمد نکتهٔ مخوف
|در رخ خورشید افتد صد کسوف
|تا به گوش ابر آن گویا چه خواند
|کو چو مشک از دیدهٔ خود اشک راند
|تا به گوش خاک حق چه خوانده است
|کو مراقب گشت و خامش مانده است
|در تردد هر که او آشفته است
|حق به گوش او معما گفته است
|تا کند محبوسش اندر دو گمان
|آن کنم آن گفت یا خود ضد آن
|هم ز حق ترجیح یابد یک طرف
|زان دو یک را برگزیند زان کنف
|گر نخواهی در تردد هوش جان
|کم فشار این پنبه اندر گوش جان
|تا کنی فهم آن معماهاش را
|تا کنی ادراک رمز و فاش را
|پس محل وحی گردد گوش جان
|وحی چه بود گفتنی از حس نهان
|گوش جان و چشم جان جز این حس است
|گوش عقل و گوش ظن زین مفلس است
|لفظ جبرم عشق را بی صبر کرد
|وانک عاشق نیست حبس جبر کرد
|این معیت با حقست و جبر نیست
|این تجلی مه است این ابر نیست
|ور بود این جبر جبر عامه نیست
|جبر آن امارهٔ خودکامه نیست
|جبر را ایشان شناسند ای پسر
|که خدا بگشادشان در دل بصر
|غیب و آینده بریشان گشت فاش
|ذکر ماضی پیش ایشان گشت لاش
|اختیار و جبر ایشان دیگرست
|قطره ها اندر صدفها گوهرست
|هست بیرون قطرهٔ خرد و بزرگ
|در صدف آن در خردست و سترگ
|طبع ناف آهوست آن قوم را
|از برون خون و درونشان مشکها
|تو مگو کین مایه بیرون خون بود
|چون رود در ناف مشکی چون شود
|تو مگو کین مس برون بد محتقر
|در دل اکسیر چون گیرد گهر
|اختیار و جبر در تو بد خیال
|چون دریشان رفت شد نور جلال
|نان چو در سفره ست باشد آن جماد
|در تن مردم شود او روح شاد
|در دل سفره نگردد مستحیل
|مستحیلش جان کند از سلسبیل
|قوت جانست این ای راست خوان
|تا چه باشد قوت آن جان جان
|گوشت پارهٔ آدمی با عقل و جان
|می شکافد کوه را با بحر و کان
|زور جان کوه کن شق حجر
|زور جان جان در انشق القمر
|گر گشاید دل سر انبان راز
|جان به سوی عرش سازد ترک تاز
|کرد حق و کرد ما هر دو ببین
|کرد ما را هست دان پیداست این
|گر نباشد فعل خلق اندر میان
|پس مگو کس را چرا کردی چنان
|خلق حق افعال ما را موجدست
|فعل ما آثار خلق ایزدست
|ناطقی یا حرف بیند یا غرض
|کی شود یک دم محیط دو عرض
|گر به معنی رفت شد غافل ز حرف
|پیش و پس یک دم نبیند هیچ طرف
|آن زمان که پیش بینی آن زمان
|تو پس خود کی ببینی این بدان
|چون محیط حرف و معنی نیست جان
|چون بود جان خالق این هر دوان
|حق محیط جمله آمد ای پسر
|وا ندارد کارش از کار دگر
|گفت شیطان که بما اغویتنی
|کرد فعل خود نهان دیو دنی
|گفت آدم که ظلمنا نفسنا
|او ز فعل حق نبد غافل چو ما
|در گنه او از ادب پنهانش کرد
|زان گنه بر خود زدن او بر بخورد
|بعد توبه گفتش ای آدم نه من
|آفریدم در تو آن جرم و محن
|نه که تقدیر و قضای من بد آن
|چون به وقت عذر کردی آن نهان
|گفت ترسیدم ادب نگذاشتم
|گفت هم من پاس آنت داشتم
|هر که آرد حرمت او حرمت برد
|هر که آرد قند لوزینه خورد
|طیبات از بهر کی للطیبین
|یار را خوش کن برنجان و ببین
|یک مثال ای دل پی فرقی بیار
|تا بدانی جبر را از اختیار
|دست کان لرزان بود از ارتعاش
|وانک دستی تو بلرزانی ز جاش
|هر دو جنبش آفریدهٔ حق شناس
|لیک نتوان کرد این با آن قیاس
|زان پشیمانی که لرزانیدیش
|مرتعش را کی پشیمان دیدیش
|بحث عقلست این چه عقل آن حیله گر
|تا ضعیفی ره برد آنجا مگر
|بحث عقلی گر در و مرجان بود
|آن دگر باشد که بحث جان بود
|بحث جان اندر مقامی دیگرست
|بادهٔ جان را قوامی دیگرست
|آن زمان که بحث عقلی ساز بود
|این عمر با بوالحکم همراز بود
|چون عمر از عقل آمد سوی جان
|بوالحکم بوجهل شد در حکم آن
|سوی حس و سوی عقل او کاملست
|گرچه خود نسبت به جان او جاهلست
|بحث عقل و حس اثر دان یا سبب
|بحث جانی یا عجب یا بوالعجب
|ضؤ جان آمد نماند ای مستضی
|لازم و ملزوم و نافی مقتضی
|زانک بینایی که نورش بازغست
|از دلیل چون عصا بس فارغست
|بار دیگر ما به قصه آمدیم
|ما از آن قصه برون خود کی شدیم
|گر به جهل آییم آن زندان اوست
|ور به علم آییم آن ایوان اوست
|ور به خواب آییم مستان وییم
|ور به بیداری به دستان وییم
|ور بگرییم ابر پر زرق وییم
|ور بخندیم آن زمان برق وییم
|ور بخشم و جنگ عکس قهر اوست
|ور بصلح و عذر عکس مهر اوست
|ما کییم اندر جهان پیچ پیچ
|چون الف او خود چه دارد هیچ هیچ
|گفت یا عمر چه حکمت بود و سر
|حبس آن صافی درین جای کدر
|آب صافی در گلی پنهان شده
|جان صافی بستهٔ ابدان شده
|گفت تو بحثی شگرفی می کنی
|معنیی را بند حرفی می کنی
|حبس کردی معنی آزاد را
|بند حرفی کرده ای تو یاد را
|از برای فایده این کرده ای
|تو که خود از فایده در پرده ای
|آنک از وی فایده زاییده شد
|چون نبیند آنچ ما را دیده شد
|صد هزاران فایده ست و هر یکی
|صد هزاران پیش آن یک اندکی
|آن دم نطقت که جزو جزوهاست
|فایده شد کل کل خالی چراست
|تو که جزوی کار تو با فایده ست
|پس چرا در طعن کل آری تو دست
|گفت را گر فایده نبود مگو
|ور بود هل اعتراض و شکر جو
|شکر یزدان طوق هر گردن بود
|نی جدال و رو ترش کردن بود
|گر ترش رو بودن آمد شکر و بس
|پس چو سرکه شکرگویی نیست کس
|سرکه را گر راه باید در جگر
|گو بشو سرکنگبین او از شکر
|معنی اندر شعر جز با خبط نیست
|چون قلاسنگست و اندر ضبط نیست
|آن رسول از خود بشد زین یک دو جام
|نی رسالت یاد ماندش نی پیام
|واله اندر قدرت الله شد
|آن رسول اینجا رسید و شاه شد
|سیل چون آمد به دریا بحر گشت
|دانه چون آمد به مزرع گشت کشت
|چون تعلق یافت نان با بوالبشر
|نان مرده زنده گشت و با خبر
|موم و هیزم چون فدای نار شد
|ذات ظلمانی او انوار شد
|سنگ سرمه چونک شد در دیدگان
|گشت بینایی شد آنجا دیدبان
|ای خنک آن مرد کز خود رسته شد
|در وجود زنده ای پیوسته شد
|وای آن زنده که با مرده نشست
|مرده گشت و زندگی از وی بجست
|چون تو در قرآن حق بگریختی
|با روان انبیا آمیختی
|هست قرآن حالهای انبیا
|ماهیان بحر پاک کبریا
|ور بخوانی و نه ای قرآن پذیر
|انبیا و اولیا را دیده گیر
|ور پذیرایی چو بر خوانی قصص
|مرغ جانت تنگ آید در قفس
|مرغ کو اندر قفس زندانیست
|می نجوید رستن از نادانیست
|روحهایی کز قفسها رسته اند
|انبیاء رهبر شایسته اند
|از برون آوازشان آید ز دین
|که ره رستن ترا اینست این
|ما بذین رستیم زین تنگین قفس
|جز که این ره نیست چارهٔ این قفس
|خویش را رنجور سازی زار زار
|تا ترا بیرون کنند از اشتهار
|که اشتهار خلق بند محکمست
|در ره این از بند آهن کی کمست
|بود بازرگان و او را طوطیی
|در قفس محبوس زیبا طوطیی
|چونک بازرگان سفر را ساز کرد
|سوی هندستان شدن آغاز کرد
|هر غلام و هر کنیزک را ز جود
|گفت بهر تو چه آرم گوی زود
|هر یکی از وی مرادی خواست کرد
|جمله را وعده بداد آن نیک مرد
|گفت طوطی را چه خواهی ارمغان
|کارمت از خطهٔ هندوستان
|گفتش آن طوطی که آنجا طوطیان
|چون ببینی کن ز حال من بیان
|کان فلان طوطی که مشتاق شماست
|از قضای آسمان در حبس ماست
|بر شما کرد او سلام و داد خواست
|وز شما چاره و ره ارشاد خواست
|گفت می شاید که من در اشتیاق
|جان دهم اینجا بمیرم در فراق
|این روا باشد که من در بند سخت
|گه شما بر سبزه گاهی بر درخت
|این چنین باشد وفای دوستان
|من درین حبس و شما در گلستان
|یاد آرید ای مهان زین مرغ زار
|یک صبوحی درمیان مرغزار
|یاد یاران یار را میمون بود
|خاصه کان لیلی و این مجنون بود
|ای حریفان بت موزون خود
|من قدحها می خورم پر خون خود
|یک قدح می نوش کن بر یاد من
|گر نمی خواهی که بدهی داد من
|یا بیاد این فتادهٔ خاک بیز
|چونک خوردی جرعه ای بر خاک ریز
|ای عجب آن عهد و آن سوگند کو
|وعده های آن لب چون قند کو
|گر فراق بنده از بد بندگیست
|چون تو با بد بد کنی پس فرق چیست
|ای بدی که تو کنی در خشم و جنگ
|با طرب تر از سماع و بانگ چنگ
|ای جفای تو ز دولت خوب تر
|و انتقام تو ز جان محبوب تر
|نار تو اینست نورت چون بود
|ماتم این تا خود که سورت چون بود
|از حلاوتها که دارد جور تو
|وز لطافت کس نیابد غور تو
|نالم و ترسم که او باور کند
|وز کرم آن جور را کمتر کند
|عاشقم بر قهر و بر لطفش بجد
|بوالعجب من عاشق این هر دو ضد
|والله ار زین خار در بستان شوم
|همچو بلبل زین سبب نالان شوم
|این عجب بلبل که بگشاید دهان
|تا خورد او خار را با گلستان
|این چه بلبل این نهنگ آتشیست
|جمله ناخوشها ز عشق او را خوشیست
|عاشق کلست و خود کلست او
|عاشق خویشست و عشق خویش جو
|قصهٔ طوطی جان زین سان بود
|کو کسی کو محرم مرغان بود
|کو یکی مرغی ضعیفی بی گناه
|و اندرون او سلیمان با سپاه
|چون بنالد زار بی شکر و گله
|افتد اندر هفت گردون غلغله
|هر دمش صد نامه صد پیک از خدا
|یا ربی زو شصت لبیک از خدا
|زلت او به ز طاعت نزد حق
|پیش کفرش جمله ایمانها خلق
|هر دمی او را یکی معراج خاص
|بر سر تاجش نهد صد تاج خاص
|صورتش بر خاک و جان بر لامکان
|لامکانی فوق وهم سالکان
|لامکانی نه که در فهم آیدت
|هر دمی در وی خیالی زایدت
|بل مکان و لامکان در حکم او
|همچو در حکم بهشتی چار جو
|شرح این کوته کن و رخ زین بتاب
|دم مزن والله اعلم بالصواب
|باز می گردیم ما ای دوستان
|سوی مرغ و تاجر و هندوستان
|مرد بازرگان پذیرفت این پیام
|کو رساند سوی جنس از وی سلام
|چونک تا اقصای هندستان رسید
|در بیابان طوطیی چندی بدید
|مرکب استانید پس آواز داد
|آن سلام و آن امانت باز داد
|طوطیی زان طوطیان لرزید بس
|اوفتاد و مرد و بگسستش نفس
|شد پشیمان خواجه از گفت خبر
|گفت رفتم در هلاک جانور
|این مگر خویشست با آن طوطیک
|این مگر دو جسم بود و روح یک
|این چرا کردم چرا دادم پیام
|سوختم بیچاره را زین گفت خام
|این زبان چون سنگ و هم آهن وشست
|وانچ بجهد از زبان چون آتشست
|سنگ و آهن را مزن بر هم گزاف
|گه ز روی نقل و گه از روی لاف
|زانک تاریکست و هر سو پنبه زار
|درمیان پنبه چون باشد شرار
|ظالم آن قومی که چشمان دوختند
|زان سخنها عالمی را سوختند
|عالمی را یک سخن ویران کند
|روبهان مرده را شیران کند
|جانها در اصل خود عیسی دمند
|یک زمان زخمند و گاهی مرهمند
|گر حجاب از جانها بر خاستی
|گفت هر جانی مسیح آساستی
|گر سخن خواهی که گویی چون شکر
|صبر کن از حرص و این حلوا مخور
|صبر باشد مشتهای زیرکان
|هست حلوا آرزوی کودکان
|هرکه صبر آورد گردون بر رود
|هر که حلوا خورد واپس تر رود
|صاحب دل را ندارد آن زیان
|گر خورد او زهر قاتل را عیان
|زانک صحت یافت و از پرهیز رست
|طالب مسکین میان تب درست
|گفت پیغامبر که ای مرد جری
|هان مکن با هیچ مطلوبی مری
|در تو نمرودیست آتش در مرو
|رفت خواهی اول ابراهیم شو
|چون نه ای سباح و نه دریایی
|در میفکن خویش از خودراییی
|او ز آتش ورد احمر آورد
|از زیانها سود بر سر آورد
|کاملی گر خاک گیرد زر شود
|ناقص ار زر برد خاکستر شود
|چون قبول حق بود آن مرد راست
|دست او در کارها دست خداست
|دست ناقص دست شیطانست و دیو
|زانک اندر دام تکلیفست و ریو
|جهل آید پیش او دانش شود
|جهل شد علمی که در منکر رود
|هرچه گیرد علتی علت شود
|کفر گیرد کاملی ملت شود
|ای مری کرده پیاده با سوار
|سر نخواهی برد اکنون پای دار
|ساحران در عهد فرعون لعین
|چون مری کردند با موسی بکین
|لیک موسی را مقدم داشتند
|ساحران او را مکرم داشتند
|زانک گفتندش که فرمان آن تست
|گر همی خواهی عصا تو فکن نخست
|گفت نی اول شما ای ساحران
|افکنید ان مکرها را درمیان
|این قدر تعظیم دینشان را خرید
|کز مری آن دست و پاهاشان برید
|ساحران چون حق او بشناختند
|دست و پا در جرم آن در باختند
|لقمه و نکته ست کامل را حلال
|تو نه ای کامل مخور می باش لال
|چون تو گوشی او زبان نی جنس تو
|گوشها را حق بفرمود انصتوا
|کودک اول چون بزاید شیرنوش
|مدتی خامش بود او جمله گوش
|مدتی می بایدش لب دوختن
|از سخن تا او سخن آموختن
|ور نباشد گوش و تی تی می کند
|خویشتن را گنگ گیتی می کند
|کر اصلی کش نبد ز آغاز گوش
|لال باشد کی کند در نطق جوش
|زانک اول سمع باید نطق را
|سوی منطق از ره سمع اندر آ
|وادخلوا الابیات من ابوابها
|واطلبوا الاغراض فی اسبابها
|نطق کان موقوف راه سمع نیست
|جز که نطق خالق بی طمع نیست
|مبدعست او تابع استاد نی
|مسند جمله ورا اسناد نی
|باقیان هم در حرف هم در مقال
|تابع استاد و محتاج مثال
|زین سخن گر نیستی بیگانه ای
|دلق و اشکی گیر در ویرانه ای
|زانک آدم زان عتاب از اشک رست
|اشک تر باشد دم توبه پرست
|بهر گریه آمد آدم بر زمین
|تا بود گریان و نالان و حزین
|آدم از فردوس و از بالای هفت
|پای ماچان از برای عذر رفت
|گر ز پشت آدمی وز صلب او
|در طلب می باش هم در طلب او
|ز آتش دل و آب دیده نقل ساز
|بوستان از ابر و خورشیدست باز
|تو چه دانی ذوق آب دیدگان
|عاشق نانی تو چون نادیدگان
|گر تو این انبان ز نان خالی کنی
|پر ز گوهرهای اجلالی کنی
|طفل جان از شیر شیطان باز کن
|بعد از آنش با ملک انباز کن
|تا تو تاریک و ملول و تیره ای
|دان که با دیو لعین همشیره ای
|لقمه ای کو نور افزود و کمال
|آن بود آورده از کسب حلال
|روغنی کاید چراغ ما کشد
|آب خوانش چون چراغی را کشد
|علم و حکمت زاید از لقمهٔ حلال
|عشق و رقت آید از لقمهٔ حلال
|چون ز لقمه تو حسد بینی و دام
|جهل و غفلت زاید آن را دان حرام
|هیچ گندم کاری و جو بر دهد
|دیده ای اسپی که کرهٔ خر دهد
|لقمه تخمست و برش اندیشه ها
|لقمه بحر و گوهرش اندیشه ها
|زاید از لقمهٔ حلال اندر دهان
|میل خدمت عزم رفتن آن جهان
|کرد بازرگان تجارت را تمام
|باز آمد سوی منزل دوستکام
|هر غلامی را بیاورد ارمغان
|هر کنیزک را ببخشید او نشان
|گفت طوطی ارمغان بنده کو
|آنچ دیدی و آنچ گفتی بازگو
|گفت نه من خود پشیمانم از آن
|دست خود خایان و انگشتان گزان
|من چرا پیغام خامی از گزاف
|بردم از بی دانشی و از نشاف
|گفت ای خواجه پشیمانی ز چیست
|چیست آن کین خشم و غم را مقتضیست
|گفت گفتم آن شکایتهای تو
|با گروهی طوطیان همتای تو
|آن یکی طوطی ز دردت بوی برد
|زهره اش بدرید و لرزید و بمرد
|من پشیمان گشتم این گفتن چه بود
|لیک چون گفتم پشیمانی چه سود
|نکته ای کان جست ناگه از زبان
|همچو تیری دان که آن جست از کمان
|وا نگردد از ره آن تیر ای پسر
|بند باید کرد سیلی را ز سر
|چون گذشت از سر جهانی را گرفت
|گر جهان ویران کند نبود شگفت
|فعل را در غیب اثرها زادنیست
|و آن موالیدش بحکم خلق نیست
|بی شریکی جمله مخلوق خداست
|آن موالید ار چه نسبتشان به ماست
|زید پرانید تیری سوی عمرو
|عمرو را بگرفت تیرش همچو نمر
|مدت سالی همی زایید درد
|دردها را آفریند حق نه مرد
|زید رامی آن دم ار مرد از وجل
|دردها می زاید آنجا تا اجل
|زان موالید وجع چون مرد او
|زید را ز اول سبب قتال گو
|آن وجعها را بدو منسوب دار
|گرچه هست آن جمله صنع کردگار
|همچنین کشت و دم و دام و جماع
|آن موالیدست حق را مستطاع
|اولیا را هست قدرت از اله
|تیر جسته باز آرندش ز راه
|بسته درهای موالید از سبب
|چون پشیمان شد ولی زان دست رب
|گفته ناگفته کند از فتح باب
|تا از آن نه سیخ سوزد نه کباب
|از همه دلها که آن نکته شنید
|آن سخن را کرد محو و ناپدید
|گرت برهان باید و حجت مها
|بازخوان من آیة او ننسها
|آیت انسوکم ذکری بخوان
|قدرت نسیان نهادنشان بدان
|چون به تذکیر و به نسیان قادرند
|بر همه دلهای خلقان قاهرند
|چون بنسیان بست او راه نظر
|کار نتوان کرد ور باشد هنر
|خلتم سخریة اهل السمو
|از نبی خوانید تا انسوکم
|صاحب ده پادشاه جسمهاست
|صاحب دل شاه دلهای شماست
|فرع دید آمد عمل بی هیچ شک
|پس نباشد مردم الا مردمک
|من تمام این نیارم گفت از آن
|منع می آید ز صاحب مرکزان
|چون فراموشی خلق و یادشان
|با ویست و او رسد فریادشان
|صد هزاران نیک و بد را آن بهی
|می کند هر شب ز دلهاشان تهی
|روز دلها را از آن پر می کند
|آن صدفها را پر از در می کند
|آن همه اندیشهٔ پیشانها
|می شناسند از هدایت خانها
|پیشه و فرهنگ تو آید به تو
|تا در اسباب بگشاید به تو
|پیشهٔ زرگر بهنگر نشد
|خوی این خوش خو با آن منکر نشد
|پیشه ها و خلقها همچون جهاز
|سوی خصم آیند روز رستخیز
|پیشه ها و خلقها از بعد خواب
|واپس آید هم به خصم خود شتاب
|پیشه ها و اندیشه ها در وقت صبح
|هم بدانجا شد که بود آن حسن و قبح
|چون کبوترهای پیک از شهرها
|سوی شهر خویش آرد بهرها
|چون شنید آن مرغ کان طوطی چه کرد
|پس بلرزید اوفتاد و گشت سرد
|خواجه چون دیدش فتاده همچنین
|بر جهید و زد کله را بر زمین
|چون بدین رنگ و بدین حالش بدید
|خواجه بر جست و گریبان را درید
|گفت ای طوطی خوب خوش حنین
|این چه بودت این چرا گشتی چنین
|ای دریغا مرغ خوش آواز من
|ای دریغا همدم و همراز من
|ای دریغا مرغ خوش الحان من
|راح روح و روضه و ریحان من
|گر سلیمان را چنین مرغی بدی
|کی خود او مشغول آن مرغان شدی
|ای دریغا مرغ کارزان یافتم
|زود روی از روی او بر تافتم
|ای زبان تو بس زیانی بر وری
|چون توی گویا چه گویم من ترا
|ای زبان هم آتش و هم خرمنی
|چند این آتش درین خرمن زنی
|در نهان جان از تو افغان می کند
|گرچه هر چه گوییش آن می کند
|ای زبان هم گنج بی پایان توی
|ای زبان هم رنج بی درمان توی
|هم صفیر و خدعهٔ مرغان توی
|هم انیس وحشت هجران توی
|چند امانم می دهی ای بی امان
|ای تو زه کرده به کین من کمان
|نک بپرانیده ای مرغ مرا
|در چراگاه ستم کم کن چرا
|یا جواب من بگو یا داد ده
|یا مرا ز اسباب شادی یاد ده
|ای دریغا نور ظلمت سوز من
|ای دریغا صبح روز افروز من
|ای دریغا مرغ خوش پرواز من
|ز انتها پریده تا آغاز من
|عاشق رنجست نادان تا ابد
|خیز لا اقسم بخوان تا فی کبد
|از کبد فارغ بدم با روی تو
|وز زبد صافی بدم در جوی تو
|این دریغاها خیال دیدنست
|وز وجود نقد خود ببریدنست
|غیرت حق بود و با حق چاره نیست
|کو دلی کز عشق حق صد پاره نیست
|غیرت آن باشد که او غیر همه ست
|آنک افزون از بیان و دمدمه ست
|ای دریغا اشک من دریا بدی
|تا نثار دلبر زیبا بدی
|طوطی من مرغ زیرکسار من
|ترجمان فکرت و اسرار من
|هرچه روزی داد و ناداد آیدم
|او ز اول گفته تا یاد آیدم
|طوطیی کآید ز وحی آواز او
|پیش از آغاز وجود آغاز او
|اندرون تست آن طوطی نهان
|عکس او را دیده تو بر این و آن
|می برد شادیت را تو شاد ازو
|می پذیری ظلم را چون داد ازو
|ای که جان را بهر تن می سوختی
|سوختی جان را و تن افروختی
|سوختم من سوخته خواهد کسی
|تا زمن آتش زند اندر خسی
|سوخته چون قابل آتش بود
|سوخته بستان که آتش کش بود
|ای دریغا ای دریغا ای دریغ
|کانچنان ماهی نهان شد زیر میغ
|چون زنم دم کآتش دل تیز شد
|شیر هجر آشفته و خون ریز شد
|آنک او هشیار خود تندست و مست
|چون بود چون او قدح گیرد به دست
|شیر مستی کز صفت بیرون بود
|از بسیط مرغزار افزون بود
|قافیه اندیشم و دلدار من
|گویدم مندیش جز دیدار من
|خوش نشین ای قافیه اندیش من
|قافیهٔ دولت توی در پیش من
|حرف چه بود تا تو اندیشی از آن
|حرف چه بود خار دیوار رزان
|حرف و صوت و گفت را بر هم زنم
|تا که بی این هر سه با تو دم زنم
|آن دمی کز آدمش کردم نهان
|با تو گویم ای تو اسرار جهان
|آن دمی را که نگفتم با خلیل
|و آن غمی را که نداند جبرئیل
|آن دمی کز وی مسیحا دم نزد
|حق ز غیرت نیز بی ما هم نزد
|ما چه باشد در لغت اثبات و نفی
|من نه اثباتم منم بی ذات و نفی
|من کسی در ناکسی در یافتم
|پس کسی در ناکسی در بافتم
|جمله شاهان بندهٔ بندهٔ خودند
|جمله خلقان مردهٔ مردهٔ خودند
|جمله شاهان پست پست خویش را
|جمله خلقان مست مست خویش را
|می شود صیاد مرغان را شکار
|تا کند ناگاه ایشان را شکار
|بی دلان را دلبران جسته بجان
|جمله معشوقان شکار عاشقان
|هر که عاشق دیدیش معشوق دان
|کو به نسبت هست هم این و هم آن
|تشنگان گر آب جویند از جهان
|آب جوید هم به عالم تشنگان
|چونک عاشق اوست تو خاموش باش
|او چو گوشت می کشد تو گوش باش
|بند کن چون سیل سیلانی کند
|ور نه رسوایی و ویرانی کند
|من چه غم دارم که ویرانی بود
|زیر ویران گنج سلطانی بود
|غرق حق خواهد که باشد غرق تر
|همچو موج بحر جان زیر و زبر
|زیر دریا خوشتر آید یا زبر
|تیر او دلکش تر آید یا سپر
|پاره کردهٔ وسوسه باشی دلا
|گر طرب را باز دانی از بلا
|گر مرادت را مذاق شکرست
|بی مرادی نه مراد دلبرست
|هر ستاره ش خونبهای صد هلال
|خون عالم ریختن او را حلال
|ما بها و خونبها را یافتیم
|جانب جان باختن بشتافتیم
|ای حیات عاشقان در مردگی
|دل نیابی جز که در دل بردگی
|من دلش جسته به صد ناز و دلال
|او بهانه کرده با من از ملال
|گفتم آخر غرق تست این عقل و جان
|گفت رو رو بر من این افسون مخوان
|من ندانم آنچ اندیشیده ای
|ای دو دیده دوست را چون دیده ای
|ای گرانجان خوار دیدستی ورا
|زانک بس ارزان خریدستی ورا
|هرکه او ارزان خرد ارزان دهد
|گوهری طفلی به قرصی نان دهد
|غرق عشقی ام که غرقست اندرین
|عشقهای اولین و آخرین
|مجملش گفتم نکردم زان بیان
|ورنه هم افهام سوزد هم زبان
|من چو لب گویم لب دریا بود
|من چو لا گویم مراد الا بود
|من ز شیرینی نشستم رو ترش
|من ز بسیاری گفتارم خمش
|تا که شیرینی ما از دو جهان
|در حجاب رو ترش باشد نهان
|تا که در هر گوش ناید این سخن
|یک همی گویم ز صد سر لدن
|جمله عالم زان غیور آمد که حق
|برد در غیرت برین عالم سبق
|او چو جانست و جهان چون کالبد
|کالبد از جان پذیرد نیک و بد
|هر که محراب نمازش گشت عین
|سوی ایمان رفتنش می دان تو شین
|هر که شد مر شاه را او جامه دار
|هست خسران بهر شاهش اتجار
|هر که با سلطان شود او همنشین
|بر درش شستن بود حیف و غبین
|دستبوسش چون رسید از پادشاه
|گر گزیند بوس پا باشد گناه
|گرچه سر بر پا نهادن خدمتست
|پیش آن خدمت خطا و زلتست
|شاه را غیرت بود بر هر که او
|بو گزیند بعد از آن که دید رو
|غیرت حق بر مثل گندم بود
|کاه خرمن غیرت مردم بود
|اصل غیرتها بدانید از اله
|آن خلقان فرع حق بی اشتباه
|شرح این بگذارم و گیرم گله
|از جفای آن نگار ده دله
|نالم ایرا ناله ها خوش آیدش
|از دو عالم ناله و غم بایدش
|چون ننالم تلخ از دستان او
|چون نیم در حلقهٔ مستان او
|چون نباشم همچو شب بی روز او
|بی وصال روی روز افروز او
|ناخوش او خوش بود در جان من
|جان فدای یار دل رنجان من
|عاشقم بر رنج خویش و درد خویش
|بهر خشنودی شاه فرد خویش
|خاک غم را سرمه سازم بهر چشم
|تا ز گوهر پر شود دو بحر چشم
|اشک کان از بهر او بارند خلق
|گوهرست و اشک پندارند خلق
|من ز جان جان شکایت می کنم
|من نیم شاکی روایت می کنم
|دل همی گوید کزو رنجیده ام
|وز نفاق سست می خندیده ام
|راستی کن ای تو فخر راستان
|ای تو صدر و من درت را آستان
|آستانه و صدر در معنی کجاست
|ما و من کو آن طرف کان یار ماست
|ای رهیده جان تو از ما و من
|ای لطیفهٔ روح اندر مرد و زن
|مرد و زن چون یک شود آن یک توی
|چونک یکها محو شد انک توی
|این من و ما بهر آن بر ساختی
|تا تو با خود نرد خدمت باختی
|تا من و توها همه یک جان شوند
|عاقبت مستغرق جانان شوند
|این همه هست و بیا ای امر کن
|ای منزه از بیا و از سخن
|جسم جسمانه تواند دیدنت
|در خیال آرد غم و خندیدنت
|دل که او بستهٔ غم و خندیدنست
|تو مگو کو لایق آن دیدنست
|آنک او بستهٔ غم و خنده بود
|او بدین دو عاریت زنده بود
|باغ سبز عشق کو بی منتهاست
|جز غم و شادی درو بس میوه هاست
|عاشقی زین هر دو حالت برترست
|بی بهار و بی خزان سبز و ترست
|ده زکات روی خوب ای خوب رو
|شرح جان شرحه شرحه بازگو
|کز کرشم غمزه ای غمازه ای
|بر دلم بنهاد داغی تازه ای
|من حلالش کردم ار خونم بریخت
|من همی گفتم حلال او می گریخت
|چون گریزانی ز نالهٔ خاکیان
|غم چه ریزی بر دل غمناکیان
|ای که هر صبحی که از مشرق بتافت
|همچو چشمهٔ مشرقت در جوش یافت
|چون بهانه دادی این شیدات را
|ای بها نه شکر لبهات را
|ای جهان کهنه را تو جان نو
|از تن بی جان و دل افغان شنو
|شرح گل بگذار از بهر خدا
|شرح بلبل گو که شد از گل جدا
|از غم و شادی نباشد جوش ما
|با خیال و وهم نبود هوش ما
|حالتی دیگر بود کان نادرست
|تو مشو منکر که حق بس قادرست
|تو قیاس از حالت انسان مکن
|منزل اندر جور و در احسان مکن
|جور و احسان رنج و شادی حادثست
|حادثان میرند و حقشان وارثست
|صبح شد ای صبح را صبح و پناه
|عذر مخدومی حسام الدین بخواه
|عذرخواه عقل کل و جان توی
|جان جان و تابش مرجان توی
|تافت نور صبح و ما از نور تو
|در صبوحی با می منصور تو
|دادهٔ تو چون چنین دارد مرا
|باده کی بود کو طرب آرد مرا
|باده در جوشش گدای جوش ماست
|چرخ در گردش گدای هوش ماست
|باده از ما مست شد نه ما ازو
|قالب از ما هست شد نه ما ازو
|ما چو زنبوریم و قالبها چو موم
|خانه خانه کرده قالب را چو موم
|بس دراز است این حدیث خواجه گو
|تا چه شد احوال آن مرد نکو
|خواجه اندر آتش و درد و حنین
|صد پراکنده همی گفت این چنین
|گه تناقض گاه ناز و گه نیاز
|گاه سودای حقیقت گه مجاز
|مرد غرقه گشته جانی می کند
|دست را در هر گیاهی می زند
|تا کدامش دست گیرد در خطر
|دست و پایی می زند از بیم سر
|دوست دارد یار این آشفتگی
|کوشش بیهوده به از خفتگی
|آنک او شاهست او بی کار نیست
|ناله از وی طرفه کو بیمار نیست
|بهر این فرمود رحمان ای پسر
|کل یوم هو فی شان ای پسر
|اندرین ره می تراش و می خراش
|تا دم آخر دمی فارغ مباش
|تا دم آخر دمی آخر بود
|که عنایت با تو صاحب سر بود
|هر چه می کوشند اگر مرد و زنست
|گوش و چشم شاه جان بر روزنست
|بعد از آنش از قفس بیرون فکند
|طوطیک پرید تا شاخ بلند
|طوطی مرده چنان پرواز کرد
|کآفتاب شرق ترکی تاز کرد
|خواجه حیران گشت اندر کار مرغ
|بی خبر ناگه بدید اسرار مرغ
|روی بالا کرد و گفت ای عندلیب
|از بیان حال خودمان ده نصیب
|او چه کرد آنجا که تو آموختی
|ساختی مکری و ما را سوختی
|گفت طوطی کو به فعلم پند داد
|که رها کن لطف آواز و وداد
|زانک آوازت ترا در بند کرد
|خویشتن مرده پی این پند کرد
|یعنی ای مطرب شده با عام و خاص
|مرده شو چون من که تا یابی خلاص
|دانه باشی مرغکانت بر چنند
|غنچه باشی کودکانت بر کنند
|دانه پنهان کن بکلی دام شو
|غنچه پنهان کن گیاه بام شو
|هر که داد او حسن خود را در مزاد
|صد قضای بد سوی او رو نهاد
|جشمها و خشمها و رشکها
|بر سرش ریزد چو آب از مشکها
|دشمنان او را ز غیرت می درند
|دوستان هم روزگارش می برند
|آنک غافل بود از کشت و بهار
|او چه داند قیمت این روزگار
|در پناه لطف حق باید گریخت
|کو هزاران لطف بر ارواح ریخت
|تا پناهی یابی آنگه چون پناه
|آب و آتش مر ترا گردد سپاه
|نوح و موسی را نه دریا یار شد
|نه بر اعداشان بکین قهار شد
|آتش ابراهیم را نه قلعه بود
|تا برآورد از دل نمرود دود
|کوه یحیی را نه سوی خویش خواند
|قاصدانش را به زخم سنگ راند
|گفت ای یحیی بیا در من گریز
|تا پناهت باشم از شمشیر تیز
|یک دو پندش داد طوطی بی نفاق
|بعد از آن گفتش سلام الفراق
|خواجه گفتش فی امان الله برو
|مر مرا اکنون نمودی راه نو
|خواجه با خود گفت کین پند منست
|راه او گیرم که این ره روشنست
|جان من کمتر ز طوطی کی بود
|جان چنین باید که نیکوپی بود
|تن قفس شکلست تن شد خار جان
|در فریب داخلان و خارجان
|اینش گوید من شوم همراز تو
|وآنش گوید نی منم انباز تو
|اینش گوید نیست چون تو در وجود
|در جمال و فضل و در احسان و جود
|آنش گوید هر دو عالم آن تست
|جمله جانهامان طفیل جان تست
|او چو بیند خلق را سرمست خویش
|از تکبر می رود از دست خویش
|او نداند که هزاران را چو او
|دیو افکندست اندر آب جو
|لطف و سالوس جهان خوش لقمه ایست
|کمترش خور کان پر آتش لقمه ایست
|آتشش پنهان و ذوقش آشکار
|دود او ظاهر شود پایان کار
|تو مگو آن مدح را من کی خورم
|از طمع می گوید او پی می برم
|مادحت گر هجو گوید بر ملا
|روزها سوزد دلت زان سوزها
|گر چه دانی کو ز حرمان گفت آن
|کان طمع که داشت از تو شد زیان
|آن اثر می ماندت در اندرون
|در مدیح این حالتت هست آزمون
|آن اثر هم روزها باقی بود
|مایهٔ کبر و خداع جان شود
|لیک ننماید چو شیرینست مدح
|بد نماید زانک تلخ افتاد قدح
|همچو مطبوخست و حب کان را خوری
|تا بدیری شورش و رنج اندری
|ور خوری حلوا بود ذوقش دمی
|این اثر چون آن نمی پاید همی
|چون نمی پاید همی پاید نهان
|هر ضدی را تو به ضد او بدان
|چون شکر پاید نهان تاثیر او
|بعد حینی دمل آرد نیش جو
|نفس از بس مدحها فرعون شد
|کن ذلیل النفس هونا لا تسد
|تا توانی بنده شو سلطان مباش
|زخم کش چون گوی شو چوگان مباش
|ورنه چون لطفت نماند وین جمال
|از تو آید آن حریفان را ملال
|آن جماعت کت همی دادند ریو
|چون ببینندت بگویندت که دیو
|جمله گویندت چو بینندت بدر
|مرده ای از گور خود بر کرد سر
|همچو امرد که خدا نامش کنند
|تا بدین سالوس در دامش کنند
|چونک در بدنامی آمد ریش او
|دیو را ننگ آید از تفتیش او
|دیو سوی آدمی شد بهر شر
|سوی تو ناید که از دیوی بتر
|تا تو بودی آدمی دیو از پیت
|می دوید و می چشانید او میت
|چون شدی در خوی دیوی استوار
|می گریزد از تو دیو نابکار
|آنک اندر دامنت آویخت او
|چون چنین گشتی ز تو بگریخت او
|این همه گفتیم لیک اندر بسیچ
|بی عنایات خدا هیچیم هیچ
|بی عنایات حق و خاصان حق
|گر ملک باشد سیاهستش ورق
|ای خدا ای فضل تو حاجت روا
|با تو یاد هیچ کس نبود روا
|این قدر ارشاد تو بخشیده ای
|تا بدین بس عیب ما پوشیده ای
|قطرهٔ دانش که بخشیدی ز پیش
|متصل گردان به دریاهای خویش
|قطرهٔ علمست اندر جان من
|وارهانش از هوا وز خاک تن
|پیش از آن کین خاکها خسفش کنند
|پیش از آن کین بادها نشفش کنند
|گر چه چون نشفش کند تو قادری
|کش ازیشان وا ستانی وا خری
|قطره ای کو در هوا شد یا که ریخت
|از خزینهٔ قدرت تو کی گریخت
|گر در آید در عدم یا صد عدم
|چون بخوانیش او کند از سر قدم
|صد هزاران ضد ضد را می کشد
|بازشان حکم تو بیرون می کشد
|از عدمها سوی هستی هر زمان
|هست یا رب کاروان در کاروان
|خاصه هر شب جمله افکار و عقول
|نیست گردد غرق در بحر نغول
|باز وقت صبح آن اللهیان
|بر زنند از بحر سر چون ماهیان
|در خزان آن صد هزاران شاخ و برگ
|از هزیمت رفته در دریای مرگ
|زاغ پوشیده سیه چون نوحه گر
|در گلستان نوحه کرده بر خضر
|باز فرمان آید از سالار ده
|مر عدم را کانچ خوردی باز ده
|آنچ خوردی وا ده ای مرگ سیاه
|از نبات و دارو و برگ و گیاه
|ای برادر عقل یکدم با خود آر
|دم بدم در تو خزانست و بهار
|باغ دل را سبز و تر و تازه بین
|پر ز غنچه و ورد و سرو و یاسمین
|ز انبهی برگ پنهان گشته شاخ
|ز انبهی گل نهان صحرا و کاخ
|این سخنهایی که از عقل کلست
|بوی آن گلزار و سرو و سنبلست
|بوی گل دیدی که آنجا گل نبود
|جوش مل دیدی که آنجا مل نبود
|بو قلاووزست و رهبر مر ترا
|می برد تا خلد و کوثر مر ترا
|بو دوای چشم باشد نورساز
|شد ز بویی دیدهٔ یعقوب باز
|بوی بد مر دیده را تاری کند
|بوی یوسف دیده را یاری کند
|تو که یوسف نیستی یعقوب باش
|همچو او با گریه و آشوب باش
|بشنو این پند از حکیم غزنوی
|تا بیابی در تن کهنه نوی
|ناز را رویی بباید همچو ورد
|چون نداری گرد بدخویی مگرد
|زشت باشد روی نازیبا و ناز
|سخت باشد چشم نابینا و درد
|پیش یوسف نازش و خوبی مکن
|جز نیاز و آه یعقوبی مکن
|معنی مردن ز طوطی بد نیاز
|در نیاز و فقر خود را مرده ساز
|تا دم عیسی ترا زنده کند
|همچو خویشت خوب و فرخنده کند
|از بهاران کی شود سرسبز سنگ
|خاک شو تا گل نمایی رنگ رنگ
|سالها تو سنگ بودی دل خراش
|آزمون را یک زمانی خاک باش
|آن شنیدستی که در عهد عمر
|بود چنگی مطربی با کر و فر
|بلبل از آواز او بی خود شدی
|یک طرب ز آواز خوبش صد شدی
|مجلس و مجمع دمش آراستی
|وز نوای او قیامت خاستی
|همچو اسرافیل کآوازش بفن
|مردگان را جان در آرد در بدن
|یار سایل بود اسرافیل را
|کز سماعش پر برستی فیل را
|سازد اسرافیل روزی ناله را
|جان دهد پوسیدهٔ صدساله را
|انبیا را در درون هم نغمه هاست
|طالبان را زان حیات بی بهاست
|نشنود آن نغمه ها را گوش حس
|کز ستمها گوش حس باشد نجس
|نشنود نغمهٔ پری را آدمی
|کو بود ز اسرار پریان اعجمی
|گر چه هم نغمهٔ پری زین عالمست
|نغمهٔ دل برتر از هر دو دمست
|که پری و آدمی زندانیند
|هر دو در زندان این نادانیند
|معشر الجن سورهٔ رحمان بخوان
|تستطیعوا تنفذوا را باز دان
|نغمه های اندرون اولیا
|اولا گوید که ای اجزای لا
|هین ز لای نفی سرها بر زنید
|این خیال و وهم یکسو افکنید
|ای همه پوسیده در کون و فساد
|جان باقیتان نرویید و نزاد
|گر بگویم شمه ای زان نغمه ها
|جانها سر بر زنند از دخمه ها
|گوش را نزدیک کن کان دور نیست
|لیک نقل آن به تو دستور نیست
|هین که اسرافیل وقتند اولیا
|مرده را زیشان حیاتست و نما
|جان هر یک مرده ای از گور تن
|بر جهد ز آوازشان اندر کفن
|گوید این آواز ز آواها جداست
|زنده کردن کار آواز خداست
|ما بمردیم و بکلی کاستیم
|بانگ حق آمد همه بر خاستیم
|بانگ حق اندر حجاب و بی حجاب
|آن دهد کو داد مریم را ز جیب
|ای فناتان نیست کرده زیر پوست
|باز گردید از عدم ز آواز دوست
|مطلق آن آواز خود از شه بود
|گرچه از حلقوم عبدالله بود
|گفته او را من زبان و چشم تو
|من حواس و من رضا و خشم تو
|رو که بی یسمع و بی یبصر توی
|سر توی چه جای صاحب سر توی
|چون شدی من کان لله از وله
|من ترا باشم که کان الله له
|گه توی گویم ترا گاهی منم
|هر چه گویم آفتاب روشنم
|هر کجا تابم ز مشکات دمی
|حل شد آنجا مشکلات عالمی
|ظلمتی را کآفتابش بر نداشت
|از دم ما گردد آن ظلمت چو چاشت
|آدمی را او بخویش اسما نمود
|دیگران را ز آدم اسما می گشود
|خواه ز آدم گیر نورش خواه ازو
|خواه از خم گیر می خواه از کدو
|کین کدو با خنب پیوستست سخت
|نی چو تو شاد آن کدوی نیکبخت
|گفت طوبی من رآنی مصطفی
|والذی یبصر لمن وجهی رای
|چون چراغی نور شمعی را کشید
|هر که دید آن را یقین آن شمع دید
|همچنین تا صد چراغ ار نقل شد
|دیدن آخر لقای اصل شد
|خواه از نور پسین بستان تو آن
|هیچ فرقی نیست خواه از شمع جان
|خواه بین نور از چراغ آخرین
|خواه بین نورش ز شمع غابرین
|گفت پیغامبر که نفحتهای حق
|اندرین ایام می آرد سبق
|گوش و هش دارید این اوقات را
|در ربایید این چنین نفحات را
|نفحه آمد مر شما را دید و رفت
|هر که را می خواست جان بخشید و رفت
|نفحهٔ دیگر رسید آگاه باش
|تا ازین هم وانمانی خواجه تاش
|جان آتش یافت زو آتش کشی
|جان مرده یافت از وی جنبشی
|جان ناری یافت از وی انطفا
|مرده پوشید از بقای او قبا
|تازگی و جنبش طوبیست این
|همچو جنبشهای حیوان نیست این
|گر در افتد در زمین و آسمان
|زهره هاشان آب گردد در زمان
|خود ز بیم این دم بی منتها
|باز خوان فابین ان یحملنها
|ورنه خود اشفقن منها چون بدی
|گرنه از بیمش دل که خون شدی
|دوش دیگر لون این می داد دست
|لقمهٔ چندی درآمد ره ببست
|بهر لقمه گشته لقمانی گرو
|وقت لقمانست ای لقمه برو
|از هوای لقمهٔ این خارخار
|از کف لقمان همی جویید خار
|در کف او خار و سایه ش نیز نیست
|لیکتان از حرص آن تمییز نیست
|خار دان آن را که خرما دیده ای
|زانک بس نان کور و بس نادیده ای
|جان لقمان که گلستان خداست
|پای جانش خستهٔ خاری چراست
|اشتر آمد این وجود خارخوار
|مصطفی زادی برین اشتر سوار
|اشترا تنگ گلی بر پشت تست
|کز نسیمش در تو صد گلزار رست
|میل تو سوی مغیلانست و ریگ
|تا چه گل چینی ز خار مردریگ
|ای بگشته زین طلب از کو بکو
|چند گویی کین گلستان کو و کو
|پیش از آن کین خار پا بیرون کنی
|چشم تاریکست جولان چون کنی
|آدمی کو می نگنجد در جهان
|در سر خاری همی گردد نهان
|مصطفی آمد که سازد همدمی
|کلمینی یا حمیرا کلمی
|ای حمیرا اندر آتش نه تو نعل
|تا ز نعل تو شود این کوه لعل
|این حمیرا لفظ تانیشست و جان
|نام تانیثش نهند این تازیان
|لیک از تانیث جان را باک نیست
|روح را با مرد و زن اشراک نیست
|از مؤنث وز مذکر برترست
|این نی آن جانست کز خشک و ترست
|این نه آن جانست کافزاید ز نان
|یا گهی باشد چنین گاهی چنان
|خوش کننده ست و خوش و عین خوشی
|بی خوشی نبود خوشی ای مرتشی
|چون تو شیرین از شکر باشی بود
|کان شکر گاهی ز تو غایب شود
|چون شکر گردی ز تاثیر وفا
|پس شکر کی از شکر باشد جدا
|عاشق از خود چون غذا یابد رحیق
|عقل آنجا گم شود گم ای رفیق
|عقل جزوی عشق را منکر بود
|گرچه بنماید که صاحب سر بود
|زیرک و داناست اما نیست نیست
|تا فرشته لا نشد آهرمنیست
|او بقول و فعل یار ما بود
|چون بحکم حال آیی لا بود
|لا بود چون او نشد از هست نیست
|چونک طوعا لا نشد کرها بسیست
|جان کمالست و ندای او کمال
|مصطفی گویان ارحنا یا بلال
|ای بلال افراز بانگ سلسلت
|زان دمی کاندر دمیدم در دلت
|زان دمی کادم از آن مدهوش گشت
|هوش اهل آسمان بیهوش گشت
|مصطفی بی خویش شد زان خوب صوت
|شد نمازش از شب تعریس فوت
|سر از آن خواب مبارک بر نداشت
|تا نماز صبحدم آمد بچاشت
|در شب تعریس پیش آن عروس
|یافت جان پاک ایشان دستبوس
|عشق و جان هر دو نهانند و ستیر
|گر عروسش خوانده ام عیبی مگیر
|از ملولی یار خامش کردمی
|گر همو مهلت بدادی یکدمی
|لیک می گوید بگو هین عیب نیست
|جز تقاضای قضای غیب نیست
|عیب باشد کو نبیند جز که عیب
|عیب کی بیند روان پاک غیب
|عیب شد نسبت به مخلوق جهول
|نی به نسبت با خداوند قبول
|کفر هم نسبت به خالق حکمتست
|چون به ما نسبت کنی کفر آفتست
|ور یکی عیبی بود با صد حیات
|بر مثال چوب باشد در نبات
|در ترازو هر دو را یکسان کشند
|زانک آن هر دو چو جسم و جان خوشند
|پس بزرگان این نگفتند از گزاف
|جسم پاکان عین جان افتاد صاف
|گفتشان و نفسشان و نقششان
|جمله جان مطلق آمد بی نشان
|جان دشمن دارشان جسمست صرف
|چون زیاد از نرد او اسمست صرف
|آن به خاک اندر شد و کل خاک شد
|وین نمک اندر شد و کل پاک شد
|آن نمک کز وی محمد املحست
|زان حدیث با نمک او افصحست
|این نمک باقیست از میراث او
|با توند آن وارثان او بجو
|پیش تو شسته ترا خود پیش کو
|پیش هستت جان پیش اندیش کو
|گر تو خود را پیش و پس داری گمان
|بستهٔ جسمی و محرومی ز جان
|زیر و بالا پیش و پس وصف تنست
|بی جهتها ذات جان روشنست
|برگشا از نور پاک شه نظر
|تا نپنداری تو چون کوته نظر
|که همینی در غم و شادی و بس
|ای عدم کو مر عدم را پیش و پس
|روز بارانست می رو تا به شب
|نه ازین باران از آن باران رب
|مصطفی روزی به گورستان برفت
|با جنازهٔ مردی از یاران برفت
|خاک را در گور او آگنده کرد
|زیر خاک آن دانه اش را زنده کرد
|این درختانند همچون خاکیان
|دستها بر کرده اند از خاکدان
|سوی خلقان صد اشارت می کنند
|وانک گوشستش عبارت می کنند
|با زبان سبز و با دست دراز
|از ضمیر خاک می گویند راز
|همچو بطان سر فرو برده بب
|گشته طاووسان و بوده چون غراب
|در زمستانشان اگر محبوس کرد
|آن غرابان را خدا طاووس کرد
|در زمستانشان اگر چه داد مرگ
|زنده شان کرد از بهار و داد برگ
|منکران گویند خود هست این قدیم
|این چرا بندیم بر رب کریم
|کوری ایشان درون دوستان
|حق برویانید باغ و بوستان
|هر گلی کاندر درون بویا بود
|آن گل از اسرار کل گویا بود
|بوی ایشان رغم آنف منکران
|گرد عالم می رود پرده دران
|منکران همچون جعل زان بوی گل
|یا چو نازک مغز در بانگ دهل
|خویشتن مشغول می سازند و غرق
|چشم می دزدند ازین لمعان برق
|چشم می دزدند و آنجا چشم نی
|چشم آن باشد که بیند مامنی
|چون ز گورستان پیمبر باز گشت
|سوی صدیقه شد و همراز گشت
|چشم صدیقه چو بر رویش فتاد
|پیش آمد دست بر وی می نهاد
|بر عمامه و روی او و موی او
|بر گریبان و بر و بازوی او
|گفت پیغامبر چه می جویی شتاب
|گفت باران آمد امروز از سحاب
|جامه هاات می بجویم در طلب
|تر نمی یابم ز باران ای عجب
|گفت چه بر سر فکندی از ازار
|گفت کردم آن ردای تو خمار
|گفت بهر آن نمود ای پاک جیب
|چشم پاکت را خدا باران غیب
|نیست آن باران ازین ابر شما
|هست ابری دیگر و دیگر سما
|غیب را ابری و آبی دیگرست
|آسمان و آفتابی دیگرست
|ناید آن الا که بر خاصان پدید
|باقیان فی لبس من خلق جدید
|هست باران از پی پروردگی
|هست باران از پی پژمردگی
|نفع باران بهاران بوالعجب
|باغ را باران پاییزی چو تب
|آن بهاری نازپروردش کند
|وین خزانی ناخوش و زردش کند
|همچنین سرما و باد و آفتاب
|بر تفاوت دان و سررشته بیاب
|همچنین در غیب انواعست این
|در زیان و سود و در ربح و غبین
|این دم ابدال باشد زان بهار
|در دل و جان روید از وی سبزه زار
|فعل باران بهاری با درخت
|آید از انفاسشان در نیکبخت
|گر درخت خشک باشد در مکان
|عیب آن از باد جان افزا مدان
|باد کار خویش کرد و بر وزید
|آنک جانی داشت بر جانش گزید
|گفت پیغامبر ز سرمای بهار
|تن مپوشانید یاران زینهار
|زانک با جان شما آن می کند
|کان بهاران با درختان می کند
|لیک بگریزید از سرد خزان
|کان کند کو کرد با باغ و رزان
|راویان این را به ظاهر برده اند
|هم بر آن صورت قناعت کرده اند
|بی خبر بودند از جان آن گروه
|کوه را دیده ندیده کان بکوه
|آن خزان نزد خدا نفس و هواست
|عقل و جان عین بهارست و بقاست
|مر ترا عقلیست جزوی در نهان
|کامل العقلی بجو اندر جهان
|جزو تو از کل او کلی شود
|عقل کل بر نفس چون غلی شود
|پس بتاویل این بود کانفاس پاک
|چون بهارست و حیات برگ و تاک
|از حدیث اولیا نرم و درشت
|تن مپوشان زانک دینت راست پشت
|گرم گوید سرد گوید خوش بگیر
|تا ز گرم و سرد بجهی وز سعیر
|گرم و سردش نوبهار زندگیست
|مایهٔ صدق و یقین و بندگیست
|زان کزو بستان جانها زنده است
|زین جواهر بحر دل آگنده است
|بر دل عاقل هزاران غم بود
|گر ز باغ دل خلالی کم شود
|گفت صدیقه که ای زبدهٔ وجود
|حکمت باران امروزین چه بود
|این ز بارانهای رحمت بود یا
|بهر تهدیدست و عدل کبریا
|این از آن لطف بهاریات بود
|یا ز پاییزی پر آفات بود
|گفت این از بهر تسکین غمست
|کز مصیبت بر نژاد آدمست
|گر بر آن آتش بماندی آدمی
|بس خرابی در فتادی و کمی
|این جهان ویران شدی اندر زمان
|حرصها بیرون شدی از مردمان
|استن این عالم ای جان غفلتست
|هوشیاری این جهان را آفتست
|هوشیاری زان جهانست و چو آن
|غالب آید پست گردد این جهان
|هوشیاری آفتاب و حرص یخ
|هوشیاری آب و این عالم وسخ
|زان جهان اندک ترشح می رسد
|تا نغرد در جهان حرص و حسد
|گر ترشح بیشتر گردد ز غیب
|نه هنر ماند درین عالم نه عیب
|این ندارد حد سوی آغاز رو
|سوی قصهٔ مرد مطرب باز رو
|مطربی کز وی جهان شد پر طرب
|رسته ز آوازش خیالات عجب
|از نوایش مرغ دل پران شدی
|وز صدایش هوش جان حیران شدی
|چون برآمد روزگار و پیر شد
|باز جانش از عجز پشه گیر شد
|پشت او خم گشت همچون پشت خم
|ابروان بر چشم همچون پالدم
|گشت آواز لطیف جان فزاش
|زشت و نزد کس نیرزیدی بلاش
|آن نوای رشک زهره آمده
|همچو آواز خر پیری شده
|خود کدامین خوش که او ناخوش نشد
|یا کدامین سقف کان مفرش نشد
|غیر آواز عزیزان در صدور
|که بود از عکس دمشان نفخ صور
|اندرونی کاندرونها مست ازوست
|نیستی کین هستهامان هست ازوست
|کهربای فکر و هر آواز او
|لذت الهام و وحی و راز او
|چونک مطرب پیرتر گشت و ضعیف
|شد ز بی کسبی رهین یک رغیف
|گفت عمر و مهلتم دادی بسی
|لطفها کردی خدایا با خسی
|معصیت ورزیده ام هفتاد سال
|باز نگرفتی ز من روزی نوال
|نیست کسب امروز مهمان توم
|چنگ بهر تو زنم کان توم
|چنگ را برداشت و شد الله جو
|سوی گورستان یثرب آه گو
|گفت خواهم از حق ابریشم بها
|کو به نیکویی پذیرد قلبها
|چونک زد بسیار و گریان سر نهاد
|چنگ بالین کرد و بر گوری فتاد
|خواب بردش مرغ جانش از حبس رست
|چنگ و چنگی را رها کرد و بجست
|گشت آزاد از تن و رنج جهان
|در جهان ساده و صحرای جان
|جان او آنجا سرایان ماجرا
|کاندرین جا گر بماندندی مرا
|خوش بدی جانم درین باغ و بهار
|مست این صحرا و غیبی لاله زار
|بی پر و بی پا سفر می کردمی
|بی لب و دندان شکر می خوردمی
|ذکر و فکری فارغ از رنج دماغ
|کردمی با ساکنان چرخ لاغ
|چشم بسته عالمی می دیدمی
|ورد و ریحان بی کفی می چیدمی
|مرغ آبی غرق دریای عسل
|عین ایوبی شراب و مغتسل
|که بدو ایوب از پا تا به فرق
|پاک شد از رنجها چون نور شرق
|مثنوی در حجم گر بودی چو چرخ
|در نگنجیدی درو زین نیم برخ
|کان زمین و آسمان بس فراخ
|کرد از تنگی دلم را شاخ شاخ
|وین جهانی کاندرین خوابم نمود
|از گشایش پر و بالم را گشود
|این جهان و راهش ار پیدا بدی
|کم کسی یک لحظه ای آنجا بدی
|امر می آمد که نه طامع مشو
|چون ز پایت خار بیرون شد برو
|مول مولی می زد آنجا جان او
|در فضای رحمت و احسان او
|آن زمان حق بر عمر خوابی گماشت
|تا که خویش از خواب نتوانست داشت
|در عجب افتاد کین معهود نیست
|این ز غیب افتاد بی مقصود نیست
|سر نهاد و خواب بردش خواب دید
|کامدش از حق ندا جانش شنید
|آن ندایی کاصل هر بانگ و نواست
|خود ندا آنست و این باقی صداست
|ترک و کرد و پارسی گو و عرب
|فهم کرده آن ندا بی گوش و لب
|خود چه جای ترک و تاجیکست و زنگ
|فهم کردست آن ندا را چوب و سنگ
|هر دمی از وی همی آید الست
|جوهر و اعراض می گردند هست
|گر نمی آید بلی زیشان ولی
|آمدنشان از عدم باشد بلی
|زانچ گفتم من ز فهم سنگ و چوب
|در بیانش قصه ای هش دار خوب
|استن حنانه از هجر رسول
|ناله می زد همچو ارباب عقول
|گفت پیغامبر چه خواهی ای ستون
|گفت جانم از فراقت گشت خون
|مسندت من بودم از من تاختی
|بر سر منبر تو مسند ساختی
|گفت خواهی که ترا نخلی کنند
|شرقی و غربی ز تو میوه چنند
|یا در آن عالم حقت سروی کند
|تا تر و تازه بمانی تا ابد
|گفت آن خواهم که دایم شد بقاش
|بشنو ای غافل کم از چوبی مباش
|آن ستون را دفن کرد اندر زمین
|تا چو مردم حشر گردد یوم دین
|تا بدانی هر که را یزدان بخواند
|از همه کار جهان بی کار ماند
|هر که را باشد ز یزدان کار و بار
|یافت بار آنجا و بیرون شد ز کار
|آنک او را نبود از اسرار داد
|کی کند تصدیق او نالهٔ جماد
|گوید آری نه ز دل بهر وفاق
|تا نگویندش که هست اهل نفاق
|گر نیندی واقفان امر کن
|در جهان رد گشته بودی این سخن
|صد هزاران ز اهل تقلید و نشان
|افکندشان نیم وهمی در گمان
|که بظن تقلید و استدلالشان
|قایمست و جمله پر و بالشان
|شبهه ای انگیزد آن شیطان دون
|در فتند این جمله کوران سرنگون
|پای استدلالیان چوبین بود
|پای چوبین سخت بی تمکین بود
|غیر آن قطب زمان دیده ور
|کز ثباتش کوه گردد خیره سر
|پای نابینا عصا باشد عصا
|تا نیفتد سرنگون او بر حصا
|آن سواری کو سپه را شد ظفر
|اهل دین را کیست سلطان بصر
|با عصا کوران اگر ره دیده اند
|در پناه خلق روشن دیده اند
|گر نه بینایان بدندی و شهان
|جمله کوران مرده اندی در جهان
|نه ز کوران کشت آید نه درود
|نه عمارت نه تجارتها و سود
|گر نکردی رحمت و افضالتان
|در شکستی چوب استدلالتان
|این عصا چه بود قیاسات و دلیل
|آن عصا که دادشان بینا جلیل
|چون عصا شد آلت جنگ و نفیر
|آن عصا را خرد بشکن ای ضریر
|او عصاتان داد تا پیش آمدیت
|آن عصا از خشم هم بر وی زدیت
|حلقهٔ کوران به چه کار اندرید
|دیدبان را در میانه آورید
|دامن او گیر کو دادت عصا
|در نگر کادم چه ها دید از عصا
|معجزهٔ موسی و احمد را نگر
|چون عصا شد مار و استن با خبر
|از عصا ماری و از استن حنین
|پنج نوبت می زنند از بهر دین
|گرنه نامعقول بودی این مزه
|کی بدی حاجت به چندین معجزه
|هرچه معقولست عقلش می خورد
|بی بیان معجزه بی جر و مد
|این طریق بکر نامعقول بین
|در دل هر مقبلی مقبول بین
|همچنان کز بیم آدم دیو و دد
|در جزایر در رمیدند از حسد
|هم ز بیم معجزات انبیا
|سر کشیده منکران زیر گیا
|تا به ناموس مسلمانی زیند
|در تسلس تا ندانی که کیند
|همچو قلابان بر آن نقد تباه
|نقره می مالند و نام پادشاه
|ظاهر الفاظشان توحید و شرع
|باطن آن همچو در نان تخم صرع
|فلسفی را زهره نه تا دم زند
|دم زند دین حقش بر هم زند
|دست و پای او جماد و جان او
|هر چه گوید آن دو در فرمان او
|با زبان گر چه تهمت می نهند
|دست و پاهاشان گواهی می دهند
|سنگها اندر کف بوجهل بود
|گفت ای احمد بگو این چیست زود
|گر رسولی چیست در مشتم نهان
|چون خبر داری ز راز آسمان
|گفت چون خواهی بگویم آن چه هاست
|یا بگویند آن که ما حقیم و راست
|گفت بوجهل این دوم نادرترست
|گفت آری حق از آن قادرترست
|از میان مشت او هر پاره سنگ
|در شهادت گفتن آمد بی درنگ
|لا اله گفت و الا الله گفت
|گوهر احمد رسول الله سفت
|چون شنید از سنگها بوجهل این
|زد ز خشم آن سنگها را بر زمین
|باز گرد و حال مطرب گوش دار
|زانک عاجز گشت مطرب ز انتظار
|بانگ آمد مر عمر را کای عمر
|بندهٔ ما را ز حاجت باز خر
|بنده ای داریم خاص و محترم
|سوی گورستان تو رنجه کن قدم
|ای عمر بر جه ز بیت المال عام
|هفتصد دینار در کف نه تمام
|پیش او بر کای تو ما را اختیار
|این قدر بستان کنون معذور دار
|این قدر از بهر ابریشم بها
|خرج کن چون خرج شد اینجا بیا
|پس عمر زان هیبت آواز جست
|تا میان را بهر این خدمت ببست
|سوی گورستان عمر بنهاد رو
|در بغل همیان دوان در جست و جو
|گرد گورستان دوانه شد بسی
|غیر آن پیر او ندید آنجا کسی
|گفت این نبود دگر باره دوید
|مانده گشت و غیر آن پیر او ندید
|گفت حق فرمود ما را بنده ایست
|صافی و شایسته و فرخنده ایست
|پیر چنگی کی بود خاص خدا
|حبذا ای سر پنهان حبذا
|بار دیگر گرد گورستان بگشت
|همچو آن شیر شکاری گرد دشت
|چون یقین گشتش که غیر پیر نیست
|گفت در ظلمت دل روشن بسیست
|آمد او با صد ادب آنجا نشست
|بر عمر عطسه فتاد و پیر جست
|مر عمر را دید ماند اندر شگفت
|عزم رفتن کرد و لرزیدن گرفت
|گفت در باطن خدایا از تو داد
|محتسب بر پیرکی چنگی فتاد
|چون نظر اندر رخ آن پیر کرد
|دید او را شرمسار و روی زرد
|پس عمر گفتش مترس از من مرم
|کت بشارتها ز حق آورده ام
|چند یزدان مدحت خوی تو کرد
|تا عمر را عاشق روی تو کرد
|پیش من بنشین و مهجوری مساز
|تا بگوشت گویم از اقبال راز
|حق سلامت می کند می پرسدت
|چونی از رنج و غمان بی حدت
|نک قراضهٔ چند ابریشم بها
|خرج کن این را و باز اینجا بیا
|پیر لرزان گشت چون این را شنید
|دست می خایید و بر خود می طپید
|بانگ می زد کای خدای بی نظیر
|بس که از شرم آب شد بیچاره پیر
|چون بسی بگریست و از حد رفت درد
|چنگ را زد بر زمین و خرد کرد
|گفت ای بوده حجابم از اله
|ای مرا تو راه زن از شاه راه
|ای بخورده خون من هفتاد سال
|ای ز تو رویم سیه پیش کمال
|ای خدای با عطای با وفا
|رحم کن بر عمر رفته در جفا
|داد حق عمری که هر روزی از آن
|کس نداند قیمت آن در جهان
|خرج کردم عمر خود را دم بدم
|در دمیدم جمله را در زیر و بم
|آه کز یاد ره و پردهٔ عراق
|رفت از یادم دم تلخ فراق
|وای کز تری زیر افکند خرد
|خشک شد کشت دل من دل بمرد
|وای کز آواز این بیست و چهار
|کاروان بگذشت و بیگه شد نهار
|ای خدا فریاد زین فریادخواه
|داد خواهم نه ز کس زین دادخواه
|داد خود از کس نیابم جز مگر
|زانک او از من بمن نزدیکتر
|کین منی از وی رسد دم دم مرا
|پس ورا بینم چو این شد کم مرا
|همچو آن کو با تو باشد زرشمر
|سوی او داری نه سوی خود نظر
|پس عمر گفتش که این زاری تو
|هست هم آثار هشیاری تو
|راه فانی گشته راهی دیگرست
|زانک هشیاری گناهی دیگرست
|هست هشیاری ز یاد ما مضی
|ماضی و مستقبلت پردهٔ خدا
|آتش اندر زن بهر دو تا بکی
|پر گره باشی ازین هر دو چو نی
|تا گره با نی بود همراز نیست
|همنشین آن لب و آواز نیست
|چون بطوفی خود بطوفی مرتدی
|چون به خانه آمدی هم با خودی
|ای خبرهات از خبرده بی خبر
|توبهٔ تو از گناه تو بتر
|ای تو از حال گذشته توبه جو
|کی کنی توبه ازین توبه بگو
|گاه بانگ زیر را قبله کنی
|گاه گریهٔ زار را قبله زنی
|چونک فاروق آینهٔ اسرار شد
|جان پیر از اندرون بیدار شد
|همچو جان بی گریه و بی خنده شد
|جانش رفت و جان دیگر زنده شد
|حیرتی آمد درونش آن زمان
|که برون شد از زمین و آسمان
|جست و جویی از ورای جست و جو
|من نمی دانم تو می دانی بگو
|حال و قالی از ورای حال و قال
|غرقه گشته در جمال ذوالجلال
|غرقه ای نه که خلاصی باشدش
|یا به جز دریا کسی بشناسدش
|عقل جزو از کل گویا نیستی
|گر تقاضا بر تقاضا نیستی
|چون تقاضا بر تقاضا می رسد
|موج آن دریا بدینجا می رسد
|چونک قصهٔ حال پیر اینجا رسید
|پیر و حالش روی در پرده کشید
|پیر دامن را ز گفت و گو فشاند
|نیم گفته در دهان ما بماند
|از پی این عیش و عشرت ساختن
|صد هزاران جان بشاید باختن
|در شکار بیشهٔ جان باز باش
|همچو خورشید جهان جان باز باش
|جان فشان افتاد خورشید بلند
|هر دمی تی می شود پر می کنند
|جان فشان ای آفتاب معنوی
|مر جهان کهنه را بنما نوی
|در وجود آدمی جان و روان
|می رسد از غیب چون آب روان
|گفت پیغامبر که دایم بهر پند
|دو فرشته خوش منادی می کنند
|کای خدایا منفقان را سیر دار
|هر درمشان را عوض ده صد هزار
|ای خدایا ممسکان را در جهان
|تو مده الا زیان اندر زیان
|ای بسا امساک کز انفاق به
|مال حق را جز به امر حق مده
|تا عوض یابی تو گنج بی کران
|تا نباشی از عداد کافران
|کاشتران قربان همی کردند تا
|چیره گردد تیغشان بر مصطفی
|امر حق را باز جو از واصلی
|امر حق را در نیابد هر دلی
|چون غلام یاغیی کو عدل کرد
|مال شه بر یاغیان او بذل کرد
|در نبی انذار اهل غفلتست
|کان همه انفاقهاشان حسرتست
|عدل این یاغی و داداش نزد شاه
|چه فزاید دوری و روی سیاه
|سروران مکه در حرب رسول
|بودشان قربان به اومید قبول
|بهر اینمؤمنهمی گوید ز بیم
|در نماز اهد الصراط المستقیم
|آن درم دادن سخی را لایقست
|جان سپردن خود سخای عاشقست
|نان دهی از بهر حق نانت دهند
|جان دهی از بهر حق جانت دهند
|گر بریزد برگهای این چنار
|برگ بی برگیش بخشد کردگار
|گر نماند از جود در دست تو مال
|کی کند فضل الهت پای مال
|هر که کارد گردد انبارش تهی
|لیکش اندر مزرعه باشد بهی
|وانک در انبار ماند و صرفه کرد
|اشپش و موش حوادث پاک خورد
|این جهان نفیست در اثبات جو
|صورتت صفرست در معنیت جو
|جان شور تلخ پیش تیغ بر
|جان چون دریای شیرین را بخر
|ور نمی دانی شدن زین آستان
|باری از من گوش کن این داستان
|یک خلیفه بود در ایام پیش
|کرده حاتم را غلام جود خویش
|رایت اکرام و داد افراشته
|فقر و حاجت از جهان بر داشته
|بحر و در از بخششش صاف آمده
|داد او از قاف تا قاف آمده
|در جهان خاک ابر و آب بود
|مظهر بخشایش وهاب بود
|از عطااش بحر و کان در زلزله
|سوی جودش قافله بر قافله
|قبلهٔ حاجت در و دروازه اش
|رفته در عالم بجود آوازه اش
|هم عجم هم روم هم ترک و عرب
|مانده از جود و سخااش در عجب
|آب حیوان بود و دریای کرم
|زنده گشته هم عرب زو هم عجم
|یک شب اعرابی زنی مر شوی را
|گفت و از حد برد گفت و گوی را
|کین همه فقر و جفا ما می کشیم
|جمله عالم در خوشی ما ناخوشیم
|نان مان نه نان خورش مان درد و رشک
|کوزه مان نه آب مان از دیده اشک
|جامهٔ ما روز تاب آفتاب
|شب نهالین و لحاف از ماهتاب
|قرص مه را قرص نان پنداشته
|دست سوی آسمان برداشته
|ننگ درویشان ز درویشی ما
|روز شب از روزی اندیشی ما
|خویش و بیگانه شده از ما رمان
|بر مثال سامری از مردمان
|گر بخواهم از کسی یک مشت نسک
|مر مرا گوید خمش کن مرگ و جسک
|مر عرب را فخر غزوست و عطا
|در عرب تو همچو اندر خط خطا
|چه غزا ما بی غزا خود کشته ایم
|ما به تیغ فقر بی سر گشته ایم
|چه عطا ما بر گدایی می تنیم
|مر مگس را در هوا رگ می زنیم
|گر کسی مهمان رسد گر من منم
|شب بخسپد دلقش از تن بر کنم
|بهر این گفتند دانایان بفن
|میهمان محسنان باید شدن
|تو مرید و میهمان آن کسی
|کو ستاند حاصلت را از خسی
|نیست چیره چون ترا چیره کند
|نور ندهد مر ترا تیره کند
|چون ورا نوری نبود اندر قران
|نور کی یابند از وی دیگران
|همچو اعمش کو کند داروی چشم
|چه کشد در چشمها الا که یشم
|حال ما اینست در فقر و عنا
|هیچ مهمانی مبا مغرور ما
|قحط ده سال ار ندیدی در صور
|چشمها بگشا و اندر ما نگر
|ظاهر ما چون درون مدعی
|در دلش ظلمت زبانش شعشعی
|از خدا بویی نه او را نه اثر
|دعویش افزون ز شیث و بوالبشر
|دیو ننموده ورا هم نقش خویش
|او همی گوید ز ابدالیم بیش
|حرف درویشان بدزدیده بسی
|تا گمان آید که هست او خود کسی
|خرده گیرد در سخن بر بایزید
|ننگ دارد از درون او یزید
|بی نوا از نان و خوان آسمان
|پیش او ننداخت حق یک استخوان
|او ندا کرده که خوان بنهاده ام
|نایب حقم خلیفه زاده ام
|الصلا ساده دلان پیچ پیچ
|تا خورید از خوان جودم سیر هیچ
|سالها بر وعدهٔ فردا کسان
|گرد آن در گشته فردا نارسان
|دیر باید تا که سر آدمی
|آشکارا گردد از بیش و کمی
|زیر دیوار بدن گنجست یا
|خانهٔ مارست و مور و اژدها
|چونک پیدا گشت کو چیزی نبود
|عمر طالب رفت آگاهی چه سود
|لیک نادر طالب آید کز فروغ
|در حق او نافع آید آن دروغ
|او به قصد نیک خود جایی رسد
|گرچه جان پنداشت و آن آمد جسد
|چون تحری در دل شب قبله را
|قبله نی و آن نماز او روا
|مدعی را قحط جان اندر سرست
|لیک ما را قحط نان بر ظاهرست
|ما چرا چون مدعی پنهان کنیم
|بهر ناموس مزور جان کنیم
|شوی گفتش چند جویی دخل و کشت
|خود چه ماند از عمر افزون تر گذشت
|عاقل اندر بیش و نقصان ننگرد
|زانک هر دو همچو سیلی بگذرد
|خواه صاف و خواه سیل تیره رو
|چون نمی پاید دمی از وی مگو
|اندرین عالم هزاران جانور
|می زید خوش عیش بی زیر و زبر
|شکر می گوید خدا را فاخته
|بر درخت و برگ شب نا ساخته
|حمد می گوید خدا را عندلیب
|کاعتماد رزق بر تست ای مجیب
|باز دست شاه را کرده نوید
|از همه مردار ببریده امید
|همچنین از پشه گیری تا به پیل
|شد عیال الله و حق نعم المعیل
|این همه غمها که اندر سینه هاست
|از بخار و گرد باد و بود ماست
|این غمان بیخ کن چون داس ماست
|این چنین شد و آنچنان وسواس ماست
|دان که هر رنجی ز مردن پاره ایست
|جزو مرگ از خود بران گر چاره ایست
|چون ز جزو مرگ نتوانی گریخت
|دان که کلش بر سرت خواهند ریخت
|جزو مرگ ار گشت شیرین مر ترا
|دان که شیرین می کند کل را خدا
|دردها از مرگ می آید رسول
|از رسولش رو مگردان ای فضول
|هر که شیرین می زید او تلخ مرد
|هر که او تن را پرستد جان نبرد
|گوسفندان را ز صحرا می کشند
|آنک فربه تر مر آن را می کشند
|شب گذشت و صبح آمد ای تمر
|چند گیری این فسانهٔ زر ز سر
|تو جوان بودی و قانع تر بدی
|زر طلب گشتی خود اول زر بدی
|رز بدی پر میوه چون کاسد شدی
|وقت میوه پختنت فاسد شدی
|میوه ات باید که شیرین تر شود
|چون رسن تابان نه واپس تر رود
|جفت مایی جفت باید هم صفت
|تا برآید کارها با مصلحت
|جفت باید بر مثال همدگر
|در دو جفت کفش و موزه در نگر
|گر یکی کفش از دو تنگ آید به پا
|هر دو جفتش کار ناید مر ترا
|جفت در یک خرد وان دیگر بزرگ
|جفت شیر بیشه دیدی هیچ گرگ
|راست ناید بر شتر جفت جوال
|آن یکی خالی و این پر مال مال
|من روم سوی قناعت دل قوی
|تو چرا سوی شناعت می روی
|مرد قانع از سر اخلاص و سوز
|زین نسق می گفت با زن تا بروز
|زن برو زد بانگ کای ناموس کیش
|من فسون تو نخواهم خورد بیش
|ترهات از دعوی و دعوت مگو
|رو سخن از کبر و از نخوت مگو
|چند حرف طمطراق و کار بار
|کار و حال خود ببین و شرم دار
|کبر زشت و از گدایان زشت تر
|روز سرد و برف وانگه جامه تر
|چند دعوی و دم و باد و بروت
|ای ترا خانه چو بیت العنکبوت
|از قناعت کی تو جان افروختی
|از قناعتها تو نام آموختی
|گفت پیغامبر قناعت چیست گنج
|گنج را تو وا نمی دانی ز رنج
|این قناعت نیست جز گنج روان
|تو مزن لاف ای غم و رنج روان
|تو مخوانم جفت کمتر زن بغل
|جفت انصافم نیم جفت دغل
|چون قدم با میر و با بگ می زنی
|چون ملخ را در هوا رگ می زنی
|با سگان زین استخوان در چالشی
|چون نی اشکم تهی در نالشی
|سوی من منگر بخواری سست سست
|تا نگویم آنچ در رگهای تست
|عقل خود را از من افزون دیده ای
|مر من کم عقل را چون دیده ای
|همچو گرگ غافل اندر ما مجه
|ای ز ننگ عقل تو بی عقل به
|چونک عقل تو عقیلهٔ مردمست
|آن نه عقلست آن که مار و کزدمست
|خصم ظلم و مکر تو الله باد
|فضل و عقل تو ز ما کوتاه باد
|هم تو ماری هم فسون گر این عجب
|مارگیر و ماری ای ننگ عرب
|زاغ اگر زشتی خود بشناختی
|همچو برف از درد و غم بگداختی
|مرد افسونگر بخواند چون عدو
|او فسون بر مار و مار افسون برو
|گر نبودی دام او افسون مار
|کی فسون مار را گشتی شکار
|مرد افسون گر ز حرص کسب و کار
|در نیابد آن زمان افسون مار
|مار گوید ای فسون گر هین و هین
|آن خود دیدی فسون من ببین
|تو به نام حق فریبی مر مرا
|تا کنی رسوای شور و شر مرا
|نام حقم بست نی آن رای تو
|نام حق را دام کردی وای تو
|نام حق بستاند از تو داد من
|من به نام حق سپردم جان و تن
|یا به زخم من رگ جانت برد
|یا که همچون من به زندانت برد
|زن ازین گونه خشن گفتارها
|خواند بر شوی جوان طومارها
|گفت ای زن تو زنی یا بوالحزن
|فقر فخر آمد مرا بر سر مزن
|مال و زر سر را بود همچون کلاه
|کل بود او کز کله سازد پناه
|آنک زلف جعد و رعنا باشدش
|چون کلاهش رفت خوشتر آیدش
|مرد حق باشد بمانند بصر
|پس برهنه به که پوشیده نظر
|وقت عرضه کردن آن برده فروش
|بر کند از بنده جامهٔ عیب پوش
|ور بود عیبی برهنه ش کی کند
|بل بجامه خدعه ای با وی کند
|گوید ای شرمنده است از نیک و بد
|از برهنه کردن او از تو رمد
|خواجه در عیبست غرقه تا به گوش
|خواجه را مالست و مالش عیب پوش
|کز طمع عیبش نبیند طامعی
|گشت دلها را طمعها جامعی
|ور گدا گوید سخن چون زر کان
|ره نیابد کالهٔ او در دکان
|کار درویشی ورای فهم تست
|سوی درویشی بمنگر سست سست
|زانک درویشان ورای ملک و مال
|روزیی دارند ژرف از ذوالجلال
|حق تعالی عادلست و عادلان
|کی کنند استم گری بر بی دلان
|آن یکی را نعمت و کالا دهند
|وین دگر را بر سر آتش نهند
|آتشش سوزا که دارد این گمان
|بر خدا و خالق هر دو جهان
|فقر فخری از گزافست و مجاز
|نه هزاران عز پنهانست و ناز
|از غضب بر من لقبها راندی
|یارگیر و مارگیرم خواندی
|گر بگیرم برکنم دندان مار
|تاش از سر کوفتن نبود ضرار
|زانک آن دندان عدو جان اوست
|من عدو را می کنم زین علم دوست
|از طمع هرگز نخوانم من فسون
|این طمع را کرده ام من سرنگون
|حاش لله طمع من از خلق نیست
|از قناعت در دل من عالمیست
|بر سر امرودبن بینی چنان
|زان فرود آ تا نماند آن گمان
|چون که بر گردی تو سرگشته شوی
|خانه را گردنده بینی و آن توی
|دید احمد را ابوجهل و بگفت
|زشت نقشی کز بنی هاشم شکفت
|گفت احمد مر ورا که راستی
|راست گفتی گرچه کار افزاستی
|دید صدیقش بگفت ای آفتاب
|نی ز شرقی نی ز غربی خوش بتاب
|گفت احمد راست گفتی ای عزیز
|ای رهیده تو ز دنیای نه چیز
|حاضران گفتند ای صدر الوری
|راست گو گفتی دو ضدگو را چرا
|گفت من آیینه ام مصقول دست
|ترک و هندو در من آن بیند که هست
|ای زن ار طماع می بینی مرا
|زین تحری زنانه برتر آ
|آن طمع را ماند و رحمت بود
|کو طمع آنجا که آن نعمت بود
|امتحان کن فقر را روزی دو تو
|تا به فقر اندر غنا بینی دوتو
|صبر کن با فقر و بگذار این ملال
|زانک در فقرست عز ذوالجلال
|سرکه مفروش و هزاران جان ببین
|از قناعت غرق بحر انگبین
|صد هزاران جان تلخی کش نگر
|همچو گل آغشته اندر گلشکر
|ای دریغا مر ترا گنجا بدی
|تا ز جانم شرح دل پیدا شدی
|این سخن شیرست در پستان جان
|بی کشنده خوش نمی گردد روان
|مستمع چون تشنه و جوینده شد
|واعظ ار مرده بود گوینده شد
|مستمع چون تازه آمد بی ملال
|صدزبان گردد به گفتن گنگ و لال
|چونک نامحرم در آید از درم
|پرده در پنهان شوند اهل حرم
|ور در آید محرمی دور از گزند
|برگشایند آن ستیران روی بند
|هرچه را خوب و خوش و زیبا کنند
|از برای دیدهٔ بینا کنند
|کی بود آواز چنگ و زیر و بم
|از برای گوش بی حس اصم
|مشک را بیهوده حق خوش دم نکرد
|بهر حس کرد و پی اخشم نکرد
|حق زمین و آسمان بر ساخته ست
|در میان بس نار و نور افراخته ست
|این زمین را از برای خاکیان
|آسمان را مسکن افلاکیان
|مرد سفلی دشمن بالا بود
|مشتری هر مکان پیدا بود
|ای ستیره هیچ تو بر خاستی
|خویشتن را بهر کور آراستی
|گر جهان را پر در مکنون کنم
|روزی تو چون نباشد چون کنم
|ترک جنگ و ره زنی ای زن بگو
|ور نمی گویی به ترک من بگو
|مر مرا چه جای جنگ نیک و بد
|کین دلم از صلحها هم می رمد
|گر خمش گردی و گر نه آن کنم
|که همین دم ترک خان و مان کنم
|زن چو دید او را که تند و توسنست
|گشت گریان گریه خود دام زنست
|گفت از تو کی چنین پنداشتم
|از تو من اومید دیگر داشتم
|زن در آمد ازطریق نیستی
|گفت من خاک شماام نی ستی
|جسم و جان و هرچه هستم آن تست
|حکم و فرمان جملگی فرمان تست
|گر ز درویشی دلم از صبر جست
|بهر خویشم نیست آن بهر تو است
|تو مرا در دردها بودی دوا
|من نمی خواهم که باشی بی نوا
|جان تو کز بهر خویشم نیست این
|از برای تستم این ناله و حنین
|خویش من والله که بهر خویش تو
|هر نفس خواهد که میرد پیش تو
|کاش جانت کش روان من فدا
|از ضمیر جان من واقف بدی
|چون تو با من این چنین بودی بظن
|هم ز جان بیزار گشتم هم ز تن
|خاک را بر سیم و زر کردیم چون
|تو چنینی با من ای جان را سکون
|تو که در جان و دلم جا می کنی
|زین قدر از من تبرا می کنی
|تو تبرا کن که هستت دستگاه
|ای تبرای ترا جان عذرخواه
|یاد می کن آن زمانی را که من
|چون صنم بودم تو بودی چون شمن
|بنده بر وفق تو دل افروختست
|هرچه گویی پخت گوید سوختست
|من سپاناخ تو با هرچم پزی
|یا ترش با یا که شیرین می سزی
|کفر گفتم نک بایمان آمدم
|پیش حکمت از سر جان آمدم
|خوی شاهانهٔ ترا نشناختم
|پیش تو گستاخ خر در تاختم
|چون ز عفو تو چراغی ساختم
|توبه کردم اعتراض انداختم
|می نهم پیش تو شمشیر و کفن
|می کشم پیش تو گردن را بزن
|از فراق تلخ می گویی سخن
|هر چه خواهی کن ولیکن این مکن
|در تو از من عذرخواهی هست سر
|با تو بی من او شفیعی مستمر
|عذر خواهم در درونت خلق تست
|ز اعتماد او دل من جرم جست
|رحم کن پنهان ز خود ای خشمگین
|ای که خلقت به ز صد من انگبین
|زین نسق می گفت با لطف و گشاد
|در میانه گریه ای بر وی فتاد
|گریه چون از حد گذشت و های های
|زو که بی گریه بد او خود دلربای
|شد از آن باران یکی برقی پدید
|زد شراری در دل مرد وحید
|آنک بندهٔ روی خوبش بود مرد
|چون بود چون بندگی آغاز کرد
|آنک از کبرش دلت لرزان بود
|چون شوی چون پیش تو گریان شود
|آنک از نازش دل و جان خون بود
|چونک آید در نیاز او چون بود
|آنک در جور و جفااش دام ماست
|عذر ما چه بود چو او در عذر خاست
|زین للناس حق آراستست
|زانچ حق آراست چون دانند جست
|چون پی یسکن الیهاش آفرید
|کی تواند آدم از حوا برید
|رستم زال ار بود وز حمزه بیش
|هست در فرمان اسیر زال خویش
|آنک عالم مست گفتش آمدی
|کلمینی یا حمیرا می زدی
|آب غالب شد بر آتش از لهیب
|زآتش او جوشد چو باشد در حجیب
|چونک دیگی حایل آمد هر دو را
|نیست کرد آن آب را کردش هوا
|ظاهرا بر زن چو آب ار غالبی
|باطنا مغلوب و زن را طالبی
|این چنین خاصیتی در آدمیست
|مهر حیوان را کمست آن از کمیست
|گفت پیغامبر که زن بر عاقلان
|غالب آید سخت و بر صاحب دلان
|باز بر زن جاهلان چیره شوند
|زانک ایشان تند و بس خیره روند
|کم بودشان رقت و لطف و وداد
|زانک حیوانیست غالب بر نهاد
|مهر و رقت وصف انسانی بود
|خشم و شهوت وصف حیوانی بود
|پرتو حقست آن معشوق نیست
|خالقست آن گوییا مخلوق نیست
|مرد زان گفتن پیشمان شد چنان
|کز عوانی ساعت مردن عوان
|گفت خصم جان جان چون آمدم
|بر سر جان من لگدها چون زدم
|چون قضا آید فرو پوشد بصر
|تا نداند عقل ما پا را ز سر
|چون قضا بگذشت خود را می خورد
|پرده بدریده گریبان می درد
|مرد گفت ای زن پیشمان می شوم
|گر بدم کافر مسلمان می شوم
|من گنه کار توم رحمی بکن
|بر مکن یکبارگیم از بیخ و بن
|کافر پیر ار پشیمان می شود
|چونک عذر آرد مسلمان می شود
|حضرت پر رحمتست و پر کرم
|عاشق او هم وجود و هم عدم
|کفر و ایمان عاشق آن کبریا
|مس و نقره بندهٔ آن کیمیا
|موسی و فرعون معنی را رهی
|ظاهر آن ره دارد و این بی رهی
|روز موسی پیش حق نالان شده
|نیمشب فرعون هم گریان بده
|کین چه غلست ای خدا بر گردنم
|ورنه غل باشد کی گوید من منم
|زانک موسی را منور کرده ای
|مر مرا زان هم مکدر کرده ای
|زانک موسی را تو مه رو کرده ای
|ماه جانم را سیه رو کرده ای
|بهتر از ماهی نبود استاره ام
|چون خسوف آمد چه باشد چاره ام
|نوبتم گر رب و سلطان می زنند
|مه گرفت و خلق پنگان می زنند
|می زنند آن طاس و غوغا می کنند
|ماه را زان زخمه رسوا می کنند
|من که فرعونم ز خلق ای وای من
|زخم طاس آن ربی الاعلای من
|خواجه تاشانیم اما تیشه ات
|می شکافد شاخ را در بیشه ات
|باز شاخی را موصل می کند
|شاخ دیگر را معطل می کند
|شاخ را بر تیشه دستی هست نی
|هیچ شاخ از دست تیشه جست نی
|حق آن قدرت که آن تیشه تراست
|از کرم کن این کژیها را تو راست
|باز با خود گفته فرعون ای عجب
|من نه دریا ربناام جمله شب
|در نهان خاکی و موزون می شوم
|چون به موسی می رسم چون می شوم
|رنگ زر قلب ده تو می شود
|پیش آتش چون سیه رو می شود
|نه که قلب و قالبم در حکم اوست
|لحظه ای مغزم کند یک لحظه پوست
|سبز گردم چونک گوید کشت باش
|زرد گردم چونک گوید زشت باش
|لحظه ای ماهم کند یک دم سیاه
|خود چه باشد غیر این کار اله
|پیش چوگانهای حکم کن فکان
|می دویم اندر مکان و لامکان
|چونک بی رنگی اسیر رنگ شد
|موسیی با موسیی در جنگ شد
|چون به بی رنگی رسی کان داشتی
|موسی و فرعون دارند آشتی
|گر ترا آید برین نکته سئوال
|رنگ کی خالی بود از قیل و قال
|این عجب کین رنگ از بی رنگ خاست
|رنگ با بی رنگ چون در جنگ خاست
|اصل روغن ز آب افزون می شود
|عاقبت با آب ضد چون میشود
|چونک روغن را ز آب اسرشته اند
|آب با روغن چرا ضد گشته اند
|چون گل از خارست و خار از گل چرا
|هر دو در جنگند و اندر ماجرا
|یا نه جنگست این برای حکمتست
|همچو جنگ خر فروشان صنعتست
|یا نه اینست و نه آن حیرانیست
|گنج باید جست این ویرانیست
|آنچ تو گنجش توهم می کنی
|زان توهم گنج را گم می کنی
|چون عمارت دان تو وهم و رایها
|گنج نبود در عمارت جایها
|در عمارت هستی و جنگی بود
|نیست را از هستها ننگی بود
|نه که هست از نیستی فریاد کرد
|بلک نیست آن هست را واداد کرد
|تو مگو که من گریزانم ز نیست
|بلک او از تو گریزانست بیست
|ظاهرا می خواندت او سوی خود
|وز درون می راندت با چوب رد
|نعلهای بازگونه ست ای سلیم
|نفرت فرعون می دان از کلیم
|چون حکیمک اعتقادی کرده است
|کآسمان بیضه زمین چون زرده است
|گفت سایل چون بماند این خاکدان
|در میان این محیط آسمان
|همچو قندیلی معلق در هوا
|نه باسفل می رود نه بر علا
|آن حکیمش گفت کز جذب سما
|از جهات شش بماند اندر هوا
|چون ز مغناطیس قبهٔ ریخته
|درمیان ماند آهنی آویخته
|آن دگر گفت آسمان با صفا
|کی کشد در خود زمین تیره را
|بلک دفعش می کند از شش جهات
|زان بماند اندر میان عاصفات
|پس ز دفع خاطر اهل کمال
|جان فرعونان بماند اندر ضلال
|پس ز دفع این جهان و آن جهان
|مانده اند این بی رهان بی این و آن
|سر کشی از بندگان ذوالجلال
|دان که دارند از وجود تو ملال
|کهربا دارند چون پیدا کنند
|کاه هستی ترا شیدا کنند
|کهربای خویش چون پنهان کنند
|زود تسلیم ترا طغیان کنند
|آنچنان که مرتبهٔ حیوانیست
|کو اسیر و سغبهٔ انسانیست
|مرتبهٔ انسان به دست اولیا
|سغبه چون حیوان شناسش ای کیا
|بندهٔ خود خواند احمد در رشاد
|جمله عالم را بخوان قل یا عباد
|عقل تو همچون شتربان تو شتر
|می کشاند هر طرف در حکم مر
|عقل عقلند اولیا و عقلها
|بر مثال اشتران تا انتها
|اندریشان بنگر آخر ز اعتبار
|یک قلاووزست جان صد هزار
|چه قلاووز و چه اشتربان بیاب
|دیده ای کان دیده بیند آفتاب
|یک جهان در شب بمانده میخ دوز
|منتظر موقوف خورشیدست و روز
|اینت خورشیدی نهان در ذره ای
|شیر نر در پوستین بره ای
|اینت دریایی نهان در زیر کاه
|پا برین که هین منه با اشتباه
|اشتباهی و گمانی را درون
|رحمت حقست بهر رهنمون
|هر پیمبر فرد آمد در جهان
|فرد بود آن رهنمایش در نهان
|عالک کبری بقدرت سحر کرد
|کرد خود را در کهین نقشی نورد
|ابلهانش فرد دیدند و ضعیف
|کی ضعیفست آن که با شه شد حریف
|ابلهان گفتند مردی بیش نیست
|وای آنکو عاقبت اندیش نیست
|ناقهٔ صالح بصورت بد شتر
|پی بریدندش ز جهل آن قوم مر
|از برای آب چون خصمش شدند
|نان کور و آب کور ایشان بدند
|ناقة الله آب خورد از جوی و میغ
|آب حق را داشتند از حق دریغ
|ناقهٔ صالح چو جسم صالحان
|شد کمینی در هلاک طالحان
|تا بر آن امت ز حکم مرگ و درد
|ناقةالله و سقیاها چه کرد
|شحنهٔ قهر خدا زیشان بجست
|خونبهای اشتری شهری درست
|روح همچون صالح و تن ناقه است
|روح اندر وصل و تن در فاقه است
|روح صالح قابل آفات نیست
|زخم بر ناقه بود بر ذات نیست
|روح صالح قابل آزار نیست
|نور یزدان سغبهٔ کفار نیست
|حق از آن پیوست با جسمی نهان
|تاش آزارند و بینند امتحان
|بی خبر کزار این آزار اوست
|آب این خم متصل با آب جوست
|زان تعلق کرد با جسمی اله
|تا که گردد جمله عالم را پناه
|ناقهٔ جسم ولی را بنده باش
|تا شوی با روح صالح خواجه تاش
|گفت صالح چونک کردید این حسد
|بعد سه روز از خدا نقمت رسد
|بعد سه روز دگر از جانستان
|آفتی آید که دارد سه نشان
|رنگ روی جمله تان گردد دگر
|رنگ رنگ مختلف اندر نظر
|روز اول رویتان چون زعفران
|در دوم رو سرخ همچون ارغوان
|در سوم گردد همه روها سیاه
|بعد از آن اندر رسد قهر اله
|گر نشان خواهید از من زین وعید
|کرهٔ ناقه به سوی که دوید
|گر توانیدش گرفتن چاره هست
|ورنه خود مرغ امید از دام جست
|کس نتانست اندر آن کره رسید
|رفت در کهسارها شد ناپدید
|گفت دیدیت آن قضا معلن شدست
|صورت اومید را گردن زدست
|کرهٔ ناقه چه باشد خاطرش
|که بجا آرید ز احسان و برش
|گر بجا آید دلش رستید از آن
|ورنه نومیدیت و ساعد را گزان
|چون شنیدند این وعید منکدر
|چشم بنهادند و آن را منتظر
|روز اول روی خود دیدند زرد
|می زدند از ناامیدی آه سرد
|سرخ شد روی همه روز دوم
|نوبت اومید و توبه گشت گم
|شد سیه روز سیم روی همه
|حکم صالح راست شد بی ملحمه
|چون همه در ناامیدی سر زدند
|همچو مرغان در دو زانو آمدند
|در نبی آورد جبریل امین
|شرح این زانو زدن را جاثمین
|زانو آن دم زن که تعلیمت کنند
|وز چنین زانو زدن بیمت کنند
|منتظر گشتند زخم قهر را
|قهر آمد نیست کرد آن شهر را
|صالح از خلوت بسوی شهر رفت
|شهر دید اندر میان دود و نفت
|ناله از اجزای ایشان می شنید
|نوحه پیدا نوحه گویان ناپدید
|ز استخوانهاشان شنید او ناله ها
|اشک ریزان جانشان چون ژاله ها
|صالح آن بشنید و گریه ساز کرد
|نوحه بر نوحه گران آغاز کرد
|گفت ای قومی به باطل زیسته
|وز شما من پیش حق بگریسته
|حق بگفته صبر کن بر جورشان
|پندشان ده بس نماند از دورشان
|من بگفته پند شد بند از جفا
|شیر پند از مهر جوشد وز صفا
|بس که کردید از جفا بر جای من
|شیر پند افسرد در رگهای من
|حق مرا گفته ترا لطفی دهم
|بر سر آن زخمها مرهم نهم
|صاف کرده حق دلم را چون سما
|روفته از خاطرم جور شما
|در نصیحت من شده بار دگر
|گفته امثال و سخنها چون شکر
|شیر تازه از شکر انگیخته
|شیر و شهدی با سخن آمیخته
|در شما چون زهر گشته آن سخن
|زانک زهرستان بدیت از بیخ و بن
|چون شوم غمگین که غم شد سرنگون
|غم شما بودیت ای قوم حرون
|هیچ کس بر مرگ غم نوحه کند
|ریش سر چون شد کسی مو بر کند
|رو بخود کرد و بگفت ای نوحه گر
|نوحه ات را می نیرزند آن نفر
|کژ مخوان ای راست خوانندهٔ مبین
|کیف آسی خلف قوم ظالمین
|باز اندر چشم و دل او گریه یافت
|رحمتی بی علتی در وی بتافت
|قطره می بارید و حیران گشته بود
|قطره ای بی علت از دریای جود
|عقل او می گفت کین گریه ز چیست
|بر چنان افسوسیان شاید گریست
|بر چه می گریی بگو بر فعلشان
|بر سپاه کینه توز بد نشان
|بر دل تاریک پر زنگارشان
|بر زبان زهر همچون مارشان
|بر دم و دندان سگسارانه شان
|بر دهان و چشم کزدم خانه شان
|بر ستیز و تسخر و افسوسشان
|شکر کن چون کرد حق محبوسشان
|دستشان کژ پایشان کژ چشم کژ
|مهرشان کژ صلحشان کژ خشم کژ
|از پی تقلید و معقولات نقل
|پا نهاده بر سر این پیر عقل
|پیرخر نه جمله گشته پیر خر
|از ریای چشم و گوش همدگر
|از بهشت آورد یزدان بندگان
|تا نمایدشان سقر پروردگان
|اهل نار و خلد را بین همدکان
|در میانشان برزخ لایبغیان
|اهل نار و اهل نور آمیخته
|در میانشان کوه قاف انگیخته
|همچو در کان خاک و زر کرد اختلاط
|در میانشان صد بیابان و رباط
|همچنانک عقد در در و شبه
|مختلط چون میهمان یک شبه
|بحر را نیمیش شیرین چون شکر
|طعم شیرین رنگ روشن چون قمر
|نیم دیگر تلخ همچون زهر مار
|طعم تلخ و رنگ مظلم همچو قار
|هر دو بر هم می زنند از تحت و اوج
|بر مثال آب دریا موج موج
|صورت بر هم زدن از جسم تنگ
|اختلاط جانها در صلح و جنگ
|موجهای صلح بر هم می زند
|کینه ها از سینه ها بر می کند
|موجهای جنگ بر شکل دگر
|مهرها را می کند زیر و زبر
|مهر تلخان را به شیرین می کشد
|زانک اصل مهرها باشد رشد
|قهر شیرین را به تلخی می برد
|تلخ با شیرین کجا اندر خورد
|تلخ و شیرین زین نظر ناید پدید
|از دریچهٔ عاقبت دانند دید
|چشم آخربین تواند دید راست
|چشم آخربین غرورست و خطاست
|ای بسا شیرین که چون شکر بود
|لیک زهر اندر شکر مضمر بود
|آنک زیرکتر ببو بشناسدش
|و آن دگر چون بر لب و دندان زدش
|پس لبش ردش کند پیش از گلو
|گرچه نعره می زند شیطان کلوا
|و آن دگر را در گلو پیدا کند
|و آن دگر را در بدن رسوا کند
|وان دگر را در حدث سوزش دهد
|ذوق آن زخم جگردوزش دهد
|وان دگر را بعد ایام و شهور
|وان دگر را بعد مرگ از قعر گور
|ور دهندش مهلت اندر قعر گور
|لابد آن پیدا شود یوم النشور
|هر نبات و شکری را در جهان
|مهلتی پیداست از دور زمان
|سالها باید که اندر آفتاب
|لعل یابد رنگ و رخشانی و تاب
|باز تره در دو ماه اندر رسد
|باز تا سالی گل احمر رسد
|بهر این فرمود حق عز و جل
|سورة الانعام در ذکر اجل
|این شنیدی مو بمویت گوش باد
|آب حیوانست خوردی نوش باد
|آب حیوان خوان مخوان این را سخن
|روح نو بین در تن حرف کهن
|نکتهٔ دیگر تو بشنو ای رفیق
|همچو جان او سخت پیدا و دقیق
|در مقامی هست هم این زهر مار
|از تصاریف خدایی خوش گوار
|در مقامی زهر و در جایی دوا
|در مقامی کفر و در جایی روا
|گرچه آنجا او گزند جان بود
|چون بدینجا در رسد درمان بود
|آب در غوره ترش باشد ولیک
|چون به انگوری رسد شیرین و نیک
|باز در خم او شود تلخ و حرام
|در مقام سرکگی نعم الادام
|گر ولی زهری خورد نوشی شود
|ور خورد طالب سیه هوشی شود
|رب هب لی از سلیمان آمدست
|که مده غیر مرا این ملک دست
|تو مکن با غیر من این لطف و جود
|این حسد را ماند اما آن نبود
|نکتهٔ لا ینبغی می خوان بجان
|سر من بعدی ز بخل او مدان
|بلک اندر ملک دید او صد خطر
|موبمو ملک جهان بد بیم سر
|بیم سر با بیم سر با بیم دین
|امتحانی نیست ما را مثل این
|پس سلیمان همتی باید که او
|بگذرد زین صد هزاران رنگ و بو
|با چنان قوت که او را بود هم
|موج آن ملکش فرو می بست دم
|چون برو بنشست زین اندوه گرد
|بر همه شاهان عالم رحم کرد
|شد شفیع و گفت این ملک و لوا
|با کمالی ده که دادی مر مرا
|هرکه را بدهی و بکنی آن کرم
|او سلیمانست وانکس هم منم
|او نباشد بعدی او باشد معی
|خود معی چه بود منم بی مدعی
|شرح این فرضست گفتن لیک من
|باز می گردم به قصهٔ مرد و زن
|ماجرای مرد و زن را مخلصی
|باز می جوید درون مخلصی
|ماجرای مرد و زن افتاد نقل
|آن مثال نفس خود می دان و عقل
|این زن و مردی که نفسست و خرد
|نیک بایستست بهر نیک و بد
|وین دو بایسته درین خاکی سرا
|روز و شب در جنگ و اندر ماجرا
|زن همی خواهد حویج خانگاه
|یعنی آب رو و نان و خوان و جاه
|نفس همچون زن پی چاره گری
|گاه خاکی گاه جوید سروری
|عقل خود زین فکرها آگاه نیست
|در دماغش جز غم الله نیست
|گرچه سر قصه این دانه ست و دام
|صورت قصه شنو اکنون تمام
|گر بیان معنوی کافی شدی
|خلق عالم عاطل و باطل بدی
|گر محبت فکرت و معنیستی
|صورت روزه و نمازت نیستی
|هدیه های دوستان با همدگر
|نیست اندر دوستی الا صور
|تا گواهی داده باشد هدیه ها
|بر محبتهای مضمر در خفا
|زانک احسانهای ظاهر شاهدند
|بر محبتهای سر ای ارجمند
|شاهدت گه راست باشد گه دروغ
|مست گاهی از می و گاهی ز دوغ
|دوغ خورده مستیی پیدا کند
|های هوی و سرگرانیها کند
|آن مرایی در صیام و در صلاست
|تا گمان آید که او مست ولاست
|حاصل افعال برونی دیگرست
|تا نشان باشد بر آنچ مضمرست
|یا رب این تمییز ده ما را بخواست
|تا شناسیم آن نشان کژ ز راست
|حس را تمییز دانی چون شود
|آنک حس ینظر بنور الله بود
|ور اثر نبود سبب هم مظهرست
|همچو خویشی کز محبت مخبرست
|نبود آنک نور حقش شد امام
|مر اثر را یا سببها را غلام
|یا محبت در درون شعله زند
|زفت گردد وز اثر فارغ کند
|حاجتش نبود پی اعلام مهر
|چون محبت نور خود زد بر سپهر
|هست تفصیلات تا گردد تمام
|این سخن لیکن بجو تو والسلام
|گرچه شد معنی درین صورت پدید
|صورت از معنی قریبست و بعید
|در دلالت همچو آبند و درخت
|چون بماهیت روی دورند سخت
|ترک ماهیات و خاصیات گو
|شرح کن احوال آن دو ماه رو
|مرد گفت اکنون گذشتم از خلاف
|حکم داری تیغ برکش از غلاف
|هرچه گویی من ترا فرمان برم
|در بد و نیک آمد آن ننگرم
|در وجود تو شوم من منعدم
|چون محبم حب یعمی و یصم
|گفت زن آهنگ برم می کنی
|یا بحیلت کشف سرم می کنی
|گفت والله عالم السر الخفی
|کافرید از خاک آدم را صفی
|در سه گز قالب که دادش وا نمود
|هر چه در الواح و در ارواح بود
|تا ابد هرچه بود او پیش پیش
|درس کرد از علم الاسماء خویش
|تا ملک بی خود شد از تدریس او
|قدس دیگر یافت از تقدیس او
|آن گشادیشان کز آدم رو نمود
|در گشاد آسمانهاشان نبود
|در فراخی عرصهٔ آن پاک جان
|تنگ آمد عرصهٔ هفت آسمان
|گفت پیغامبر که حق فرموده است
|من نگنجم هیچ در بالا و پست
|در زمین و آسمان و عرش نیز
|من نگنجم این یقین دان ای عزیز
|در دل مؤمن بگنجم ای عجب
|گر مرا جویی در آن دلها طلب
|گفت ادخل فی عبادی تلتقی
|جنة من رویتی یا متقی
|عرش با آن نور با پهنای خویش
|چون بدید آن را برفت از جای خویش
|خود بزرگی عرش باشد بس مدید
|لیک صورت کیست چون معنی رسید
|هر ملک می گفت ما را پیش ازین
|الفتی می بود بر روی زمین
|تخم خدمت بر زمین می کاشتیم
|زان تعلق ما عجب می داشتیم
|کین تعلق چیست با این خاکمان
|چون سرشت ما بدست از آسمان
|الف ما انوار با ظلمات چیست
|چون تواند نور با ظلمات زیست
|آدما آن الف از بوی تو بود
|زانک جسمت را زمین بد تار و پود
|جسم خاکت را ازینجا بافتند
|نور پاکت را درینجا یافتند
|این که جان ما ز روحت یافتست
|پیش پیش از خاک آن می تافتست
|در زمین بودیم و غافل از زمین
|غافل از گنجی که در وی بد دفین
|چون سفر فرمود ما را زان مقام
|تلخ شد ما را از آن تحویل کام
|تا که حجتها همی گفتیم ما
|که به جای ما کی آید ای خدا
|نور این تسبیح و این تهلیل را
|می فروشی بهر قال و قیل را
|حکم حق گسترد بهر ما بساط
|که بگویید ازطریق انبساط
|هرچه آید بر زبانتان بی حذر
|همچو طفلان یگانه با پدر
|زانک این دمها چه گر نالایقست
|رحمت من بر غضب هم سابقست
|از پی اظهار این سبق ای ملک
|در تو بنهم داعیهٔ اشکال و شک
|تا بگویی و نگیرم بر تو من
|منکر حلمم نیارد دم زدن
|صد پدر صد مادر اندر حلم ما
|هر نفس زاید در افتد در فنا
|حلم ایشان کف بحر حلم ماست
|کف رود آید ولی دریا بجاست
|خود چه گویم پیش آن در این صدف
|نیست الا کف کف کف کف
|حق آن کف حق آن دریای صاف
|کامتحانی نیست این گفت و نه لاف
|از سر مهر و صفا است و خضوع
|حق آنکس که بدو دارم رجوع
|گر بپیشت امتحانست این هوس
|امتحان را امتحان کن یک نفس
|سر مپوشان تا پدید آید سرم
|امر کن تو هر چه بر وی قادرم
|دل مپوشان تا پدید آید دلم
|تا قبول آرم هر آنچ قابلم
|چون کنم در دست من چه چاره است
|درنگر تا جان من چه کاره است
|گفت زن یک آفتابی تافتست
|عالمی زو روشنایی یافتست
|نایب رحمان خلیفهٔ کردگار
|شهر بغدادست از وی چون بهار
|گر بپیوندی بدان شه شه شوی
|سوی هر ادبیر تا کی می روی
|همنشینی با شهان چون کیمیاست
|چون نظرشان کیمیایی خود کجاست
|چشم احمد بر ابوبکری زده
|او ز یک تصدیق صدیق آمده
|گفت من شه را پذیرا چون شوم
|بی بهانه سوی او من چون روم
|نسبتی باید مرا یا حیلتی
|هیچ پیشه راست شد بی آلتی
|همچو مجنونی که بشنید از یکی
|که مرض آمد به لیلی اندکی
|گفت آوه بی بهانه چون روم
|ور بمانم از عیادت چون شوم
|لیتنی کنت طبیبا حاذقا
|کنت امشی نحو لیلی سابقا
|قل تعالوا گفت حق ما را بدان
|تا بود شرم اشکنی ما را نشان
|شب پران را گر نظر و آلت بدی
|روزشان جولان و خوش حالت بدی
|گفت چون شاه کرم میدان رود
|عین هر بی آلتی آلت شود
|زانک آلت دعوی است و هستی است
|کار در بی آلتی و پستی است
|گفت کی بی آلتی سودا کنم
|تا نه من بی آلتی پیدا کنم
|پس گواهی بایدم بر مفلسی
|تا مرا رحمی کند شاه غنی
|تو گواهی غیر گفت و گو و رنگ
|وا نما تا رحم آرد شاه شنگ
|کین گواهی که ز گفت و رنگ بد
|نزد آن قاضی القضاة آن جرح شد
|صدق می خواهد گواه حال او
|تا بتابد نور او بی قال او
|گفت زن صدق آن بود کز بود خویش
|پاک برخیزی تو از مجهود خویش
|آب بارانست ما را در سبو
|ملکت و سرمایه و اسباب تو
|این سبوی آب را بردار و رو
|هدیه ساز و پیش شاهنشاه شو
|گو که ما را غیر این اسباب نیست
|در مفازه هیچ به زین آب نیست
|گر خزینه ش پر متاع فاخرست
|این چنین آبش نباشد نادرست
|چیست آن کوزه تن محصور ما
|اندرو آب حواس شور ما
|ای خداوند این خم و کوزهٔ مرا
|در پذیر از فضل الله اشتری
|کوزه ای با پنج لولهٔ پنج حس
|پاک دار این آب را از هر نجس
|تا شود زین کوزه منفذ سوی بحر
|تا بگیرد کوزهٔ من خوی بحر
|تا چو هدیه پیش سلطانش بری
|پاک بیند باشدش شه مشتری
|بی نهایت گردد آبش بعد از آن
|پر شود از کوزهٔ من صد جهان
|لوله ها بر بند و پر دارش ز خم
|گفت غضوا عن هوا ابصارکم
|ریش او پر باد کین هدیه کراست
|لایق چون او شهی اینست راست
|زن نمی دانست کانجا برگذر
|هست جاری دجله ای همچون شکر
|در میان شهر چون دریا روان
|پر ز کشتیها و شست ماهیان
|رو بر سلطان و کار و بار بین
|حس تجری تحتها الانهار بین
|این چنین حسها و ادراکات ما
|قطره ای باشد در آن نهر صفا
|مرد گفت آری سبو را سر ببند
|هین که این هدیه ست ما را سودمند
|در نمد در دوز تو این کوزه را
|تا گشاید شه بهدیه روزه را
|کین چنین اندر همه آفاق نیست
|جز رحیق و مایهٔ اذواق نیست
|زانک ایشان ز آبهای تلخ و شور
|دایما پر علت اند و نیم کور
|مرغ کاب شور باشد مسکنش
|او چه داند جای آب روشنش
|ای که اندر چشمهٔ شورست جاث
|تو چه دانی شط و جیحون و فرات
|ای تو نارسته ازین فانی رباط
|تو چه دانی محو و سکر و انبساط
|ور بدانی نقلت از اب و جدست
|پیش تو این نامها چون ابجدست
|ابجد و هوز چه فاش است و پدید
|بر همه طفلان و معنی بس بعید
|پس سبو برداشت آن مرد عرب
|در سفر شد می کشیدش روز و شب
|بر سبو لرزان بد از آفات دهر
|هم کشیدش از بیابان تا به شهر
|زن مصلا باز کرده از نیاز
|رب سلم ورد کرده در نماز
|که نگه دار آب ما را از خسان
|یا رب آن گوهر بدان دریا رسان
|گرچه شویم آگهست و پر فنست
|لیک گوهر را هزاران دشمنست
|خود چه باشد گوهر آب کوثرست
|قطره ای زینست کاصل گوهرست
|از دعاهای زن و زاری او
|وز غم مرد و گران باری او
|سالم از دزدان و از آسیب سنگ
|برد تا دار الخلافه بی درنگ
|دید درگاهی پر از انعامها
|اهل حاجت گستریده دامها
|دم بدم هر سوی صاحب حاجتی
|یافته زان در عطا و خلعتی
|بهر گبر و مؤمن و زیبا و زشت
|همچو خورشید و مطر نی چون بهشت
|دید قومی درنظر آراسته
|قوم دیگر منتظر بر خاسته
|خاص و عامه از سلیمان تا بمور
|زنده گشته چون جهان از نفخ صور
|اهل صورت در جواهر بافته
|اهل معنی بحر معنی یافته
|آنک بی همت چه با همت شده
|وانک با همت چه با نعمت شده
|بانگ می آمد که ای طالب بیا
|جود محتاج گدایان چون گدا
|جود می جوید گدایان و ضعاف
|همچو خوبان کآینه جویند صاف
|روی خوبان ز آینه زیبا شود
|روی احسان از گدا پیدا شود
|پس ازین فرمود حق در والضحی
|بانگ کم زن ای محمد بر گدا
|چون گدا آیینهٔ جودست هان
|دم بود بر روی آیینه زیان
|آن یکی جودش گدا آرد پدید
|و آن دگر بخشد گدایان را مزید
|پس گدایان آیت جود حقند
|وانک با حقند جود مطلقند
|وانک جز این دوست او خود مرده ایست
|او برین در نیست نقش پرده ایست
|نقش درویشست او نه اهل نان
|نقش سگ را تو مینداز استخوان
|فقر لقمه دارد او نه فقر حق
|پیش نقش مرده ای کم نه طبق
|ماهی خاکی بود درویش نان
|شکل ماهی لیک از دریا رمان
|مرغ خانه ست او نه سیمرغ هوا
|لوت نوشد او ننوشد از خدا
|عاشق حقست او بهر نوال
|نیست جانش عاشق حسن و جمال
|گر توهم می کند او عشق ذات
|ذات نبود وهم اسما و صفات
|وهم مخلوقست و مولود آمدست
|حق نزاییده ست او لم یولدست
|عاشق تصویر و وهم خویشتن
|کی بود از عاشقان ذوالمنن
|عاشق آن وهم اگر صادق بود
|آن مجاز او حقیقت کش شود
|شرح می خواهد بیان این سخن
|لیک می ترسم ز افهام کهن
|فهمهای کهنهٔ کوته نظر
|صد خیال بد در آرد در فکر
|بر سماع راست هر کس چیر نیست
|لقمهٔ هر مرغکی انجیر نیست
|خاصه مرغی مرده ای پوسیده ای
|پرخیالی اعمیی بی دیده ای
|نقش ماهی را چه دریا و چه خاک
|رنگ هندو را چه صابون و چه زاک
|نقش اگر غمگین نگاری بر ورق
|او ندارد از غم و شادی سبق
|صورتش غمگین و او فارغ از آن
|صورتش خندان و او زان بی نشان
|وین غم و شادی که اندر دل حظیست
|پیش آن شادی و غم جز نقش نیست
|صورت غمگین نقش از بهر ماست
|تا که ما را یاد آید راه راست
|صورت خندان نقش از بهر تست
|تا از آن صورت شود معنی درست
|نقشهایی کاندرین حمامهاست
|از برون جامه کن چون جامه هاست
|تا برونی جامه ها بینی و بس
|جامه بیرون کن درآ ای هم نفس
|زانک با جامه درون سو راه نیست
|تن ز جان جامه ز تن آگاه نیست
|آن عرابی از بیابان بعید
|بر در دار الخلافه چون رسید
|پس نقیبان پیش او باز آمدند
|بس گلاب لطف بر جیبش زدند
|حاجت او فهمشان شد بی مقال
|کار ایشان بد عطا پیش از سئوال
|پس بدو گفتند یا وجه العرب
|از کجایی چونی از راه و تعب
|گفت وجهم گر مرا وجهی دهید
|بی وجوهم چون پس پشتم نهید
|ای که در روتان نشان مهتری
|فرتان خوشتر ز زر جعفری
|ای که یک دیدارتان دیدارها
|ای نثار دینتان دینارها
|ای همه ینظر بنور الله شده
|بهر بخشش از بر شه آمده
|تا زنید آن کیمیاهای نظر
|بر سر مسهای اشخاص بشر
|من غریبم از بیابان آمدم
|بر امید لطف سلطان آمدم
|بوی لطف او بیابانها گرفت
|ذره های ریگ هم جانها گرفت
|تا بدین جا بهر دینار آمدم
|چون رسیدم مست دیدار آمدم
|بهر نان شخصی سوی نانبا دوید
|داد جان چون حسن نانبا را بدید
|بهر فرجه شد یکی تا گلستان
|فرجهٔ او شد جمال باغبان
|همچو اعرابی که آب از چه کشید
|آب حیوان از رخ یوسف چشید
|رفت موسی کآتش آرد او بدست
|آتشی دید او که از آتش برست
|جست عیسی تا رهد از دشمنان
|بردش آن جستن به چارم آسمان
|دام آدم خوشهٔ گندم شده
|تا وجودش خوشهٔ مردم شده
|باز آید سوی دام از بهر خور
|ساعد شه یابد و اقبال و فر
|طفل شد مکتب پی کسب هنر
|بر امید مرغ با لطف پدر
|پس ز مکتب آن یکی صدری شده
|ماهگانه داده و بدری شده
|آمده عباس حرب از بهر کین
|بهر قمع احمد و استیز دین
|گشته دین را تا قیامت پشت و رو
|در خلافت او و فرزندان او
|من برین در طالب چیز آمدم
|صدر گشتم چون به دهلیز آمدم
|آب آوردم به تحفه بهر نان
|بوی نانم برد تا صدر جنان
|نان برون راند آدمی را از بهشت
|نان مرا اندر بهشتی در سرشت
|رستم از آب و ز نان همچون ملک
|بی غرض گردم برین در چون فلک
|بی غرض نبود بگردش در جهان
|غیر جسم و غیر جان عاشقان
|عاشقان کل نه عشاق جزو
|ماند از کل آنک شد مشتاق جزو
|چونک جزوی عاشق جزوی شود
|زود معشوقش بکل خود رود
|ریش گاو و بندهٔ غیر آمد او
|غرقه شد کف در ضعیفی در زد او
|نیست حاکم تا کند تیمار او
|کار خواجهٔ خود کند یا کار او
|فازن بالحرة پی این شد مثل
|فاسرق الدرة بدین شد منتقل
|بنده سوی خواجه شد او ماند زار
|بوی گل شد سوی گل او ماند خار
|او بمانده دور از مطلوب خویش
|سعی ضایع رنج باطل پای ریش
|همچو صیادی که گیرد سایه ای
|سایه کی گردد ورا سرمایه ای
|سایهٔ مرغی گرفته مرد سخت
|مرغ حیران گشته بر شاخ درخت
|کین مدمغ بر کی می خندد عجب
|اینت باطل اینت پوسیده سبب
|ور تو گویی جزو پیوستهٔ کلست
|خار می خور خار مقرون گلست
|جز ز یک رو نیست پیوسته به کل
|ورنه خود باطل بدی بعث رسل
|چون رسولان از پی پیوستنند
|پس چه پیوندندشان چون یک تنند
|این سخن پایان ندارد ای غلام
|روز بیگه شد حکایت کن تمام
|آن سبوی آب را در پیش داشت
|تخم خدمت رادر آن حضرت بکاشت
|گفت این هدیه بدان سلطان برید
|سایل شه را ز حاجت وا خرید
|آب شیرین و سبوی سبز و نو
|ز آب بارانی که جمع آمد بگو
|خنده می آمد نقیبان را از آن
|لیک پذرفتند آن را همچو جان
|زانک لطف شاه خوب با خبر
|کرده بود اندر همه ارکان اثر
|خوی شاهان در رعیت جا کند
|چرخ اخضر خاک را خضرا کند
|شه چو حوضی دان حشم چون لوله ها
|آب از لوله روان در گوله ها
|چونک آب جمله از حوضیست پاک
|هر یکی آبی دهد خوش ذوقناک
|ور در آن حوض آب شورست و پلید
|هر یکی لوله همان آرد پدید
|زانک پیوستست هر لوله به حوض
|خوض کن در معنی این حرف خوض
|لطف شاهنشاه جان بی وطن
|چون اثر کردست اندر کل تن
|لطف عقل خوش نهاد خوش نسب
|چون همه تن را در آرد در ادب
|عشق شنگ بی قرار بی سکون
|چون در آرد کل تن را در جنون
|لطف آب بحر کو چون کوثرست
|سنگ ریزه ش جمله در و گوهرست
|هر هنر که استا بدان معروف شد
|جان شاگردان بدان موصوف شد
|پیش استاد اصولی هم اصول
|خواند آن شاگرد چست با حصول
|پیش استاد فقیه آن فقه خوان
|فقه خواند نه اصول اندر بیان
|پیش استادی که او نحوی بود
|جان شاگردش ازو نحوی شود
|باز استادی که او محو رهست
|جان شاگردش ازو محو شهست
|زین همه انواع دانش روز مرگ
|دانش فقرست ساز راه و برگ
|آن یکی نحوی به کشتی در نشست
|رو به کشتیبان نهاد آن خودپرست
|گفت هیچ از نحو خواندی گفت لا
|گفت نیم عمر تو شد در فنا
|دل شکسته گشت کشتیبان ز تاب
|لیک آن دم کرد خامش از جواب
|باد کشتی را به گردابی فکند
|گفت کشتیبان بدان نحوی بلند
|هیچ دانی آشنا کردن بگو
|گفت نی ای خوش جواب خوب رو
|گفت کل عمرت ای نحوی فناست
|زانک کشتی غرق این گردابهاست
|محو می باید نه نحو اینجا بدان
|گر تو محوی بی خطر در آب ران
|آب دریا مرده را بر سر نهد
|ور بود زنده ز دریا کی رهد
|چون بمردی تو ز اوصاف بشر
|بحر اسرارت نهد بر فرق سر
|ای که خلقان را تو خر می خوانده ای
|این زمان چون خر برین یخ مانده ای
|گر تو علامه زمانی در جهان
|نک فنای این جهان بین وین زمان
|مرد نحوی را از آن در دوختیم
|تا شما را نحو محو آموختیم
|فقه فقه و نحو نحو و صرف صرف
|در کم آمد یابی ای یار شگرف
|آن سبوی آب دانشهای ماست
|وان خلیفه دجلهٔ علم خداست
|ما سبوها پر به دجله می بریم
|گرنه خر دانیم خود را ما خریم
|باری اعرابی بدان معذور بود
|کو ز دجله غافل و بس دور بود
|گر ز دجله با خبر بودی چو ما
|او نبردی آن سبو را جا بجا
|بلک از دجله چو واقف آمدی
|آن سبو را بر سر سنگی زدی
|چون خلیفه دید و احوالش شنید
|آن سبو را پر ز زر کرد و مزید
|آن عرب را کرد از فاقه خلاص
|داد بخششها و خلعتهای خاص
|کین سبو پر زر به دست او دهید
|چونک واگردد سوی دجله ش برید
|از ره خشک آمدست و از سفر
|از ره دجله ش بود نزدیکتر
|چون به کشتی در نشست و دجله دید
|سجده می کرد از حیا و می خمید
|کای عجب لطف این شه وهاب را
|وان عجب تر کو ستد آن آب را
|چون پذیرفت از من آن دریای جود
|آنچنان نقد دغل را زود زود
|کل عالم را سبو دان ای پسر
|کو بود از علم و خوبی تا بسر
|قطره ای از دجلهٔ خوبی اوست
|کان نمی گنجد ز پری زیر پوست
|گنج مخفی بد ز پری چاک کرد
|خاک را تابان تر از افلاک کرد
|گنج مخفی بد ز پری جوش کرد
|خاک را سلطان اطلس پوش کرد
|ور بدیدی شاخی از دجلهٔ خدا
|آن سبو را او فنا کردی فنا
|آنک دیدندش همیشه بی خودند
|بی خودانه بر سبو سنگی زدند
|ای ز غیرت بر سبو سنگی زده
|وان شکستت خود درستی آمده
|خم شکسته آب ازو ناریخته
|صد درستی زین شکست انگیخته
|جزو جزو خم برقصست و بحال
|عقل جزوی را نموده این محال
|نه سبو پیدا درین حالت نه آب
|خوش ببین والله اعلم بالصواب
|چون در معنی زنی بازت کنند
|پر فکرت زن که شهبازت کنند
|پر فکرت شد گل آلود و گران
|زانک گل خواری ترا گل شد چو نان
|نان گلست و گوشت کمتر خور ازین
|تا نمانی همچو گل اندر زمین
|چون گرسنه می شوی سگ می شوی
|تند و بد پیوند و بدرگ می شوی
|چون شدی تو سیر مرداری شدی
|بی خبر بی پا چو دیواری شدی
|پس دمی مردار و دیگر دم سگی
|چون کنی در راه شیران خوش تگی
|آلت اشکار خود جز سگ مدان
|کمترک انداز سگ را استخوان
|زانک سگ چون سیر شد سرکش شود
|کی سوی صید و شکار خوش دود
|آن عرب را بی نوایی می کشید
|تا بدان درگاه و آن دولت رسید
|در حکایت گفته ایم احسان شاه
|در حق آن بی نوای بی پناه
|هر چه گوید مرد عاشق بوی عشق
|از دهانش می جهد در کوی عشق
|گر بگوید فقه فقر آید همه
|بوی فقر آید از آن خوش دمدمه
|ور بگوید کفر دارد بوی دین
|آید از گفت شکش بوی یقین
|کف کژ کز بهر صدقی خاستست
|اصل صاف آن فرع را آراستست
|آن کفش را صافی و محقوق دان
|همچو دشنام لب معشوق دان
|گشته آن دشنام نامطلوب او
|خوش ز بهر عارض محبوب او
|گر بگوید کژ نماید راستی
|ای کژی که راست را آراستی
|از شکر گر شکل نانی می پزی
|طعم قند آید نه نان چون می مزی
|ور بیابد مؤمنی زرین وثن
|کی هلد آن را برای هر شمن
|بلک گیرد اندر آتش افکند
|صورت عاریتش را بشکند
|تا نماند بر ذهب شکل وثن
|زانک صورت مانعست و راه زن
|ذات زرش داد ربانیتست
|نقش بت بر نقد زر عاریتست
|بهر کیکی تو گلیمی را مسوز
|وز صداع هر مگس مگذار روز
|بت پرستی چون بمانی در صور
|صورتش بگذار و در معنی نگر
|مرد حجی همره حاجی طلب
|خواه هندو خواه ترک و یا عرب
|منگر اندر نقش و اندر رنگ او
|بنگر اندر عزم و در آهنگ او
|گر سیاهست او هم آهنگ توست
|تو سپیدش خوان که همرنگ توست
|این حکایت گفته شد زیر و زبر
|همچو فکر عاشقان بی پا و سر
|سر ندارد چون ز ازل بودست پیش
|پا ندارد با ابد بودست خویش
|بلک چون آبست هر قطره از آن
|هم سرست و پا و هم بی هر دوان
|حاش لله این حکایت نیست هین
|نقد حال ما و تست این خوش ببین
|زانک صوفی با کر و با فر بود
|هرچ آن ماضیست لا یذکر بود
|هم عرب ما هم سبو ما هم ملک
|جمله ما یؤفک عنه من افک
|عقل را شو دان و زن این نفس و طمع
|این دو ظلمانی و منکر عقل شمع
|بشنو اکنون اصل انکار از چه خاست
|زانک کل را گونه گونه جزوهاست
|جزو کل نی جزوها نسبت به کل
|نی چو بوی گل که باشد جزو گل
|لطف سبزه جزو لطف گل بود
|بانگ قمری جزو آن بلبل بود
|گر شوم مشغول اشکال و جواب
|تشنگان را کی توانم داد آب
|گر تو اشکالی بکلی و حرج
|صبر کن الصبر مفتاح الفرج
|احتما کن احتما ز اندیشه ها
|فکر شیر و گور و دلها بیشه ها
|احتماها بر دواها سرورست
|زانک خاریدن فزونی گرست
|احتما اصل دوا آمد یقین
|احتما کن قوت جانت ببین
|قابل این گفته ها شو گوش وار
|تا که از زر سازمت من گوش وار
|حلقه در گوش مه زرگر شوی
|تا به ماه و تا ثریا بر شوی
|اولا بشنو که خلق مختلف
|مختلف جانند تا یا از الف
|در حروف مختلف شور و شکیست
|گرچه از یک رو ز سر تا پا یکیست
|از یکی رو ضد و یک رو متحد
|از یکی رو هزل و از یک روی جد
|پس قیامت روز عرض اکبرست
|عرض او خواهد که با زیب و فرست
|هر که چون هندوی بدسوداییست
|روز عرضش نوبت رسواییست
|چون ندارد روی همچون آفتاب
|او نخواهد جز شبی همچون نقاب
|برگ یک گل چون ندارد خار او
|شد بهاران دشمن اسرار او
|وانک سر تا پا گلست و سوسنست
|پس بهار او را دو چشم روشنست
|خار بی معنی خزان خواهد خزان
|تا زند پهلوی خود با گلستان
|تا بپوشد حسن آن و ننگ این
|تا نبینی رنگ آن و زنگ این
|پس خزان او را بهارست و حیات
|یک نماید سنگ و یاقوت زکات
|باغبان هم داند آن را در خزان
|لیک دید یک به از دید جهان
|خود جهان آن یک کس است او ابلهست
|هر ستاره بر فلک جزو مهست
|پس همی گویند هر نقش و نگار
|مژده مژده نک همی آید بهار
|تا بود تابان شکوفه چون زره
|کی کنند آن میوه ها پیدا گره
|چون شکوفه ریخت میوه سر کند
|چونک تن بشکست جان سر بر زند
|میوه معنی و شکوفه صورتش
|آن شکوفه مژده میوه نعمتش
|چون شکوفه ریخت میوه شد پدید
|چونک آن کم شد شد این اندر مزید
|تا که نان نشکست قوت کی دهد
|ناشکسته خوشه ها کی می دهد
|تا هلیله نشکند با ادویه
|کی شود خود صحت افزا ادویه
|ای ضیاء الحق حسام الدین بگیر
|یک دو کاغذ بر فزا در وصف پیر
|گرچه جسم نازکت را زور نیست
|لیک بی خورشید ما را نور نیست
|گرچه مصباح و زجاجه گشته ای
|لیک سرخیل دلی سررشته ای
|چون سر رشته به دست و کام تست
|درهای عقد دل ز انعام تست
|بر نویس احوال پیر راه دان
|پیر را بگزین و عین راه دان
|پیر تابستان و خلقان تیر ماه
|خلق مانند شبند و پیر ماه
|کرده ام بخت جوان را نام پیر
|کو ز حق پیرست نه از ایام پیر
|او چنان پیرست کش آغاز نیست
|با چنان در یتیم انباز نیست
|خود قوی تر می شود خمر کهن
|خاصه آن خمری که باشد من لدن
|پیر را بگزین که بی پیر این سفر
|هست بس پر آفت و خوف و خطر
|آن رهی که بارها تو رفته ای
|بی قلاوز اندر آن آشفته ای
|پس رهی را که ندیدستی تو هیچ
|هین مرو تنها ز رهبر سر مپیچ
|گر نباشد سایهٔ او بر تو گول
|پس ترا سرگشته دارد بانگ غول
|غولت از ره افکند اندر گزند
|از تو داهی تر درین ره بس بدند
|از نبی بشنو ضلال ره روان
|که چه شان کرد آن بلیس بدروان
|صد هزاران ساله راه از جاده دور
|بردشان و کردشان ادبیر و عور
|استخوانهاشان ببین و مویشان
|عبرتی گیر و مران خر سویشان
|گردن خر گیر و سوی راه کش
|سوی ره بانان و ره دانان خوش
|هین مهل خر را و دست از وی مدار
|زانک عشق اوست سوی سبزه زار
|گر یکی دم تو به غفلت وا هلیش
|او رود فرسنگها سوی حشیش
|دشمن راهست خر مست علف
|ای که بس خر بنده را کرد او تلف
|گر ندانی ره هر آنچ خر بخواست
|عکس آن کن خود بود آن راه راست
|شاوروهن و آنگه خالفوا
|ان من لم یعصهن تالف
|با هوا و آرزو کم باش دوست
|چون یضلک عن سبیل الله اوست
|این هوا را نشکند اندر جهان
|هیچ چیزی همچو سایهٔ همرهان
|گفت پیغامبر علی را کای علی
|شیر حقی پهلوان پردلی
|لیک بر شیری مکن هم اعتماد
|اندر آ در سایهٔ نخل امید
|اندر آ در سایهٔ آن عاقلی
|کش نداند برد از ره ناقلی
|ظل او اندر زمین چون کوه قاف
|روح او سیمرغ بس عالی طواف
|گر بگویم تا قیامت نعت او
|هیچ آن را مقطع و غایت مجو
|در بشر روپوش کردست آفتاب
|فهم کن والله اعلم بالصواب
|یا علی از جملهٔ طاعات راه
|بر گزین تو سایهٔ خاص اله
|هر کسی در طاعتی بگریختند
|خویشتن را مخلصی انگیختند
|تو برو در سایهٔ عاقل گریز
|تا رهی زان دشمن پنهان ستیز
|از همه طاعات اینت بهترست
|سبق یابی بر هر آن سابق که هست
|چون گرفتت پیر هین تسلیم شو
|همچو موسی زیر حکم خضر رو
|صبر کن بر کار خضری بی نفاق
|تا نگوید خضر رو هذا فراق
|گرچه کشتی بشکند تو دم مزن
|گرچه طفلی را کشد تو مو مکن
|دست او را حق چو دست خویش خواند
|تا ید الله فوق ایدیهم براند
|دست حق میراندش زنده ش کند
|زنده چه بود جان پاینده ش کند
|هرکه تنها نادرا این ره برید
|هم به عون همت پیران رسید
|دست پیر از غایبان کوتاه نیست
|دست او جز قبضه الله نیست
|غایبان را چون چنین خلعت دهند
|حاضران از غایبان لا شک به اند
|غایبان را چون نواله می دهند
|پیش مهمان تا چه نعمتها نهند
|کو کسی کو پیش شه بندد کمر
|تا کسی کو هست بیرون سوی در
|چون گزیدی پیر نازک دل مباش
|سست و ریزیده چو آب و گل مباش
|ور بهر زخمی تو پر کینه شوی
|پس کجا بی صیقل آیینه شوی
|این حکایت بشنو از صاحب بیان
|در طریق و عادت قزوینیان
|بر تن و دست و کتفها بی گزند
|از سر سوزن کبودیها زنند
|سوی دلاکی بشد قزوینیی
|که کبودم زن بکن شیرینیی
|گفت چه صورت زنم ای پهلوان
|گفت بر زن صورت شیر ژیان
|طالعم شیرست نقش شیر زن
|جهد کن رنگ کبودی سیر زن
|گفت بر چه موضعت صورت زنم
|گفت بر شانه گهم زن آن رقم
|چونک او سوزن فرو بردن گرفت
|درد آن در شانه گه مسکن گرفت
|پهلوان در ناله آمد کای سنی
|مر مرا کشتی چه صورت می زنی
|گفت آخر شیر فرمودی مرا
|گفت از چه عضو کردی ابتدا
|گفت از دمگاه آغازیده ام
|گفت دم بگذار ای دو دیده ام
|از دم و دمگاه شیرم دم گرفت
|دمگه او دمگهم محکم گرفت
|شیر بی دم باش گو ای شیرساز
|که دلم سستی گرفت از زخم گاز
|جانب دیگر گرفت آن شخص زخم
|بی محابا و مواسایی و رحم
|بانگ کرد او کین چه اندامست ازو
|گفت این گوشست ای مرد نکو
|گفت تا گوشش نباشد ای حکیم
|گوش را بگذار و کوته کن گلیم
|جانب دیگر خلش آغاز کرد
|باز قزوینی فغان را ساز کرد
|کین سوم جانب چه اندامست نیز
|گفت اینست اشکم شیر ای عزیز
|گفت تا اشکم نباشد شیر را
|گشت افزون درد کم زن زخمها
|خیره شد دلاک و پس حیران بماند
|تا بدیر انگشت در دندان بماند
|بر زمین زد سوزن از خشم اوستاد
|گفت در عالم کسی را این فتاد
|شیر بی دم و سر و اشکم کی دید
|این چنین شیری خدا خود نافرید
|ای برادر صبر کن بر درد نیش
|تا رهی از نیش نفس گبر خویش
|کان گروهی که رهیدند از وجود
|چرخ و مهر و ماهشان آرد سجود
|هر که مرد اندر تن او نفس گبر
|مر ورا فرمان برد خورشید و ابر
|چون دلش آموخت شمع افروختن
|آفتاب او را نیارد سوختن
|گفت حق در آفتاب منتجم
|ذکر تزاور کذی عن کهفهم
|خار جمله لطف چون گل می شود
|پیش جزوی کو سوی کل می رود
|چیست تعظیم خدا افراشتن
|خویشتن را خوار و خاکی داشتن
|چیست توحید خدا آموختن
|خویشتن را پیش واحد سوختن
|گر همی خواهی که بفروزی چو روز
|هستی همچون شب خود را بسوز
|هستیت در هست آن هستی نواز
|همچو مس در کیمیا اندر گداز
|در من و ما سخت کردستی دو دست
|هست این جمله خرابی از دو هست
|شیر و گرگ و روبهی بهر شکار
|رفته بودند از طلب در کوهسار
|تا به پشت همدگر بر صیدها
|سخت بر بندند بار قیدها
|هر سه با هم اندر آن صحرای ژرف
|صیدها گیرند بسیار و شگرف
|گرچه زیشان شیر نر را ننگ بود
|لیک کرد اکرام و همراهی نمود
|این چنین شه را ز لشکر زحمتست
|لیک همره شد جماعت رحمتست
|این چنین مه را ز اختر ننگهاست
|او میان اختران بهر سخاست
|امر شاورهم پیمبر را رسید
|گرچه رایی نیست رایش را ندید
|در ترازو جو رفیق زر شدست
|نه از آن که جو چو زر جوهر شدست
|روح قالب را کنون همره شدست
|مدتی سگ حارس درگه شدست
|چونک رفتند این جماعت سوی کوه
|در رکاب شیر با فر و شکوه
|گاو کوهی و بز و خرگوش زفت
|یافتند و کار ایشان پیش رفت
|هر که باشد در پی شیر حراب
|کم نیاید روز و شب او را کباب
|چون ز که در پیشه آوردندشان
|کشته و مجروح و اندر خون کشان
|گرگ و روبه را طمع بود اندر آن
|که رود قسمت به عدل خسروان
|عکس طمع هر دوشان بر شیر زد
|شیر دانست آن طمعها را سند
|هر که باشد شیر اسرار و امیر
|او بداند هر چه اندیشد ضمیر
|هین نگه دار ای دل اندیشه خو
|دل ز اندیشهٔ بدی در پیش او
|داند و خر را همی راند خموش
|در رخت خندد برای روی پوش
|شیر چون دانست آن وسواسشان
|وا نگفت و داشت آن دم پاسشان
|لیک با خود گفت بنمایم سزا
|مر شما را ای خسیسان گدا
|مر شما را بس نیامد رای من
|ظنتان اینست در اعطای من
|ای عقول و رایتان از رای من
|از عطاهای جهان آرای من
|نقش با نقاش چه سگالد دگر
|چون سگالش اوش بخشید و خبر
|این چنین ظن خسیسانه بمن
|مر شما را بود ننگان زمن
|ظانین بالله ظن السؤ را
|گر نبرم سر بود عین خطا
|وا رهانم چرخ را از ننگتان
|تا بماند در جهان این داستان
|شیر با این فکر می زد خنده فاش
|بر تبسمهای شیر ایمن مباش
|مال دنیا شد تبسمهای حق
|کرد ما را مست و مغرور و خلق
|فقر و رنجوری بهستت ای سند
|کان تبسم دام خود را بر کند
|گفت شیر ای گرگ این را بخش کن
|معدلت را نو کن ای گرگ کهن
|نایب من باش در قسمت گری
|تا پدید آید که تو چه گوهری
|گفت ای شه گاو وحشی بخش تست
|آن بزرگ و تو بزرگ و زفت و چست
|بز مرا که بز میانه ست و وسط
|روبها خرگوش بستان بی غلط
|شیر گفت ای گرگ چون گفتی بگو
|چونک من باشم تو گویی ما و تو
|گرگ خود چه سگ بود کو خویش دید
|پیش چون من شیر بی مثل و ندید
|گفت پیش آ ای خری کو خود خرید
|پیشش آمد پنجه زد او را درید
|چون ندیدش مغز و تدبیر رشید
|در سیاست پوستش از سر کشید
|گفت چون دید منت ز خود نبرد
|این چنین جان را بباید زار مرد
|چون نبودی فانی اندر پیش من
|فضل آمد مر ترا گردن زدن
|کل شیء هالک جز وجه او
|چون نه ای در وجه او هستی مجو
|هر که اندر وجه ما باشد فنا
|کل شیء هالک نبود جزا
|زانک در الاست او از لا گذشت
|هر که در الاست او فانی نگشت
|هر که بر در او من و ما می زند
|رد بابست او و بر لا می تند
|آن یکی آمد در یاری بزد
|گفت یارش کیستی ای معتمد
|گفت من گفتش برو هنگام نیست
|بر چنین خوانی مقام خام نیست
|خام را جز آتش هجر و فراق
|کی پزد کی وا رهاند از نفاق
|رفت آن مسکین و سالی در سفر
|در فراق دوست سوزید از شرر
|پخته گشت آن سوخته پس باز گشت
|باز گرد خانهٔ همباز گشت
|حلقه زد بر در بصد ترس و ادب
|تا بنجهد بی ادب لفظی ز لب
|بانگ زد یارش که بر در کیست آن
|گفت بر در هم توی ای دلستان
|گفت اکنون چون منی ای من در آ
|نیست گنجایی دو من را در سرا
|نیست سوزن را سر رشتهٔ دوتا
|چونک یکتایی درین سوزن در آ
|رشته را با سوزن آمد ارتباط
|نیست در خور با جمل سم الخیاط
|کی شود باریک هستی جمل
|جز بمقراض ریاضات و عمل
|دست حق باید مر آن را ای فلان
|کو بود بر هر محالی کن فکان
|هر محال از دست او ممکن شود
|هر حرون از بیم او ساکن شود
|اکمه و ابرص چه باشد مرده نیز
|زنده گردد از فسون آن عزیز
|و آن عدم کز مرده مرده تر بود
|در کف ایجاد او مضطر بود
|کل یوم هو فی شان بخوان
|مر ورا بی کار و بی فعلی مدان
|کمترین کاریش هر روزست آن
|کو سه لشکر را کند این سو روان
|لشکری ز اصلاب سوی امهات
|بهر آن تا در رحم روید نبات
|لشکری ز ارحام سوی خاکدان
|تا ز نر و ماده پر گردد جهان
|لشکری از خاک زان سوی اجل
|تا ببیند هر کسی حسن عمل
|این سخن پایان ندارد هین بتاز
|سوی آن دو یار پاک پاک باز
|گفت یارش کاندر آ ای جمله من
|نی مخالف چون گل و خار چمن
|رشته یکتا شد غلط کم شو کنون
|گر دوتا بینی حروف کاف و نون
|کاف و نون همچون کمند آمد جذوب
|تا کشاند مر عدم را در خطوب
|پس دوتا باید کمند اندر صور
|گرچه یکتا باشد آن دو در اثر
|گر دو پا گر چار پا ره را برد
|همچو مقراض دو تا یکتا برد
|آن دو همبازان گازر را ببین
|هست در ظاهر خلافی زان و زین
|آن یکی کرباس را در آب زد
|وان دگر همباز خشکش می کند
|باز او آن خشک را تر می کند
|گوییا ز استیزه ضد بر می تند
|لیک این دو ضد استیزه نما
|یک دل و یک کار باشد در رضا
|هر نبی و هر ولی را ملکیست
|لیک تا حق می برد جمله یکیست
|چونک جمع مستمع را خواب برد
|سنگهای آسیا را آب برد
|رفتن این آب فوق آسیاست
|رفتنش در آسیا بهر شماست
|چون شما را حاجت طاحون نماند
|آب را در جوی اصلی باز راند
|ناطقه سوی دهان تعلیم راست
|ورنه خود آن نطق را جویی جداست
|می رود بی بانگ و بی تکرارها
|تحتها الانهار تا گلزارها
|ای خدا جان را تو بنما آن مقام
|کاندرو بی حرف می روید کلام
|تا که سازد جان پاک از سر قدم
|سوی عرصهٔ دور و پنهای عدم
|عرصه ای بس با گشاد و با فضا
|وین خیال و هست یابد زو نوا
|تنگ تر آمد خیالات از عدم
|زان سبب باشد خیال اسباب غم
|باز هستی تنگ تر بود از خیال
|زان شود در وی قمر همچون هلال
|باز هستی جهان حس و رنگ
|تنگ تر آمد که زندانیست تنگ
|علت تنگیست ترکیب و عدد
|جانب ترکیب حسها می کشد
|زان سوی حس عالم توحید دان
|گر یکی خواهی بدان جانب بران
|امر کن یک فعل بود و نون و کاف
|در سخن افتاد و معنی بود صاف
|این سخن پایان ندارد باز گرد
|تا چه شد احوال گرگ اندر نبرد
|گرگ را بر کند سر آن سرفراز
|تا نماند دوسری و امتیاز
|فانتقمنا منهم است ای گرگ پیر
|چون نبودی مرده در پیش امیر
|بعد از آن رو شیر با روباه کرد
|گفت این را بخش کن از بهر خورد
|سجده کرد و گفت کین گاو سمین
|چاشت خوردت باشد ای شاه گزین
|وان بز از بهر میان روز را
|یخنیی باشد شه پیروز را
|و آن دگر خرگوش بهر شام هم
|شب چرهٔ این شاه با لطف و کرم
|گفت ای روبه تو عدل افروختی
|این چنین قسمت ز کی آموختی
|از کجا آموختی این ای بزرگ
|گفت ای شاه جهان از حال گرگ
|گفت چون در عشق ما گشتی گرو
|هر سه را بر گیر و بستان و برو
|روبها چون جملگی ما را شدی
|چونت آزاریم چون تو ما شدی
|ما ترا و جمله اشکاران ترا
|پای بر گردون هفتم نه بر آ
|چون گرفتی عبرت از گرگ دنی
|پس تو روبه نیستی شیر منی
|عاقل آن باشد که عبرت گیرد از
|مرگ یاران در بلای محترز
|روبه آن دم بر زبان صد شکر راند
|که مرا شیر از پی آن گرگ خواند
|گر مرا اول بفرمودی که تو
|بخش کن این را که بردی جان ازو
|پس سپاس او را که ما را در جهان
|کرد پیدا از پس پیشینیان
|تا شنیدیم آن سیاستهای حق
|بر قرون ماضیه اندر سبق
|تا که ما از حال آن گرگان پیش
|همچو روبه پاس خود داریم بیش
|امت مرحومه زین رو خواندمان
|آن رسول حق و صادق در بیان
|استخوان و پشم آن گرگان عیان
|بنگرید و پند گیرید ای مهان
|عاقل از سر بنهد این هستی و باد
|چون شنید انجام فرعونان و عاد
|ور بننهد دیگران از حال او
|عبرتی گیرند از اضلال او
|گفت نوح ای سرکشان من من نیم
|من ز جان مردم بجانان می زیم
|چون بمردم از حواس بوالبشر
|حق مرا شد سمع و ادراک و بصر
|چونک من من نیستم این دم ز هوست
|پیش این دم هرکه دم زد کافر اوست
|هست اندر نقش این روباه شیر
|سوی این روبه نشاید شد دلیر
|گر ز روی صورتش می نگروی
|غره شیران ازو می نشنوی
|گر نبودی نوح را از حق یدی
|پس جهانی را چرا بر هم زدی
|صد هزاران شیر بود او در تنی
|او چو آتش بود و عالم خرمنی
|چونک خرمن پاس عشر او نداشت
|او چنان شعله بر آن خرمن گماشت
|هر که او در پیش این شیر نهان
|بی ادب چون گرگ بگشاید دهان
|همچو گرگ آن شیر بر دراندش
|فانتقمنا منهم بر خواندش
|زخم یابد همچو گرگ از دست شیر
|پیش شیر ابله بود کو شد دلیر
|کاشکی آن زخم بر تن آمدی
|تا بدی کایمان و دل سالم بدی
|قوتم بگسست چون اینجا رسید
|چون توانم کرد این سر را پدید
|همچو آن روبه کم اشکم کنید
|پیش او روباه بازی کم کنید
|جمله ما و من به پیش او نهید
|ملک ملک اوست ملک او را دهید
|چون فقیر آیید اندر راه راست
|شیر و صید شیر خود آن شماست
|زانک او پاکست و سبحان وصف اوست
|بی نیازست او ز نغز و مغز و پوست
|هر شکار و هر کراماتی که هست
|از برای بندگان آن شهست
|نیست شه را طمع بهر خلق ساخت
|این همه دولت خنک آنکو شناخت
|آنک دولت آفرید و دو سرا
|ملک و دولتها چه کار آید ورا
|پیش سبحان پس نگه دارید دل
|تا نگردید از گمان بد خجل
|کو ببیند سر و فکر و جست و جو
|همچو اندر شیر خالص تار مو
|آنک او بی نقش ساده سینه شد
|نقشهای غیب را آیینه شد
|سر ما را بی گمان موقن شود
|زانکمؤمنآینهٔمؤمنبود
|چون زند او نقد ما را بر محک
|پس یقین را باز داند او ز شک
|چون شود جانش محک نقدها
|پس ببیند قلب را و قلب را
|پادشاهان را چنان عادت بود
|این شنیده باشی ار یادت بود
|دست چپشان پهلوانان ایستند
|زانک دل پهلوی چپ باشد ببند
|مشرف و اهل قلم بر دست راست
|زانک علم خط و ثبت آن دست راست
|صوفیان را پیش رو موضع دهند
|کاینهٔ جانند و ز آیینه بهند
|سینه صیقلها زده در ذکر و فکر
|تا پذیرد آینهٔ دل نقش بکر
|هر که او از صلب فطرت خوب زاد
|آینه در پیش او باید نهاد
|عاشق آیینه باشد روی خوب
|صیقل جان آمد و تقوی القلوب
|آمد از آفاق یار مهربان
|یوسف صدیق را شد میهمان
|کاشنا بودند وقت کودکی
|بر وسادهٔ آشنایی متکی
|یاد دادش جور اخوان و حسد
|گفت کان زنجیر بود و ما اسد
|عار نبود شیر را از سلسله
|نیست ما را از قضای حق گله
|شیر را بر گردن ار زنجیر بود
|بر همه زنجیرسازان میر بود
|گفت چون بودی ز زندان و ز چاه
|گفت همچون در محاق و کاست ماه
|در محاق ار ماه نو گردد دوتا
|نی در آخر بدر گردد بر سما
|گرچه دردانه به هاون کوفتند
|نور چشم و دل شد و بیند بلند
|گندمی را زیر خاک انداختند
|پس ز خاکش خوشه ها بر ساختند
|بار دیگر کوفتندش ز آسیا
|قیمتش افزود و نان شد جان فزا
|باز نان را زیر دندان کوفتند
|گشت عقل و جان و فهم هوشمند
|باز آن جان چونک محو عشق گشت
|یعجب الزراع آمد بعد کشت
|این سخن پایان ندارد باز گرد
|تا که با یوسف چه گفت آن نیک مرد
|بعد قصه گفتنش گفت ای فلان
|هین چه آوردی تو ما را ارمغان
|بر در یاران تهی دست آمدن
|هست بی گندم سوی طاحون شدن
|حق تعالی خلق را گوید بحشر
|ارمغان کو از برای روز نشر
|جئتمونا و فرادی بی نوا
|هم بدان سان که خلقناکم کذا
|هین چه آوردید دست آویز را
|ارمغانی روز رستاخیز را
|یا امید بازگشتنتان نبود
|وعدهٔ امروز باطلتان نمود
|منکری مهمانیش را از خری
|پس ز مطبخ خاک و خاکستر بری
|ور نه ای منکر چنین دست تهی
|در در آن دوست چون پا می نهی
|اندکی صرفه بکن از خواب و خور
|ارمغان بهر ملاقاتش ببر
|شو قلیل النوم مما یهجعون
|باش در اسحار از یستغفرون
|اندکی جنبش بکن همچون جنین
|تا ببخشندت حواس نوربین
|وز جهان چون رحم بیرون روی
|از زمین در عرصهٔ واسع شوی
|آنک ارض الله واسع گفته اند
|عرصه ای دان انبیا را بس بلند
|دل نگردد تنگ زان عرصهٔ فراخ
|نخل تر آنجا نگردد خشک شاخ
|حاملی تو مر حواست را کنون
|کند و مانده می شوی و سرنگون
|چونک محمولی نه حامل وقت خواب
|ماندگی رفت و شدی بی رنج و تاب
|چاشنیی دان تو حال خواب را
|پیش محمولی حال اولیا
|اولیا اصحاب کهفند ای عنود
|در قیام و در تقلب هم رقود
|می کشدشان بی تکلف در فعال
|بی خبر ذات الیمین ذات الشمال
|چیست آن ذات الیمین فعل حسن
|چیست آن ذات الشکال اشغال تن
|می رود این هر دو کار از انبیا
|بی خبر زین هر دو ایشان چون صدا
|گر صدایت بشنواند خیر و شر
|ذات که باشد ز هر دو بی خبر
|گفت یوسف هین بیاور ارمغان
|او ز شرم این تقاضا زد فغان
|گفت من چند ارمغان جستم ترا
|ارمغانی در نظر نامد مرا
|حبه ای را جانب کان چون برم
|قطره ای را سوی عمان چون برم
|زیره را من سوی کرمان آورم
|گر به پیش تو دل و جان آورم
|نیست تخمی کاندرین انبار نیست
|غیر حسن تو که آن را یار نیست
|لایق آن دیدم که من آیینه ای
|پیش تو آرم چو نور سینه ای
|تا ببینی روی خوب خود در آن
|ای تو چون خورشید شمع آسمان
|آینه آوردمت ای روشنی
|تا چو بینی روی خود یادم کنی
|آینه بیرون کشید او از بغل
|خوب را آیینه باشد مشتغل
|آینهٔ هستی چه باشد نیستی
|نیستی بر گر تو ابله نیستی
|هستی اندر نیستی بتوان نمود
|مال داران بر فقیر آرند جود
|آینهٔ صافی نان خود گرسنه ست
|سوخته هم آینهٔ آتش زنه ست
|نیستی و نقص هر جایی که خاست
|آینهٔ خوبی جمله پیشه هاست
|چونک جامه چست و دوزیده بود
|مظهر فرهنگ درزی چون شود
|ناتراشیده همی باید جذوع
|تا دروگر اصل سازد یا فروع
|خواجهٔ اشکسته بند آنجا رود
|کاندر آنجا پای اشکسته بود
|کی شود چون نیست رنجور نزار
|آن جمال صنعت طب آشکار
|خواری و دونی مسها بر ملا
|گر نباشد کی نماید کیمیا
|نقصها آیینهٔ وصف کمال
|و آن حقارت آینهٔ عز و جلال
|زانک ضد را ضد کند پیدا یقین
|زانک با سر که پدیدست انگبین
|هر که نقص خویش را دید و شناخت
|اندر استکمال خود ده اسپه تاخت
|زان نمی پرد به سوی ذوالجلال
|کو گمانی می برد خود را کمال
|علتی بتر ز پندار کمال
|نیست اندر جان تو ای ذو دلال
|از دل و از دیده ات بس خون رود
|تا ز تو این معجبی بیرون شود
|علت ابلیس انا خیری بدست
|وین مرض در نفس هر مخلوق هست
|گرچه خود را بس شکسته بیند او
|آب صافی دان و سرگین زیر جو
|چون بشوراند ترا در امتحان
|آب سرگین رنگ گردد در زمان
|در تگ جو هست سرگین ای فتی
|گرچه جو صافی نماید مر ترا
|هست پیر راه دان پر فطن
|باغهای نفس کل را جوی کن
|جوی خود را کی تواند پاک کرد
|نافع از علم خدا شد علم مرد
|کی تراشد تیغ دستهٔ خویش را
|رو به جراحی سپار این ریش را
|بر سر هر ریش جمع آمد مگس
|تا نبیند قبح ریش خویش کس
|آن مگس اندیشه ها وان مال تو
|ریش تو آن ظلمت احوال تو
|ور نهد مرهم بر آن ریش تو پیر
|آن زمان ساکن شود درد و نفیر
|تا که پندارد که صحت یافتست
|پرتو مرهم بر آنجا تافتست
|هین ز مرهم سر مکش ای پشت ریش
|و آن ز پرتو دان مدان از اصل خویش
|پیش از عثمان یکی نساخ بود
|کو به نسخ وحی جدی می نمود
|چون نبی از وحی فرمودی سبق
|او همان را وا نبشتی بر ورق
|پرتو آن وحی بر وی تافتی
|او درون خویش حکمت یافتی
|عین آن حکمت بفرمودی رسول
|زین قدر گمراه شد آن بوالفضول
|کانچ می گوید رسول مستنیر
|مر مرا هست آن حقیقت در ضمیر
|پرتو اندیشه اش زد بر رسول
|قهر حق آورد بر جانش نزول
|هم ز نساخی بر آمد هم ز دین
|شد عدو مصطفی و دین بکین
|مصطفی فرمود کای گبر عنود
|چون سیه گشتی اگر نور از تو بود
|گر تو ینبوع الهی بودیی
|این چنین آب سیه نگشودیی
|تا که ناموسش به پیش این و آن
|نشکند بر بست این او را دهان
|اندرون می سوختش هم زین سبب
|توبه کردن می نیارست این عجب
|آه می کرد و نبودش آه سود
|چون در آمد تیغ و سر را در ربود
|کرده حق ناموس را صد من حدید
|ای بسا بسته به بند ناپدید
|کبر و کفر آن سان ببست آن راه را
|که نیارد کرد ظاهر آه را
|گفت اغلالا فهم به مقمحون
|نیست آن اغلال بر ما از برون
|خلفهم سدا فاغشیناهم
|می نبیند بند را پیش و پس او
|رنگ صحرا دارد آن سدی که خاست
|او نمی داند که آن سد قضاست
|شاهد تو سد روی شاهدست
|مرشد تو سد گفت مرشدست
|ای بسا کفار را سودای دین
|بندشان ناموس و کبر آن و این
|بند پنهان لیک از آهن بتر
|بند آهن را کند پاره تبر
|بند آهن را توان کردن جدا
|بند غیبی را نداند کس دوا
|مرد را زنبور اگر نیشی زند
|طبع او آن لحظه بر دفعی تند
|زخم نیش اما چو از هستی تست
|غم قوی باشد نگردد درد سست
|شرح این از سینه بیرون می جهد
|لیک می ترسم که نومیدی دهد
|نی مشو نومید و خود را شاد کن
|پیش آن فریادرس فریاد کن
|کای محب عفو از ما عفو کن
|ای طبیب رنج ناسور کهن
|عکس حکمت آن شقی را یاوه کرد
|خود مبین تا بر نیارد از تو گرد
|ای برادر بر تو حکمت جاریه ست
|آن ز ابدالست و بر تو عاریه ست
|گرچه در خود خانه نوری یافتست
|آن ز همسایهٔ منور تافتست
|شکر کن غره مشو بینی مکن
|گوش دار و هیچ خودبینی مکن
|صد دریغ و درد کین عاریتی
|امتان را دور کرد از امتی
|من غلام آن که او در هر رباط
|خویش را واصل نداند بر سماط
|بس رباطی که بباید ترک کرد
|تا به مسکن در رسد یک روز مرد
|گرچه آهن سرخ شد او سرخ نیست
|پرتو عاریت آتش زنیست
|گر شود پر نور روزن یا سرا
|تو مدان روشن مگر خورشید را
|هر در و دیوار گوید روشنم
|پرتو غیری ندارم این منم
|پس بگوید آفتاب ای نارشید
|چونک من غارب شوم آید پدید
|سبزه ها گویند ما سبز از خودیم
|شاد و خندانیم و بس زیبا خدیم
|فصل تابستان بگوید ای امم
|خویش را بینید چون من بگذرم
|تن همی نازد به خوبی و جمال
|روح پنهان کرده فر و پر و بال
|گویدش ای مزبله تو کیستی
|یک دو روز از پرتو من زیستی
|غنج و نازت می نگنجد در جهان
|باش تا که من شوم از تو جهان
|گرم دارانت ترا گوری کنند
|طعمهٔ ماران و مورانت کنند
|بینی از گند تو گیرد آن کسی
|کو به پیش تو همی مردی بسی
|پرتو روحست نطق و چشم و گوش
|پرتو آتش بود در آب جوش
|آنچنانک پرتو جان بر تنست
|پرتو ابدال بر جان منست
|جان جان چو واکشد پا را ز جان
|جان چنان گردد که بی جان تن بدان
|سر از آن رو می نهم من بر زمین
|تا گواه من بود در روز دین
|یوم دین که زلزلت زلزالها
|این زمین باشد گواه حالها
|گو تحدث جهرة اخبارها
|در سخن آید زمین و خاره ها
|فلسفی منکر شود در فکر و ظن
|گو برو سر را بر آن دیوار زن
|نطق آب و نطق خاک و نطق گل
|هست محسوس حواس اهل دل
|فلسفی کو منکر حنانه است
|از حواس اولیا بیگانه است
|گوید او که پرتو سودای خلق
|بس خیالات آورد در رای خلق
|بلک عکس آن فساد و کفر او
|این خیال منکری را زد برو
|فلسفی مر دیو را منکر شود
|در همان دم سخرهٔ دیوی بود
|گر ندیدی دیو را خود را ببین
|بی جنون نبود کبودی بر جبین
|هر که را در دل شک و پیچانیست
|در جهان او فلسفی پنهانیست
|می نماید اعتقاد و گاه گاه
|آن رگ فلسف کند رویش سیاه
|الحذر ای مؤمنان کان در شماست
|در شما بس عالم بی منتهاست
|جمله هفتاد و دو ملت در توست
|وه که روزی آن بر آرد از تو دست
|هر که او را برگ آن ایمان بود
|همچو برگ از بیم این لرزان بود
|بر بلیس و دیو زان خندیده ای
|که تو خود را نیک مردم دیده ای
|چون کند جان بازگونه پوستین
|چند وا ویلی بر آید ز اهل دین
|بر دکان هر زرنما خندان شدست
|زانک سنگ امتحان پنهان شدست
|پرده ای ستار از ما بر مگیر
|باش اندر امتحان ما را مجیر
|قلب پهلو می زند با زر به شب
|انتظار روز می دارد ذهب
|با زبان حال زر گوید که باش
|ای مزور تا بر آید روز فاش
|صد هزاران سال ابلیس لعین
|بود ز ابدال و امیر المؤمنین
|پنجه زد با آدم از نازی که داشت
|گشت رسوا همچو سرگین وقت چاشت
|بلعم با عور را خلق جهان
|سغبه شد مانند عیسی زمان
|سجدهٔ ناوردند کس را دون او
|صحت رنجور بود افسون او
|پنجه زد با موسی از کبر و کمال
|آنچنان شد که شنیدستی تو حال
|صد هزار ابلیس و بلعم در جهان
|همچنین بودست پیدا و نهان
|این دو را مشهور گردانید اله
|تا که باشد این دو بر باقی گواه
|این دو دزد آویخت از دار بلند
|ورنه اندر قهر بس دزدان بدند
|این دو را پرچم به سوی شهر برد
|کشتگان قهر را نتوان شمرد
|نازنینی تو ولی در حد خویش
|الله الله پا منه از حد بیش
|گر زنی بر نازنین تر از خودت
|در تگ هفتم زمین زیر آردت
|قصهٔ عاد و ثمود از بهر چیست
|تا بدانی کانبیا را نازکیست
|این نشان خسف و قذف و صاعقه
|شد بیان عز نفس ناطقه
|جمله حیوان را پی انسان بکش
|جمله انسان را بکش از بهر هش
|هش چه باشد عقل کل هوشمند
|هوش جزوی هش بود اما نژند
|جمله حیوانات وحشی ز آدمی
|باشد از حیوان انسی در کمی
|خون آنها خلق را باشد سبیل
|زانک وحشی اند از عقل جلیل
|عزت وحشی بدین افتاد پست
|که مر انسان را مخالف آمدست
|پس چه عزت باشدت ای نادره
|چون شدی تو حمر مستنفره
|خر نشاید کشت از بهر صلاح
|چون شود وحشی شود خونش مباح
|گرچه خر را دانش زاجر نبود
|هیچ معذورش نمی دارد ودود
|پس چو وحشی شد از آن دم آدمی
|کی بود معذور ای یار سمی
|لاجرم کفار را شد خون مباح
|همچو وحشی پیش نشاب و رماح
|جفت و فرزندانشان جمله سبیل
|زانک بی عقلند و مردود و ذلیل
|باز عقلی کو رمد از عقل عقل
|کرد از عقلی به حیوانات نقل
|همچو هاروت و چو ماروت شهیر
|از بطر خوردند زهرآلود تیر
|اعتمادی بودشان بر قدس خویش
|چیست بر شیر اعتماد گاومیش
|گرچه او با شاخ صد چاره کند
|شاخ شاخش شیر نر پاره کند
|گر شود پر شاخ همچون خارپشت
|شیر خواهد گاو را ناچار کشت
|گرچه صرصر پس درختان می کند
|با گیاه تر وی احسان می کند
|بر ضعیفی گیاه آن باد تند
|رحم کرد ای دل تو از قوت ملند
|تیشه را ز انبوهی شاخ درخت
|کی هراس آید ببرد لخت لخت
|لیک بر برگی نکوبد خویش را
|جز که بر نیشی نکوبد نیش را
|شعله را ز انبوهی هیزم چه غم
|کی رمد قصاب از خیل غنم
|پیش معنی چیست صورت بس زبون
|چرخ را معنیش می دارد نگون
|تو قیاس از چرخ دولابی بگیر
|گردشش از کیست از عقل مشیر
|گردش این قالب همچون سپر
|هست از روح مستر ای پسر
|گردش این باد از معنی اوست
|همچو چرخی کان اسیر آب جوست
|جر و مد و دخل و خرج این نفس
|از کی باشد جز ز جان پر هوس
|گاه جیمش می کند گه حا و دال
|گاه صلحش می کند گاهی جدال
|گه یمینش می برد گاهی یسار
|که گلستانش کند گاهیش خار
|همچنین این باد را یزدان ما
|کرده بد بر عاد همچون اژدها
|باز هم آن باد را بر مؤمنان
|کرده بد صلح و مراعات و امان
|گفت المعنی هوالله شیخ دین
|بحر معنیهای رب العالمین
|جمله اطباق زمین و آسمان
|همچو خاشاکی در آن بحر روان
|حمله ها و رقص خاشاک اندر آب
|هم ز آب آمد به وقت اضطراب
|چونک ساکن خواهدش کرد از مرا
|سوی ساحل افکند خاشاک را
|چون کشد از ساحلش در موج گاه
|آن کند با او که آتش با گیاه
|این حدیث آخر ندارد باز ران
|جانب هاروت و ماروت ای جوان
|چون گناه و فسق خلقان جهان
|می شدی بر هر دو روشن آن زمان
|دست خاییدن گرفتندی ز خشم
|لیک عیب خود ندیدندی به چشم
|خویش در آیینه دید آن زشت مرد
|رو بگردانید از آن و خشم کرد
|خویش بین چون از کسی جرمی بدید
|آتشی در وی ز دوزخ شد پدید
|حمیت دین خواند او آن کبر را
|ننگرد در خویش نفس گبر را
|حمیت دین را نشانی دیگرست
|که از آن آتش جهانی اخضرست
|گفت حقشان گر شما روشن گرید
|در سیه کاران مغفل منگرید
|شکر گویید ای سپاه و چاکران
|رسته اید از شهوت و از چاک ران
|گر از آن معنی نهم من بر شما
|مر شما را بیش نپذیرد سما
|عصمتی که مر شما را در تنست
|آن ز عکس عصمت و حفظ منست
|آن ز من بینید نه از خود هین و هین
|تا نچربد بر شما دیو لعین
|آنچنان که کاتب وحی رسول
|دید حکمت در خود و نور اصول
|خویش را هم صوت مرغان خدا
|می شمرد آن بد صفیری چون صدا
|لحن مرغان را اگر واصف شوی
|بر مراد مرغ کی واقف شوی
|گر بیاموزی صفیر بلبلی
|تو چه دانی کو چه دارد با گلی
|ور بدانی باشد آن هم از گمان
|چون ز لب جنبان گمانهای کران
|آن کری را گفت افزون مایه ای
|که ترا رنجور شد همسایه ای
|گفت با خود کر که با گوش گران
|من چه دریابم ز گفت آن جوان
|خاصه رنجور و ضعیف آواز شد
|لیک باید رفت آنجا نیست بد
|چون ببینم کان لبش جنبان شود
|من قیاسی گیرم آن را هم ز خود
|چون بگویم چونی ای محنت کشم
|او بخواهد گفت نیکم یا خوشم
|من بگویم شکر چه خوردی ابا
|او بگوید شربتی یا ماش با
|من بگویم صحه نوشت کیست آن
|از طبیبان پیش تو گوید فلان
|من بگویم بس مبارک پاست او
|چونک او آمد شود کارت نکو
|پای او را آزمودستیم ما
|هر کجا شد می شود حاجت روا
|این جوابات قیاسی راست کرد
|پیش آن رنجور شد آن نیک مرد
|گفت چونی گفت مردم گفت شکر
|شد ازین رنجور پر آزار و نکر
|کین چه شکرست او مگر با ما بدست
|کر قیاسی کرد و آن کژ آمدست
|بعد از آن گفتش چه خوردی گفت زهر
|گفت نوشت باد افزون گشت قهر
|بعد از آن گفت از طبیبان کیست او
|که همی آید به چاره پیش تو
|گفت عزرائیل می آید برو
|گفت پایش بس مبارک شاد شو
|کر برون آمد بگفت او شادمان
|شکر کش کردم مراعات این زمان
|گفت رنجور این عدو جان ماست
|ما ندانستیم کو کان جفاست
|خاطر رنجور جویان شد سقط
|تا که پیغامش کند از هر نمط
|چون کسی که خورده باشد آش بد
|می بشوراند دلش تا قی کند
|کظم غیظ اینست آن را قی مکن
|تا بیابی در جزا شیرین سخن
|چون نبودش صبر می پیچید او
|کین سگ زن روسپی حیز کو
|تا بریزم بر وی آنچ گفته بود
|کان زمان شیر ضمیرم خفته بود
|چون عیادت بهر دل آرامیست
|این عیادت نیست دشمن کامیست
|تا ببیند دشمن خود را نزار
|تا بگیرد خاطر زشتش قرار
|بس کسان کایشان ز طاعت گمرهند
|دل به رضوان و ثواب آن دهند
|خود حقیقت معصیت باشد خفی
|بس کدر کان را تو پنداری صفی
|همچو آن کر کو همی پنداشتست
|کو نکویی کرد و آن بر عکس جست
|او نشسته خوش که خدمت کرده ام
|حق همسایه بجا آورده ام
|بهر خود او آتشی افروختست
|در دل رنجور و خود را سوختست
|فاتقوا النار التی اوقدتم
|انکم فی المعصیه ازددتم
|گفت پیغامبر به یک صاحب ریا
|صل انک لم تصل یا فتی
|از برای چارهٔ این خوفها
|آمد اندر هر نمازی اهدنا
|کین نمازم را میامیز ای خدا
|با نماز ضالین و اهل ریا
|از قیاسی که بکرد آن کر گزین
|صحبت ده ساله باطل شد بدین
|خاصه ای خواجه قیاس حس دون
|اندر آن وحیی که هست از حد فزون
|گوش حس تو به حرف ار در خورست
|دان که گوش غیب گیر تو کرست
|اول آن کس کین قیاسکها نمود
|پیش انوار خدا ابلیس بود
|گفت نار از خاک بی شک بهترست
|من ز نار و او ز خاک اکدرست
|پس قیاس فرع بر اصلش کنیم
|او ز ظلمت ما ز نور روشنیم
|گفت حق نه بلک لا انساب شد
|زهد و تقوی فضل را محراب شد
|این نه میراث جهان فانی است
|که به انسابش بیابی جانی است
|بلک این میراثهای انبیاست
|وارث این جانهای اتقیاست
|پور آن بوجهل شد مؤمن عیان
|پور آن نوح نبی از گمرهان
|زادهٔ خاکی منور شد چو ماه
|زادهٔ آتش توی رو روسیاه
|این قیاسات و تحری روز ابر
|یا بشب مر قبله را کردست حبر
|لیک با خورشید و کعبه پیش رو
|این قیاس و این تحری را مجو
|کعبه نادیده مکن رو زو متاب
|از قیاس الله اعلم بالصواب
|چون صفیری بشنوی از مرغ حق
|ظاهرش را یاد گیری چون سبق
|وانگهی از خود قیاساتی کنی
|مر خیال محض را ذاتی کنی
|اصطلاحاتیست مر ابدال را
|که نباشد زان خبر اقوال را
|منطق الطیری به صوت آموختی
|صد قیاس و صد هوس افروختی
|همچو آن رنجور دلها از تو خست
|کر بپندار اصابت گشته مست
|کاتب آن وحی زان آواز مرغ
|برده ظنی کو بود همباز مرغ
|مرغ پری زد مرورا کور کرد
|نک فرو بردش به قعر مرگ و درد
|هین به عکسی یا به ظنی هم شما
|در میفتید از مقامات سما
|گرچه هاروتید و ماروت و فزون
|از همه بر بام نحن الصافون
|بر بدیهای بدان رحمت کنید
|بر منی و خویش بین لعنت کنید
|هین مبادا غیرت آید از کمین
|سرنگون افتید در قعر زمین
|هر دو گفتند ای خدا فرمان تراست
|بی امان تو امانی خود کجاست
|این همی گفتند و دلشان می طپید
|بد کجا آید ز ما نعم العبید
|خار خار دو فرشته هم نهشت
|تا که تخم خویش بینی را نکشت
|پس همی گفتند کای ارکانیان
|بی خبر از پاکی روحانیان
|ما برین گردون تتقها می تنیم
|بر زمین آییم و شادروان زنیم
|عدل توزیم و عبادت آوریم
|باز هر شب سوی گردون بر پریم
|تا شویم اعجوبهٔ دور زمان
|تا نهیم اندر زمین امن و امان
|آن قیاس حال گردون بر زمین
|راست ناید فرق دارد در کمین
|بشنو الفاظ حکیم پرده ای
|سر همانجا نه که باده خورده ای
|چونک از میخانه مستی ضال شد
|تسخر و بازیچهٔ اطفال شد
|می فتد او سو به سو بر هر رهی
|در گل و می خنددش هر ابلهی
|او چنین و کودکان اندر پیش
|بی خبر از مستی و ذوق میش
|خلق اطفالند جز مست خدا
|نیست بالغ جز رهیده از هوا
|گفت دنیا لعب و لهوست و شما
|کودکیت و راست فرماید خدا
|از لعب بیرون نرفتی کودکی
|بی ذکات روح کی باشد ذکی
|چون جماع طفل دان این شهوتی
|که همی رانند اینجا ای فتی
|آن جماع طفل چه بود بازیی
|با جماع رستمی و غازیی
|جنگ خلقان همچو جنگ کودکان
|جمله بی معنی و بی مغز و مهان
|جمله با شمشیر چوبین جنگشان
|جمله در لا ینفعی آهنگشان
|جمله شان گشته سواره بر نیی
|کین براق ماست یا دلدل پیی
|حاملند و خود ز جهل افراشته
|راکب و محمول ره پنداشته
|باش تا روزی که محمولان حق
|اسپ تازان بگذرند از نه طبق
|تعرج الروح الیه و الملک
|من عروج الروح یهتز الفلک
|همچو طفلان جمله تان دامن سوار
|گوشهٔ دامن گرفته اسپ وار
|از حق ان الظن لا یغنی رسید
|مرکب ظن بر فلکها کی دوید
|اغلب الظنین فی ترجیح ذا
|لا تماری الشمس فی توضیحها
|آنگهی بینید مرکبهای خویش
|مرکبی سازیده ایت از پای خویش
|وهم و فکر و حس و ادراک شما
|همچو نی دان مرکب کودک هلا
|علمهای اهل دل حمالشان
|علمهای اهل تن احمالشان
|علم چون بر دل زند یاری شود
|علم چون بر تن زند باری شود
|گفت ایزد یحمل اسفاره
|بار باشد علم کان نبود ز هو
|علم کان نبود ز هو بی واسطه
|آن نپاید همچو رنگ ماشطه
|لیک چون این بار را نیکو کشی
|بار بر گیرند و بخشندت خوشی
|هین مکش بهر هوا آن بار علم
|تا ببینی در درون انبار علم
|تا که بر رهوار علم آیی سوار
|بعد از آن افتد ترا از دوش بار
|از هواها کی رهی بی جام هو
|ای ز هو قانع شده با نام هو
|از صفت وز نام چه زاید خیال
|و آن خیالش هست دلال وصال
|دیده ای دلال بی مدلول هیچ
|تا نباشد جاده نبود غول هیچ
|هیچ نامی بی حقیقت دیده ای
|یا ز گاف و لام گل گل چیده ای
|اسم خواندی رو مسمی را بجو
|مه به بالا دان نه اندر آب جو
|گر ز نام و حرف خواهی بگذری
|پاک کن خود را ز خود هین یکسری
|همچو آهن ز آهنی بی رنگ شو
|در ریاضت آینهٔ بی زنگ شو
|خویش را صافی کن از اوصاف خود
|تا ببینی ذات پاک صاف خود
|بینی اندر دل علوم انبیا
|بی کتاب و بی معید و اوستا
|گفت پیغامبر که هست از امتم
|کو بود هم گوهر و هم همتم
|مر مرا زان نور بیند جانشان
|که من ایشان را همی بینم بدان
|بی صحیحین و احادیث و روات
|بلک اندر مشرب آب حیات
|سر امسینا لکردیا بدان
|راز اصبحنا عرابیا بخوان
|ور مثالی خواهی از علم نهان
|قصه گو از رومیان و چینیان
|چینیان گفتند ما نقاش تر
|رومیان گفتند ما را کر و فر
|گفت سلطان امتحان خواهم درین
|کز شماها کیست در دعوی گزین
|اهل چین و روم چون حاضر شدند
|رومیان در علم واقف تر بدند
|چینیان گفتند یک خانه به ما
|خاص بسپارید و یک آن شما
|بود دو خانه مقابل در بدر
|زان یکی چینی ستد رومی دگر
|چینیان صد رنگ از شه خواستند
|پس خزینه باز کرد آن ارجمند
|هر صباحی از خزینه رنگها
|چینیان را راتبه بود از عطا
|رومیان گفتند نه نقش و نه رنگ
|در خور آید کار را جز دفع زنگ
|در فرو بستند و صیقل می زدند
|همچو گردون ساده و صافی شدند
|از دو صد رنگی به بی رنگی رهیست
|رنگ چون ابرست و بی رنگی مهیست
|هرچه اندر ابر ضو بینی و تاب
|آن ز اختر دان و ماه و آفتاب
|چینیان چون از عمل فارغ شدند
|از پی شادی دهلها می زدند
|شه در آمد دید آنجا نقشها
|می ربود آن عقل را و فهم را
|بعد از آن آمد به سوی رومیان
|پرده را بالا کشیدند از میان
|عکس آن تصویر و آن کردارها
|زد برین صافی شده دیوارها
|هر چه آنجا دید اینجا به نمود
|دیده را از دیده خانه می ربود
|رومیان آن صوفیانند ای پدر
|بی ز تکرار و کتاب و بی هنر
|لیک صیقل کرده اند آن سینه ها
|پاک از آز و حرص و بخل و کینه ها
|آن صفای آینه وصف دلست
|صورت بی منتها را قابلست
|صورت بی صورت بی حد غیب
|ز آینهٔ دل تافت بر موسی ز جیب
|گرچه آن صورت نگنجد در فلک
|نه بعرش و فرش و دریا و سمک
|زانک محدودست و معدودست آن
|آینهٔ دل را نباشد حد بدان
|عقل اینجا ساکت آمد یا مضل
|زانک دل یا اوست یا خود اوست دل
|عکس هر نقشی نتابد تا ابد
|جز ز دل هم با عدد هم بی عدد
|تا ابد هر نقش نو کاید برو
|می نماید بی حجابی اندرو
|اهل صیقل رسته اند از بوی و رنگ
|هر دمی بینند خوبی بی درنگ
|نقش و قشر علم را بگذاشتند
|رایت عین الیقین افراشتند
|رفت فکر و روشنایی یافتند
|نحر و بحر آشنایی یافتند
|مرگ کین جمله ازو در وحشتند
|می کنند این قوم بر وی ریش خند
|کس نیابد بر دل ایشان ظفر
|بر صدف آید ضرر نه بر گهر
|گرچه نحو و فقه را بگذاشتند
|لیک محو فقر را بر داشتند
|تا نقوش هشت جنت تافتست
|لوح دلشان را پذیرا یافتست
|برترند از عرش و کرسی و خلا
|ساکنان مقعد صدق خدا
|گفت پیغامبر صباحی زید را
|کیف اصبحت ای رفیق با صفا
|گفت عبدا مؤمنا باز اوش گفت
|کو نشان از باغ ایمان گر شکفت
|گفت تشنه بوده ام من روزها
|شب نخفتستم ز عشق و سوزها
|تا ز روز و شب گذر کردم چنان
|که ز اسپر بگذرد نوک سنان
|که از آن سو جملهٔ ملت یکیست
|صد هزاران سال و یک ساعت یکیست
|هست ازل را و ابد را اتحاد
|عقل را ره نیست آن سو ز افتقاد
|گفت ازین ره کو ره آوردی بیار
|در خور فهم و عقول این دیار
|گفت خلقان چون ببینند آسمان
|من ببینم عرش را با عرشیان
|هشت جنت هفت دوزخ پیش من
|هست پیدا همچو بت پیش شمن
|یک بیک وا می شناسم خلق را
|همچو گندم من ز جو در آسیا
|که بهشتی کیست و بیگانه کیست
|پیش من پیدا چو مار و ماهیست
|این زمان پیدا شده بر این گروه
|یوم تبیض و تسود وجوه
|پیش ازین هرچند جان پر عیب بود
|در رحم بود و ز خلقان غیب بود
|الشقی من شقی فی بطن الام
|من سمات الجسم یعرف حالهم
|تن چو مادر طفل جان را حامله
|مرگ درد زادنست و زلزله
|جمله جانهای گذشته منتظر
|تا چگونه زاید آن جان بطر
|زنگیان گویند خود از ماست او
|رومیان گویند بس زیباست او
|چون بزاید در جهان جان و جود
|پس نماند اختلاف بیض و سود
|گر بود زنگی برندش زنگیان
|روم را رومی برد هم از میان
|تا نزاد او مشکلات عالمست
|آنک نازاده شناسد او کمست
|او مگر ینظر بنور الله بود
|کاندرون پوست او را ره بود
|اصل آب نطفه اسپیدست و خوش
|لیک عکس جان رومی و حبش
|می دهد رنگ احسن التقویم را
|تا به اسفل می برد این نیم را
|این سخن پایان ندارد باز ران
|تا نمانیم از قطار کاروان
|یوم تبیض و تسود وجوه
|ترک و هندو شهره گردد زان گروه
|در رحم پیدا نباشد هند و ترک
|چونک زاید بیندش زار و سترگ
|جمله را چون روز رستاخیز من
|فاش می بینم عیان از مرد و زن
|هین بگویم یا فرو بندم نفس
|لب گزیدش مصطفی یعنی که بس
|یا رسول الله بگویم سر حشر
|در جهان پیدا کنم امروز نشر
|هل مرا تا پرده ها را بر درم
|تا چو خورشیدی بتابد گوهرم
|تا کسوف آید ز من خورشید را
|تا نمایم نخل را و بید را
|وا نمایم راز رستاخیز را
|نقد را و نقد قلب آمیز را
|دستها ببریده اصحاب شمال
|وا نمایم رنگ کفر و رنگ آل
|وا گشایم هفت سوراخ نفاق
|در ضیای ماه بی خسف و محاق
|وا نمایم من پلاس اشقیا
|بشنوانم طبل و کوس انبیا
|دوزخ و جنات و برزخ در میان
|پیش چشم کافران آرم عیان
|وا نمایم حوض کوثر را به جوش
|کاب بر روشان زند بانگش به گوش
|وان کسان که تشنه بر گردش دوان
|گشته اند این دم نمایم من عیان
|می بساید دوششان بر دوش من
|نعره هاشان می رسد در گوش من
|اهل جنت پیش چشمم ز اختیار
|در کشیده یک دگر را در کنار
|دست همدیگر زیارت می کنند
|از لبان هم بوسه غارت می کنند
|کر شد این گوشم ز بانگ آه آه
|از خسان و نعرهٔ واحسرتاه
|این اشارتهاست گویم از نغول
|لیک می ترسم ز آزار رسول
|همچنین می گفت سرمست و خراب
|داد پیغامبر گریبانش بتاب
|گفت هین در کش که اسبت گرم شد
|عکس حق لا یستحی زد شرم شد
|آینهٔ تو جست بیرون از غلاف
|آینه و میزان کجا گوید خلاف
|آینه و میزان کجا بندد نفس
|بهر آزار و حیاء هیچ کس
|آینه و میزان محکهای سنی
|گر دو صد سالش تو خدمتها کنی
|کز برای من بپوشان راستی
|بر فزون بنما و منما کاستی
|اوت گوید ریش و سبلت بر مخند
|آینه و میزان و آنگه ریو و پند
|چون خدا ما را برای آن فراخت
|که بما بتوان حقیقت را شناخت
|این نباشد ما چه آرزیم ای جوان
|کی شویم آیین روی نیکوان
|لیک در کش در نمد آیینه را
|کز تجلی کرد سینا سینه را
|گفت آخر هیچ گنجد در بغل
|آفتاب حق و خورشید ازل
|هم دغل را هم بغل را بر درد
|نه جنون ماند به پیشش نه خرد
|گفت یک اصبع چو بر چشمی نهی
|بیند از خورشید عالم را تهی
|یک سر انگشت پردهٔ ماه شد
|وین نشان ساتری شاه شد
|تا بپوشاند جهان را نقطه ای
|مهر گردد منکسف از سقطه ای
|لب ببند و غور دریایی نگر
|بحر را حق کرد محکوم بشر
|همچو چشمهٔ سلسبیل و زنجبیل
|هست در حکم بهشتی جلیل
|چار جوی جنت اندر حکم ماست
|این نه زور ما ز فرمان خداست
|هر کجا خواهیم داریمش روان
|همچو سحر اندر مراد ساحران
|همچو این دو چشمهٔ چشم روان
|هست در حکم دل و فرمان جان
|گر بخواهد رفت سوی زهر و مار
|ور بخواهد رفت سوی اعتبار
|گر بخواهد سوی محسوسات رفت
|ور بخواهد سوی ملبوسات رفت
|گر بخواهد سوی کلیات راند
|ور بخواهد حبس جزویات ماند
|همچنین هر پنج حس چون نایزه
|بر مراد و امر دل شد جایزه
|هر طرف که دل اشارت کردشان
|می رود هر پنج حس دامن کشان
|دست و پا در امر دل اندر ملا
|همچو اندر دست موسی آن عصا
|دل بخواهد پا در آید زو به رقص
|یا گریزد سوی افزونی ز نقص
|دل بخواهد دست آید در حساب
|با اصابع تا نویسد او کتاب
|دست در دست نهانی مانده است
|او درون تن را برون بنشانده است
|گر بخواهد بر عدو ماری شود
|ور بخواهد بر ولی یاری شود
|ور بخواهد کفچه ای در خوردنی
|ور بخواهد همچو گرز ده منی
|دل چه می گوید بدیشان ای عجب
|طرفه وصلت طرفه پنهانی سبب
|دل مگر مهر سلیمان یافتست
|که مهار پنج حس بر تافتست
|پنج حسی از برون میسور او
|پنج حسی از درون مامور او
|ده حس است و هفت اندام و دگر
|آنچ اندر گفت ناید می شمر
|چون سلیمانی دلا در مهتری
|بر پری و دیو زن انگشتری
|گر درین ملکت بری باشی ز ریو
|خاتم از دست تو نستاند سه دیو
|بعد از آن عالم بگیرد اسم تو
|دو جهان محکوم تو چون جسم تو
|ور ز دستت دیو خاتم را ببرد
|پادشاهی فوت شد بختت بمرد
|بعد از آن یا حسرتا شد یا عباد
|بر شما محتوم تا یوم التناد
|مکر خود را گر تو انکار آوری
|از ترازو و آینه کی جان بری
|بود لقمان پیش خواجهٔ خویشتن
|در میان بندگانش خوارتن
|می فرستاد او غلامان را به باغ
|تا که میوه آیدش بهر فراغ
|بود لقمان در غلامان چون طفیل
|پر معانی تیره صورت همچو لیل
|آن غلامان میوه های جمع را
|خوش بخوردند از نهیب طمع را
|خواجه را گفتند لقمان خورد آن
|خواجه بر لقمان ترش گشت و گران
|چون تفحص کرد لقمان از سبب
|در عتاب خواجه اش بگشاد لب
|گفت لقمان سیدا پیش خدا
|بندهٔ خاین نباشد مرتضی
|امتحان کن جمله مان را ای کریم
|سیرمان در ده تو از آب حمیم
|بعد از آن ما را به صحرایی کلان
|تو سواره ما پیاده می دوان
|آنگهان بنگر تو بدکردار را
|صنعهای کاشف الاسرار را
|گشت ساقی خواجه از آب حمیم
|مر غلامان را و خوردند آن ز بیم
|بعد از آن می راندشان در دشتها
|می دویدند آن نفر تحت و علا
|قی در افتادند ایشان از عنا
|آب می آورد زیشان میوه ها
|چون که لقمان را در آمد قی ز ناف
|می بر آمد از درونش آب صاف
|حکمت لقمان چو داند این نمود
|پس چه باشد حکمت رب الوجود
|یوم تبلی والسرائر کلها
|بان منکم کامن لا یشتهی
|چون سقوا ماء حمیما قطعت
|جملة الاستار مما افضعت
|نار زان آمد عذاب کافران
|که حجر را نار باشد امتحان
|آن دل چون سنگ را ما چند چند
|نرم گفتیم و نمی پذرفت پند
|ریش بد را داروی بد یافت رگ
|مر سر خر را سر دندان سگ
|الخبیثات الخبیثین حکمتست
|زشت را هم زشت جفت و بابتست
|پس تو هر جفتی که می خواهی برو
|محو و هم شکل و صفات او بشو
|نور خواهی مستعد نور شو
|دور خواهی خویش بین و دور شو
|ور رهی خواهی ازین سجن خرب
|سر مکش از دوست و اسجد واقترب
|این سخن پایان ندارد خیز زید
|بر براق ناطقه بر بند قید
|ناطقه چون فاضح آمد عیب را
|می دراند پرده های غیب را
|غیب مطلوب حق آمد چند گاه
|این دهل زن را بران بر بند راه
|تگ مران درکش عنان مستور به
|هر کس از پندار خود مسرور به
|حق همی خواهد که نومیدان او
|زین عبادت هم نگردانند رو
|هم باومیدی مشرف می شوند
|چند روزی در رکابش می دوند
|خواهد آن رحمت بتابد بر همه
|بر بد و نیک از عموم مرحمه
|حق همی خواهد که هر میر و اسیر
|با رجا و خوف باشند و حذیر
|این رجا و خوف در پرده بود
|تا پس این پرده پرورده شود
|چون دریدی پرده کو خوف و رجا
|غیب را شد کر و فری بر ملا
|بر لب جو برد ظنی یک فتی
|که سلیمانست ماهی گیر ما
|گر ویست این از چه فردست و خفیست
|ورنه سیمای سلیمانیش چیست
|اندرین اندیشه می بود او دو دل
|تا سلیمان گشت شاه و مستقل
|دیو رفت از ملک و تخت او گریخت
|تیغ بختش خون آن شیطان بریخت
|کرد در انگشت خود انگشتری
|جمع آمد لشکر دیو و پری
|آمدند از بهر نظاره رجال
|در میانشان آنک بد صاحب خیال
|چون در انگشتش بدید انگشتری
|رفت اندیشه و گمانش یکسری
|وهم آنگاهست کان پوشیده است
|این تحری از پی نادیده است
|شد خیال غایب اندر سینه زفت
|چونک حاضر شد خیال او برفت
|گر سمای نور بی باریده نیست
|هم زمین تار بی بالیده نیست
|یمنون بالغیب می باید مرا
|زان ببستم روزن فانی سرا
|چون شکافم آسمان را در ظهور
|چون بگویم هل تری فیها فطور
|تا درین ظلمت تحری گسترند
|هر کسی رو جانبی می آورند
|مدتی معکوس باشد کارها
|شحنه را دزد آورد بر دارها
|تا که بس سلطان و عالی همتی
|بندهٔ بندهٔ خود آید مدتی
|بندگی در غیب آید خوب و گش
|حفظ غیب آید در استعباد خوش
|کو که مدح شاه گوید پیش او
|تا که در غیبت بود او شرم رو
|قلعه داری کز کنار مملکت
|دور از سلطان و سایهٔ سلطنت
|پاس دارد قلعه را از دشمنان
|قلعه نفروشد به مالی بی کران
|غایب از شه در کنار ثغرها
|همچو حاضر او نگه دارد وفا
|پیش شه او به بود از دیگران
|که به خدمت حاضرند و جان فشان
|پس بغیبت نیم ذره حفظ کار
|به که اندر حاضری زان صد هزار
|طاعت و ایمان کنون محمود شد
|بعد مرگ اندر عیان مردود شد
|چونک غیب و غایب و روپوش به
|پس لبان بر بند و لب خاموش به
|ای برادر دست وادار از سخن
|خود خدا پیدا کند علم لدن
|پس بود خورشید را رویش گواه
|ای شیء اعظم الشاهد اله
|نه بگویم چون قرین شد در بیان
|هم خدا و هم ملک هم عالمان
|یشهد الله و الملک و اهل العلوم
|انه لا رب الا من یدوم
|چون گواهی داد حق کی بود ملک
|تا شود اندر گواهی مشترک
|زانک شعشاع و حضور آفتاب
|بر نتابد چشم و دلهای خراب
|چون خفاشی کو تف خورشید را
|بر نتابد بسکلد اومید را
|پس ملایک را چو ما هم یار دان
|جلوه گر خورشید را بر آسمان
|کین ضیا ما ز آفتابی یافتیم
|چون خلیفه بر ضعیفان تافتیم
|چون مه نو یا سه روزه یا که بدر
|هر ملک دارد کمال و نور و قدر
|ز اجنحهٔ نور ثلاث او رباع
|بر مراتب هر ملک را آن شعاع
|همچو پرهای عقول انسیان
|که بسی فرقستشان اندر میان
|پس قرین هر بشر در نیک و بد
|آن ملک باشد که مانندش بود
|چشم اعمش چونک خور را بر نتافت
|اختر او را شمع شد تا ره بیافت
|گفت پیغامبر که اصحابی نجوم
|ره روان را شمع و شیطان را رجوم
|هر کسی را گر بدی آن چشم و زور
|کو گرفتی ز آفتاب چرخ نور
|کی ستاره حاجتستی ای ذلیل
|که بدی بر نور خورشید او دلیل
|ماه می گوید به خاک و ابر و فی
|من بشر بودم ولی یوحی الی
|چون شما تاریک بودم در نهاد
|وحی خورشیدم چنین نوری بداد
|ظلمتی دارم به نسبت با شموس
|نور دارم بهر ظلمات نفوس
|زان ضعیفم تا تو تابی آوری
|که نه مرد آفتاب انوری
|همچو شهد و سرکه در هم بافتم
|تا سوی رنج جگر ره یافتم
|چون ز علت وا رهیدی ای رهین
|سرکه را بگذار و می خور انگبین
|تخت دل معمور شد پاک از هوا
|بین که الرحمن علی العرش استوی
|حکم بر دل بعد ازین بی واسطه
|حق کند چون یافت دل این رابطه
|این سخن پایان ندارد زید کو
|تا دهم پندش که رسوایی مجو
|زید را اکنون نیابی کو گریخت
|جست از صف نعال و نعل ریخت
|تو که باشی زید هم خود را نیافت
|همچو اختر که برو خورشید تافت
|نه ازو نقشی بیابی نه نشان
|نه کهی یابی به راه کهکشان
|شد حواس و نطق بابایان ما
|محو نور دانش سلطان ما
|حسها و عقلهاشان در درون
|موج در موج لدینا محضرون
|چون بیاید صبح وقت بار شد
|انجم پنهان شده بر کار شد
|بیهشان را وا دهد حق هوشها
|حلقه حلقه حلقه ها در گوشها
|پای کوبان دست افشان در ثنا
|ناز نازان ربنا احییتنا
|آن جلود و آن عظام ریخته
|فارسان گشته غبار انگیخته
|حمله آرند از عدم سوی وجود
|در قیامت هم شکور و هم کنود
|سر چه می پیچی کنی نادیده ای
|در عدم ز اول نه سر پیچیده ای
|در عدم افشرده بودی پای خویش
|که مرا کی بر کند از جای خویش
|می نبینی صنع ربانیت را
|که کشید او موی پیشانیت را
|تا کشیدت اندرین انواع حال
|که نبودت در گمان و در خیال
|آن عدم او را هماره بنده است
|کار کن دیوا سلیمان زنده است
|دیو می سازد جفان کالجواب
|زهره نه تا دفع گوید یا جواب
|خویش را بین چون همی لرزی ز بیم
|مر عدم را نیز لرزان دان مقیم
|ور تو دست اندر مناصب می زنی
|هم ز ترس است آن که جانی می کنی
|هرچه جز عشق خدای احسنست
|گر شکرخواریست آن جان کندنست
|چیست جان کندن سوی مرگ آمدن
|دست در آب حیاتی نازدن
|خلق را دو دیده در خاک و ممات
|صد گمان دارند در آب حیات
|جهد کن تا صد گمان گردد نود
|شب برو ور تو بخسپی شب رود
|در شب تاریک جوی آن روز را
|پیش کن آن عقل ظلمت سوز را
|در شب بدرنگ بس نیکی بود
|آب حیوان جفت تاریکی بود
|سر ز خفتن کی توان برداشتن
|با چنین صد تخم غفلت کاشتن
|خواب مرده لقمه مرده یار شد
|خواجه خفت و دزد شب بر کار شد
|تو نمی دانی که خصمانت کیند
|ناریان خصم وجود خاکیند
|نار خصم آب و فرزندان اوست
|همچنانک آب خصم جان اوست
|آب آتش را کشد زیرا که او
|خصم فرزندان آبست و عدو
|بعد از آن این نار نار شهوتست
|کاندرو اصل گناه و زلتست
|نار بیرونی به آبی بفسرد
|نار شهوت تا به دوزخ می برد
|نار شهوت می نیارامد بب
|زانک دارد طبع دوزخ در عذاب
|نار شهوت را چه چاره نور دین
|نورکم اطفاء نار الکافرین
|چه کشد این نار را نور خدا
|نور ابراهیم را ساز اوستا
|تا ز نار نفس چون نمرود تو
|وا رهد این جسم همچون عود تو
|شهوت ناری براندن کم نشد
|او بماندن کم شود بی هیچ بد
|تا که هیزم می نهی بر آتشی
|کی بمیرد آتش از هیزم کشی
|چونک هیزم باز گیری نار مرد
|زانک تقوی آب سوی نار برد
|کی سیه گردد ز آتش روی خوب
|کو نهد گلگونه از تقوی القلوب
|آتشی افتاد در عهد عمر
|همچو چوب خشک می خورد او حجر
|در فتاد اندر بنا و خانه ها
|تا زد اندر پر مرغ و لانه ها
|نیم شهر از شعله ها آتش گرفت
|آب می ترسید از آن و می شکفت
|مشکهای آب و سرکه می زدند
|بر سر آتش کسان هوشمند
|آتش از استیزه افزون می شدی
|می رسید او را مدد از بی حدی
|خلق آمد جانب عمر شتاب
|کآتش ما می نمیرد هیچ از آب
|گفت آن آتش ز آیات خداست
|شعله ای از آتش بخل شماست
|آب و سرکه چیست نان قسمت کنید
|بخل بگذارید اگر آل منید
|خلق گفتندش که در بگشوده ایم
|ما سخی و اهل فتوت بوده ایم
|گفت نان در رسم و عادت داده اید
|دست از بهر خدا نگشاده اید
|بهر فخر و بهر بوش و بهر ناز
|نه از برای ترس و تقوی و نیاز
|مال تخمست و بهر شوره منه
|تیغ را در دست هر ره زن مده
|اهل دین را باز دان از اهل کین
|همنشین حق بجو با او نشین
|هر کسی بر قوم خود ایثار کرد
|کاغه پندارد که او خود کار کرد
|از علی آموز اخلاص عمل
|شیر حق را دان مطهر از دغل
|در غزا بر پهلوانی دست یافت
|زود شمشیری بر آورد و شتافت
|او خدو انداخت در روی علی
|افتخار هر نبی و هر ولی
|آن خدو زد بر رخی که روی ماه
|سجده آرد پیش او در سجده گاه
|در زمان انداخت شمشیر آن علی
|کرد او اندر غزااش کاهلی
|گشت حیران آن مبارز زین عمل
|وز نمودن عفو و رحمت بی محل
|گفت بر من تیغ تیز افراشتی
|از چه افکندی مرا بگذاشتی
|آن چه دیدی بهتر از پیکار من
|تا شدی تو سست در اشکار من
|آن چه دیدی که چنین خشمت نشست
|تا چنان برقی نمود و باز جست
|آن چه دیدی که مرا زان عکس دید
|در دل و جان شعله ای آمد پدید
|آن چه دیدی برتر از کون و مکان
|که به از جان بود و بخشیدیم جان
|در شجاعت شیر ربانیستی
|در مروت خود کی داند کیستی
|در مروت ابر موسیی بتیه
|کآمد از وی خوان و نان بی شبیه
|ابرها گندم دهد کان را بجهد
|پخته و شیرین کند مردم چو شهد
|ابر موسی پر رحمت بر گشاد
|پخته و شیرین بی زحمت بداد
|از برای پخته خواران کرم
|رحمتش افراخت در عالم علم
|تا چهل سال آن وظیفه و آن عطا
|کم نشد یک روز زان اهل رجا
|تا هم ایشان از خسیسی خاستند
|گندنا و تره و خس خواستند
|امت احمد که هستید از کرام
|تا قیامت هست باقی آن طعام
|چون ابیت عند ربی فاش شد
|یطعم و یسقی کنایت ز آش شد
|هیچ بی تاویل این را در پذیر
|تا در آید در گلو چون شهد و شیر
|زانک تاویلست وا داد عطا
|چونک بیند آن حقیقت را خطا
|آن خطا دیدن ز ضعف عقل اوست
|عقل کل مغزست و عقل جزو پوست
|خویش را تاویل کن نه اخبار را
|مغز را بد گوی نه گلزار را
|ای علی که جمله عقل و دیده ای
|شمه ای واگو از آنچ دیده ای
|تیغ حلمت جان ما را چاک کرد
|آب علمت خاک ما را پاک کرد
|بازگو دانم که این اسرار هوست
|زانک بی شمشیر کشتن کار اوست
|صانع بی آلت و بی جارحه
|واهب این هدیه های رابحه
|صد هزاران می چشاند هوش را
|که خبر نبود دو چشم و گوش را
|باز گو ای باز عرش خوش شکار
|تا چه دیدی این زمان از کردگار
|چشم تو ادراک غیب آموخته
|چشمهای حاضران بر دوخته
|آن یکی ماهی همی بیند عیان
|وان یکی تاریک می بیند جهان
|وان یکی سه ماه می بیند بهم
|این سه کس بنشسته یک موضع نعم
|چشم هر سه باز و گوش هر سه تیز
|در تو آویزان و از من در گریز
|سحر عین است این عجب لطف خفیست
|بر تو نقش گرگ و بر من یوسفیست
|عالم ار هجده هزارست و فزون
|هر نظر را نیست این هجده زبون
|راز بگشا ای علی مرتضی
|ای پس سؤ القضا حسن القضا
|یا تو واگو آنچ عقلت یافتست
|یا بگویم آنچ برمن تافتست
|از تو بر من تافت چون داری نهان
|می فشانی نور چون مه بی زبان
|لیک اگر در گفت آید قرص ماه
|شب روان را زودتر آرد به راه
|از غلط ایمن شوند و از ذهول
|بانگ مه غالب شود بر بانگ غول
|ماه بی گفتن چو باشد رهنما
|چون بگوید شد ضیا اندر ضیا
|چون تو بابی آن مدینهٔ علم را
|چون شعاعی آفتاب حلم را
|باز باش ای باب بر جویای باب
|تا رسد از تو قشور اندر لباب
|باز باش ای باب رحمت تا ابد
|بارگاه ما له کفوا احد
|هر هوا و ذره ای خود منظریست
|نا گشاده کی گود کانجا دریست
|تا بنگشاید دری را دیدبان
|در درون هرگز نجنبد این گمان
|چون گشاده شد دری حیران شود
|مرغ اومید و طمع پران شود
|غافلی ناگه به ویران گنج یافت
|سوی هر ویران از آن پس می شتافت
|تا ز درویشی نیابی تو گهر
|کی گهر جویی ز درویشی دگر
|سالها گر ظن دود با پای خویش
|نگذرد ز اشکاف بینیهای خویش
|تا ببینی نایدت از غیب بو
|غیر بینی هیچ می بینی بگو
|پس بگفت آن نو مسلمان ولی
|از سر مستی و لذت با علی
|که بفرما یا امیر المؤمنین
|تا بجنبد جان بتن در چون جنین
|هفت اختر هر جنین را مدتی
|می کنند ای جان به نوبت خدمتی
|چونک وقت آید که جان گیرد جنین
|آفتابش آن زمان گردد معین
|این جنین در جنبش آید ز آفتاب
|کآفتابش جان همی بخشد شتاب
|از دگر انجم به جز نقشی نیافت
|این جنین تا آفتابش بر نتافت
|از کدامین ره تعلق یافت او
|در رحم با آفتاب خوب رو
|از ره پنهان که دور از حس ماست
|آفتاب چرخ را بس راههاست
|آن رهی که زر بیابد قوت ازو
|و آن رهی که سنگ شد یاقوت ازو
|آن رهی که سرخ سازد لعل را
|وان رهی که برق بخشد نعل را
|آن رهی که پخته سازد میوه را
|و آن رهی که دل دهد کالیوه را
|بازگو ای باز پر افروخته
|با شه و با ساعدش آموخته
|باز گو ای بار عنقاگیر شاه
|ای سپاه اشکن بخود نه با سپاه
|امت وحدی یکی و صد هزار
|بازگو ای بنده بازت را شکار
|در محل قهر این رحمت ز چیست
|اژدها را دست دادن راه کیست
|گفت من تیغ از پی حق می زنم
|بندهٔ حقم نه مامور تنم
|شیر حقم نیستم شیر هوا
|فعل من بر دین من باشد گوا
|ما رمیت اذ رمیتم در حراب
|من چو تیغم وان زننده آفتاب
|رخت خود را من ز ره بر داشتم
|غیر حق را من عدم انگاشتم
|سایه ای ام کدخداام آفتاب
|حاجبم من نیستم او را حجاب
|من چو تیغم پر گهرهای وصال
|زنده گردانم نه کشته در قتال
|خون نپوشد گوهر تیغ مرا
|باد از جا کی برد میغ مرا
|که نیم کوهم ز حلم و صبر و داد
|کوه را کی در رباید تند باد
|آنک از بادی رود از جا خسیست
|زانک باد ناموافق خود بسیست
|باد خشم و باد شهوت باد آز
|برد او را که نبود اهل نماز
|کوهم و هستی من بنیاد اوست
|ور شوم چون کاه بادم یاد اوست
|جز به باد او نجنبد میل من
|نیست جز عشق احد سرخیل من
|خشم بر شاهان شه و ما را غلام
|خشم را هم بسته ام زیر لگام
|تیغ حلمم گردن خشمم زدست
|خشم حق بر من چو رحمت آمدست
|غرق نورم گرچه سقفم شد خراب
|روضه گشتم گرچه هستم بوتراب
|چون در آمد علتی اندر غزا
|تیغ را دیدم نهان کردن سزا
|تا احب لله آید نام من
|تا که ابغض لله آید کام من
|تا که اعطا لله آید جود من
|تا که امسک لله آید بود من
|بخل من لله عطا لله و بس
|جمله لله ام نیم من آن کس
|وانچ لله می کنم تقلید نیست
|نیست تخییل و گمان جز دید نیست
|ز اجتهاد و از تحری رسته ام
|آستین بر دامن حق بسته ام
|گر همی پرم همی بینم مطار
|ور همی گردم همی بینم مدار
|ور کشم باری بدانم تا کجا
|ماهم و خورشید پیشم پیشوا
|بیش ازین با خلق گفتن روی نیست
|بحر را گنجایی اندر جوی نیست
|پست می گویم به اندازهٔ عقول
|عیب نبود این بود کار رسول
|از غرض حرم گواهی حر شنو
|که گواهی بندگان نه ارزد دو جو
|در شریعت مر گواهی بنده را
|نیست قدری وقت دعوی و قضا
|گر هزاران بنده باشندت گواه
|بر نسنجد شرع ایشان را به کاه
|بندهٔ شهوت بتر نزدیک حق
|از غلام و بندگان مسترق
|کین بیک لفظی شود از خواجه حر
|وان زید شیرین میرد سخت مر
|بندهٔ شهوت ندارد خود خلاص
|جز به فضل ایزد و انعام خاص
|در چهی افتاد کان را غور نیست
|وان گناه اوست جبر و جور نیست
|در چهی انداخت او خود را که من
|درخور قعرش نمی یابم رسن
|بس کنم گر این سخن افزون شود
|خود جگر چه بود که خارا خون شود
|این جگرها خون نشد نه از سختی است
|غفلت و مشغولی و بدبختی است
|خون شود روزی که خونش سود نیست
|خون شو آن وقتی که خون مردود نیست
|چون گواهی بندگان مقبول نیست
|عدل او باشد که بندهٔ غول نیست
|گشت ارسلناک شاهد در نذر
|زانک بود از کون او حر بن حر
|چونک حرم خشم کی بندد مرا
|نیست اینجا جز صفات حق در آ
|اندر آ کآزاد کردت فضل حق
|زانک رحمت داشت بر خشمش سبق
|اندر آ اکنون که رستی از خطر
|سنگ بودی کیمیا کردت گهر
|رسته ای از کفر و خارستان او
|چون گلی بشکف به سروستان هو
|تو منی و من توم ای محتشم
|تو علی بودی علی را چون کشم
|معصیت کردی به از هر طاعتی
|آسمان پیموده ای در ساعتی
|بس خجسته معصیت کان کرد مرد
|نه ز خاری بر دمد اوراق ورد
|نه گناه عمر و قصد رسول
|می کشیدش تا بدرگاه قبول
|نه بسحر ساحران فرعونشان
|می کشید و گشت دولت عونشان
|گر نبودی سحرشان و آن جحود
|کی کشیدیشان به فرعون عنود
|کی بدیدندی عصا و معجزات
|معصیت طاعت شد ای قوم عصات
|ناامیدی را خدا گردن زدست
|چون گنه مانند طاعت آمدست
|چون مبدل می کند او سیئات
|طاعتی اش می کند رغم وشات
|زین شود مرجوم شیطان رجیم
|وز حسد او بطرقد گردد دو نیم
|او بکوشد تا گناهی پرورد
|زان گنه ما را به چاهی آورد
|چون ببیند کان گنه شد طاعتی
|گردد او را نامبارک ساعتی
|اندر آ من در گشادم مر ترا
|تف زدی و تحفه دادم مر ترا
|مر جفاگر را چنینها می دهم
|پیش پای چپ چه سان سر می نهم
|پس وفاگر را چه بخشم تو بدان
|گنجها و ملکهای جاودان
|من چنان مردم که بر خونی خویش
|نوش لطف من نشد در قهر نیش
|گفت پیغامبر به گوش چاکرم
|کو برد روزی ز گردن این سرم
|کرد آگه آن رسول از وحی دوست
|که هلاکم عاقبت بر دست اوست
|او همی گوید بکش پیشین مرا
|تا نیاید از من این منکر خطا
|من همی گویم چو مرگ من ز تست
|با قضا من چون توانم حیله جست
|او همی افتد به پیشم کای کریم
|مر مرا کن از برای حق دو نیم
|تا نه آید بر من این انجام بد
|تا نسوزد جان من بر جان خود
|من همی گویم برو جف القلم
|زان قلم بس سرنگون گردد علم
|هیچ بغضی نیست در جانم ز تو
|زانک این را من نمی دانم ز تو
|آلت حقی تو فاعل دست حق
|چون زنم بر آلت حق طعن و دق
|گفت او پس آن قصاص از بهر چیست
|گفت هم از حق و آن سر خفیست
|گر کند بر فعل خود او اعتراض
|ز اعتراض خود برویاند ریاض
|اعتراض او را رسد بر فعل خود
|زانک در قهرست و در لطف او احد
|اندرین شهر حوادث میر اوست
|در ممالک مالک تدبیر اوست
|آلت خود را اگر او بشکند
|آن شکسته گشته را نیکو کند
|رمز ننسخ آیة او ننسها
|نات خیرا در عقب می دان مها
|هر شریعت را که حق منسوخ کرد
|او گیا برد و عوض آورد ورد
|شب کند منسوخ شغل روز را
|بین جمادی خرد افروز را
|باز شب منسوخ شد از نور روز
|تا جمادی سوخت زان آتش فروز
|گرچه ظلمت آمد آن نوم و سبات
|نه درون ظلمتست آب حیات
|نه در آن ظلمت خردها تازه شد
|سکته ای سرمایهٔ آوازه شد
|که ز ضدها ضدها آمد پدید
|در سویدا روشنایی آفرید
|جنگ پیغامبر مدار صلح شد
|صلح این آخر زمان زان جنگ بد
|صد هزاران سر برید آن دلستان
|تا امان یابد سر اهل جهان
|باغبان زان می برد شاخ مضر
|تا بیابد نخل قامتها و بر
|می کند از باغ دانا آن حشیش
|تا نماید باغ و میوه خرمیش
|می کند دندان بد را آن طبیب
|تا رهد از درد و بیماری حبیب
|پس زیادتها درون نقصهاست
|مر شهیدان را حیات اندر فناست
|چون بریده گشت حلق رزق خوار
|یرزقون فرحین شد گوار
|حلق حیوان چون بریده شد بعدل
|حلق انسان رست و افزونید فضل
|حلق انسان چون ببرد هین ببین
|تا چه زاید کن قیاس آن برین
|حلق ثالث زاید و تیمار او
|شربت حق باشد و انوار او
|حلق ببریده خورد شربت ولی
|حلق از لا رسته مرده در بلی
|بس کن ای دون همت کوته بنان
|تا کیت باشد حیات جان به نان
|زان نداری میوه ای مانند بید
|کب رو بردی پی نان سپید
|گر ندارد صبر زین نان جان حس
|کیمیا را گیر و زر گردان تو مس
|جامه شویی کرد خواهی ای فلان
|رو مگردان از محلهٔ گازران
|گرچه نان بشکست مر روزهٔ ترا
|در شکسته بند پیچ و برتر آ
|چون شکسته بند آمد دست او
|پس رفو باشد یقین اشکست او
|گر تو آن را بشکنی گوید بیا
|تو درستش کن نداری دست و پا
|پس شکستن حق او باشد که او
|مر شکسته گشته را داند رفو
|آنک داند دوخت او داند درید
|هر چه را بفروخت نیکوتر خرید
|خانه را ویران کند زیر و زبر
|پس بیک ساعت کند معمورتر
|گر یکی سر را ببرد از بدن
|صد هزاران سر بر آرد در زمن
|گر نفرمودی قصاصی بر جنات
|یا نگفتی فی القصاص آمد حیات
|خود که را زهره بدی تا او ز خود
|بر اسیر حکم حق تیغی زند
|زانک داند هر که چشمش را گشود
|کان کشنده سخرهٔ تقدیر بود
|هر که را آن حکم بر سر آمدی
|بر سر فرزند هم تیغی زدی
|رو بترس و طعنه کم زن بر بدان
|پیش دام حکم عجز خود بدان
|چشم آدم بر بلیسی کو شقی ست
|از حقارت وز زیافت بنگریست
|خویش بینی کرد و آمد خودگزین
|خنده زد بر کار ابلیس لعین
|بانگ بر زد غیرت حق کای صفی
|تو نمی دانی ز اسرار خفی
|پوستین را بازگونه گر کند
|کوه را از بیخ و از بن برکند
|پردهٔ صد آدم آن دم بر درد
|صد بلیس نو مسلمان آورد
|گفت آدم توبه کردم زین نظر
|این چنین گستاخ نندیشم دگر
|یا غیاث المستغیثین اهدنا
|لا افتخار بالعلوم و الغنی
|لا تزغ قلبا هدیت بالکرم
|واصرف السؤ الذی خط القلم
|بگذران از جان ما سؤ القضا
|وامبر ما را ز اخوان صفا
|تلخ تر از فرقت تو هیچ نیست
|بی پناهت غیر پیچاپیچ نیست
|رخت ما هم رخت ما را راه زن
|جسم ما مر جان ما را جامه کن
|دست ما چون پای ما را می خورد
|بی امان تو کسی جان چون برد
|ور برد جان زین خطرهای عظیم
|برده باشد مایهٔ ادبار و بیم
|زانک جان چون واصل جانان نبود
|تا ابد با خویش کورست و کبود
|چون تو ندهی راه جان خود برده گیر
|جان که بی تو زنده باشد مرده گیر
|گر تو طعنه می زنی بر بندگان
|مر ترا آن می رسد ای کامران
|ور تو ماه و مهر را گویی جفا
|ور تو قد سرو را گویی دوتا
|ور تو چرخ و عرش را خوانی حقیر
|ور تو کان و بحر را گویی فقیر
|آن بنسبت با کمال تو رواست
|ملک اکمال فناها مر تراست
|که تو پاکی از خطر وز نیستی
|نیستان را موجد و مغنیستی
|آنک رویانید داند سوختن
|زانک چون بدرید داند دوختن
|می بسوزد هر خزان مر باغ را
|باز رویاند گل صباغ را
|کای بسوزیده برون آ تازه شو
|بار دیگر خوب و خوب آوازه شو
|چشم نرگس کور شد بازش بساخت
|حلق نی ببرید و بازش خود نواخت
|ما چو مصنوعیم و صانع نیستیم
|جز زبون و جز که قانع نیستیم
|ما همه نفسی و نفسی می زنیم
|گر نخواهی ما همه آهرمنیم
|زان ز آهرمن رهیدستیم ما
|که خریدی جان ما را از عمی
|تو عصاکش هر کرا که زندگیست
|بی عصا و بی عصاکش کور چیست
|غیر تو هر چه خوشست و ناخوشست
|آدمی سوزست و عین آتشست
|هر که را آتش پناه و پشت شد
|هم مجوسی گشت و هم زردشت شد
|کل شیء ما خلا الله باطل
|ان فضل الله غیم هاطل
|باز رو سوی علی و خونیش
|وان کرم با خونی و افزونیش
|گفت دشمن را همی بینم به چشم
|روز و شب بر وی ندارم هیچ خشم
|زانک مرگم همچو من خوش آمدست
|مرگ من در بعث چنگ اندر زدست
|مرگ بی مرگی بود ما را حلال
|برگ بی برگی بود ما را نوال
|ظاهرش مرگ و به باطن زندگی
|ظاهرش ابتر نهان پایندگی
|در رحم زادن جنین را رفتنست
|در جهان او را ز نو بشکفتنست
|چون مرا سوی اجل عشق و هواست
|نهی لا تلقوا بایدیکم مراست
|زانک نهی از دانهٔ شیرین بود
|تلخ را خود نهی حاجت کی شود
|دانه ای کش تلخ باشد مغز و پوست
|تلخی و مکروهیش خود نهی اوست
|دانهٔ مردن مرا شیرین شدست
|بل هم احیاء پی من آمدست
|اقتلونی یا ثقاتی لائما
|ان فی قتلی حیاتی دائما
|ان فی موتی حیاتی یا فتی
|کم افارق موطنی حتی متی
|فرقتی لو لم تکن فی ذا السکون
|لم یقل انا الیه راجعون
|راجع آن باشد که باز آید به شهر
|سوی وحدت آید از تفریق دهر
|باز آمد کای علی زودم بکش
|تا نبینم آن دم و وقت ترش
|من حلالت می کنم خونم بریز
|تا نبیند چشم من آن رستخیز
|گفتم ار هر ذره ای خونی شود
|خنجر اندر کف به قصد تو رود
|یک سر مو از تو نتواند برید
|چون قلم بر تو چنان خطی کشید
|لیک بی غم شو شفیع تو منم
|خواجهٔ روحم نه مملوک تنم
|پیش من این تن ندارد قیمتی
|بی تن خویشم فتی ابن الفتی
|خنجر و شمشیر شد ریحان من
|مرگ من شد بزم و نرگسدان من
|آنک او تن را بدین سان پی کند
|حرص میری و خلافت کی کند
|زان به ظاهر کو شد اندر جاه و حکم
|تا امیران را نماید راه و حکم
|تا امیری را دهد جانی دگر
|تا دهد نخل خلافت را ثمر
|جهد پیغامبر بفتح مکه هم
|کی بود در حب دنیا متهم
|آنک او از مخزن هفت آسمان
|چشم و دل بر بست روز امتحان
|از پی نظارهٔ او حور و جان
|پر شده آفاق هر هفت آسمان
|خویشتن آراسته از بهر او
|خود ورا پروای غیر دوست کو
|آنچنان پر گشته از اجلال حق
|که درو هم ره نیابد آل حق
|لا یسع فینا نبی مرسل
|والملک و الروح ایضا فاعقلوا
|گفت ما زاغیم همچون زاغ نه
|مست صباغیم مست باغ نه
|چونک مخزنهای افلاک و عقول
|چون خسی آمد بر چشم رسول
|پس چه باشد مکه و شام و عراق
|که نماید او نبرد و اشتیاق
|آن گمان بر وی ضمیر بد کند
|کو قیاس از جهل و حرص خود کند
|آبگینهٔ زرد چون سازی نقاب
|زرد بینی جمله نور آفتاب
|بشکن آن شیشهٔ کبود و زرد را
|تا شناسی گرد را و مرد را
|گرد فارس گرد سر افراشته
|گرد را تو مرد حق پنداشته
|گرد دید ابلیس و گفت این فرع طین
|چون فزاید بر من آتش جبین
|تا تو می بینی عزیزان را بشر
|دانک میراث بلیسست آن نظر
|گر نه فرزندی بلیسی ای عنید
|پس به تو میراث آن سگ چون رسید
|من نیم سگ شیر حقم حق پرست
|شیر حق آنست کز صورت برست
|شیر دنیا جوید اشکاری و برگ
|شیر مولی جوید آزادی و مرگ
|چونک اندر مرگ بیند صد وجود
|همچو پروانه بسوزاند وجود
|شد هوای مرگ طوق صادقان
|که جهودان را بد این دم امتحان
|در نبی فرمود کای قوم یهود
|صادقان را مرگ باشد گنج و سود
|همچنانک آرزوی سود هست
|آرزوی مرگ بردن زان بهست
|ای جهودان بهر ناموس کسان
|بگذرانید این تمنا بر زبان
|یک جهودی این قدر زهره نداشت
|چون محمد این علم را بر فراشت
|گفت اگر رانید این را بر زبان
|یک یهودی خود نماند در جهان
|پس یهودان مال بردند و خراج
|که مکن رسوا تو ما را ای سراج
|این سخن را نیست پایانی پدید
|دست با من ده چو چشمت دوست دید
|گفت امیر المؤمنین با آن جوان
|که به هنگام نبرد ای پهلوان
|چون خدو انداختی در روی من
|نفس جنبید و تبه شد خوی من
|نیم بهر حق شد و نیمی هوا
|شرکت اندر کار حق نبود روا
|تو نگاریدهٔ کف مولیستی
|آن حقی کردهٔ من نیستی
|نقش حق را هم به امر حق شکن
|بر زجاجهٔ دوست سنگ دوست زن
|گبر این بشنید و نوری شد پدید
|در دل او تا که زناری برید
|گفت من تخم جفا می کاشتم
|من ترا نوعی دگر پنداشتم
|تو ترازوی احدخو بوده ای
|بل زبانهٔ هر ترازو بوده ای
|تو تبار و اصل و خویشم بوده ای
|تو فروغ شمع کیشم بوده ای
|من غلام آن چراغ چشم جو
|که چراغت روشنی پذرفت ازو
|من غلام موج آن دریای نور
|که چنین گوهر بر آرد در ظهور
|عرضه کن بر من شهادت را که من
|مر ترا دیدم سرافراز زمن
|قرب پنجه کس ز خویش و قوم او
|عاشقانه سوی دین کردند رو
|او به تیغ حلم چندین حلق را
|وا خرید از تیغ و چندین خلق را
|تیغ حلم از تیغ آهن تیزتر
|بل ز صد لشکر ظفر انگیزتر
|ای دریغا لقمه ای دو خورده شد
|جوشش فکرت از آن افسرده شد
|گندمی خورشید آدم را کسوف
|چون ذنب شعشاع بدری را خسوف
|اینت لطف دل که از یک مشت گل
|ماه او چون می شود پروین گسل
|نان چو معنی بود خوردش سود بود
|چونک صورت گشت انگیزد جحود
|همچو خار سبز کاشتر می خورد
|زان خورش صد نفع و لذت می برد
|چونک آن سبزیش رفت و خشک گشت
|چون همان را می خورد اشتر ز دشت
|می دراند کام و لنجش ای دریغ
|کانچنان ورد مربی گشت تیغ
|نان چو معنی بود بود آن خار سبز
|چونک صورت شد کنون خشکست و گبز
|تو بدان عادت که او را پیش ازین
|خورده بودی ای وجود نازنین
|بر همان بو می خوری این خشک را
|بعد از آن کامیخت معنی با ثری
|گشت خاک آمیز و خشک و گوشت بر
|زان گیاه اکنون بپرهیز ای شتر
|سخت خاک آلود می آید سخن
|آب تیره شد سر چه بند کن
|تا خدایش باز صاف و خوش کند
|او که تیره کرد هم صافش کند
|صبر آرد آرزو را نه شتاب
|صبر کن والله اعلم بالصواب
|مدتی این مثنوی تاخیر شد
|مهلتی بایست تا خون شیر شد
|تا نزاید بخت تو فرزند نو
|خون نگردد شیر شیرین خوش شنو
|چون ضیاء الحق حسام الدین عنان
|باز گردانید ز اوج آسمان
|چون به معراج حقایق رفته بود
|بی بهارش غنچه ها ناکفته بود
|چون ز دریا سوی ساحل بازگشت
|چنگ شعر مثنوی با ساز گشت
|مثنوی که صیقل ارواح بود
|باز گشتش روز استفتاح بود
|مطلع تاریخ این سودا و سود
|سال اندر ششصد و شصت و دو بود
|بلبلی زینجا برفت و بازگشت
|بهر صید این معانی بازگشت
|ساعد شه مسکن این باز باد
|تا ابد بر خلق این در باز باد
|آفت این در هوا و شهوتست
|ورنه اینجا شربت اندر شربتست
|این دهان بر بند تا بینی عیان
|چشم بند آن جهان حلق و دهان
|ای دهان تو خود دهانهٔ دوزخی
|وی جهان تو بر مثال برزخی
|نور باقی پهلوی دنیای دون
|شیر صافی پهلوی جوهای خون
|چون درو گامی زنی بی احتیاط
|شیر تو خون می شودر از اختلاط
|یک قدم زد آدم اندر ذوق نفس
|شد فراق صدر جنت طوق نفس
|همچو دیو از وی فرشته می گریخت
|بهر نانی چند آب چشم ریخت
|گرچه یک مو بد گنه کو جسته بود
|لیک آن مو در دو دیده رسته بود
|بود آدم دیدهٔ نور قدیم
|موی در دیده بود کوه عظیم
|گر در آن آدم بکردی مشورت
|در پشیمانی نگفتی معذرت
|زانک با عقلی چو عقلی جفت شد
|مانع بد فعلی و بد گفت شد
|نفس با نفس دگر چون یار شد
|عقل جزوی عاطل و بی کار شد
|چون ز تنهایی تو نومیدی شوی
|زیر سایهٔ یار خورشیدی شوی
|رو بجو یار خدایی را تو زود
|چون چنان کردی خدا یار تو بود
|آنک در خلوت نظر بر دوختست
|آخر آن را هم ز یار آموختست
|خلوت از اغیار باید نه ز یار
|پوستین بهر دی آمد نه بهار
|عقل با عقل دگر دوتا شود
|نور افزون گشت و ره پیدا شود
|نفس با نفس دگر خندان شود
|ظلمت افزون گشت و ره پنهان شود
|یار چشم تست ای مرد شکار
|از خس و خاشاک او را پاک دار
|هین بجاروب زبان گردی مکن
|چشم را از خس ره آوردی مکن
|چون که مؤمن آینهٔ مؤمن بود
|روی او ز آلودگی ایمن بود
|یار آیینست جان را در حزن
|در رخ آیینه ای جان دم مزن
|تا نپوشد روی خود را در دمت
|دم فرو خوردن بباید هر دمت
|کم ز خاکی چونک خاکی یار یافت
|از بهاری صد هزار انوار یافت
|آن درختی کو شود با یار جفت
|از هوای خوش ز سر تا پا شکفت
|در خزان چون دید او یار خلاف
|در کشید او رو و سر زیر لحاف
|گفت یار بد بلا آشفتنست
|چونک او آمد طریقم خفتنست
|پس بخسپم باشم از اصحاب کهف
|به ز دقیانوس آن محبوس لهف
|یقظه شان مصروف دقیانوس بود
|خوابشان سرمایهٔ ناموس بود
|خواب بیداریست چون با دانشست
|وای بیداری که با نادان نشست
|چونک زاغان خیمه بر بهمن زدند
|بلبلان پنهان شدند و تن زدند
|زانک بی گلزار بلبل خامشست
|غیبت خورشید بیداری کشست
|آفتابا ترک این گلشن کنی
|تا که تحت الارض را روشن کنی
|آفتاب معرفت را نقل نیست
|مشرق او غیر جان و عقل نیست
|خاصه خورشید کمالی کان سریست
|روز و شب کردار او روشن گریست
|مطلع شمس آی گر اسکندری
|بعد از آن هرجا روی نیکو فری
|بعد از آن هر جا روی مشرق شود
|شرقها بر مغربت عاشق شود
|حس خفاشت سوی مغرب دوان
|حس درپاشت سوی مشرق روان
|راه حس راه خرانست ای سوار
|ای خران را تو مزاحم شرم دار
|پنج حسی هست جز این پنج حس
|آن چو زر سرخ و این حسها چو مس
|اندر آن بازار کاهل محشرند
|حس مس را چون حس زر کی خرند
|حس ابدان قوت ظلمت می خورد
|حس جان از آفتابی می چرد
|ای ببرده رخت حسها سوی غیب
|دست چون موسی برون آور ز جیب
|ای صفاتت آفتاب معرفت
|و آفتاب چرخ بند یک صفت
|گاه خورشیدی و گه دریا شوی
|گاه کوه قاف و گه عنقا شوی
|تو نه این باشی نه آن در ذات خویش
|ای فزون از وهمها وز بیش بیش
|روح با علمست و با عقلست یار
|روح را با تازی و ترکی چه کار
|از تو ای بی نقش با چندین صور
|هم مشبه هم موحد خیره سر
|گه مشبه را موحد می کند
|گه موحد را صور ره می زند
|گه ترا گوید ز مستی بوالحسن
|یا صغیر السن یا رطب البدن
|گاه نقش خویش ویران می کند
|آن پی تنزیه جانان می کند
|چشم حس را هست مذهب اعتزال
|دیدهٔ عقلست سنی در وصال
|سخرهٔ حس اند اهل اعتزال
|خویش را سنی نمایند از ضلال
|هر که بیرون شد ز حس سنی ویست
|اهل بینش چشم عقل خوش پیست
|گر بدیدی حس حیوان شاه را
|پس بدیدی گاو و خر الله را
|گر نبودی حس دیگر مر ترا
|جز حس حیوان ز بیرون هوا
|پس بنی آدم مکرم کی بدی
|کی به حس مشترک محرم شدی
|نامصور یا مصور گفتنت
|باطل آمد بی ز صورت رفتنت
|نامصور یا مصور پیش اوست
|کو همه مغزست و بیرون شد ز پوست
|گر تو کوری نیست بر اعمی حرج
|ورنه رو کالصبر مفتاح الفرج
|پرده های دیده را داروی صبر
|هم بسوزد هم بسازد شرح صدر
|آینهٔ دل چون شود صافی و پاک
|نقشها بینی برون از آب و خاک
|هم ببینی نقش و هم نقاش را
|فرش دولت را و هم فراش را
|چون خلیل آمد خیال یار من
|صورتش بت معنی او بت شکن
|شکر یزدان را که چون او شد پدید
|در خیالش جان خیال خود بدید
|خاک درگاهت دلم را می فریفت
|خاک بر وی کو ز خاکت می شکیفت
|گفتم ار خوبم پذیرم این ازو
|ورنه خود خندید بر من زشت رو
|چاره آن باشد که خود را بنگرم
|ورنه او خندد مرا من کی خرم
|او جمیلست و محب للجمال
|کی جوان نو گزیند پیر زال
|خوب خوبی را کند جذب این بدان
|طیبات و طیبین بر وی بخوان
|در جهان هر چیز چیزی جذب کرد
|گرم گرمی را کشید و سرد سرد
|قسم باطل باطلان را می کشند
|باقیان از باقیان هم سرخوشند
|ناریان مر ناریان را جاذب اند
|نوریان مر نوریان را طالب اند
|چشم چون بستی ترا جان کند نیست
|چشم را از نور روزن صبر نیست
|چشم چون بستی ترا تاسه گرفت
|نور چشم از نور روزن کی شکفت
|تاسهٔ تو جذب نور چشم بود
|تا بپیوندد به نور روز زود
|چشم باز ار تاسه گیرد مر ترا
|دانک چشم دل ببستی بر گشا
|آن تقاضای دو چشم دل شناس
|کو همی جوید ضیای بی قیاس
|چون فراق آن دو نور بی ثبات
|تاسه آوردت گشادی چشمهات
|پس فراق آن دو نور پایدار
|تا سه می آرد مر آن را پاس دار
|او چو می خواند مرا من بنگرم
|لایق جذبم و یا بد پیکرم
|گر لطیفی زشت را در پی کند
|تسخری باشد که او بر وی کند
|کی ببینم روی خود را ای عجب
|تا چه رنگم همچو روزم یا چو شب
|نقش جان خویش من جستم بسی
|هیچ می ننمود نقشم از کسی
|گفتم آخر آینه از بهر چیست
|تا بداند هر کسی کو چیست و کیست
|آینهٔ آهن برای پوستهاست
|آینهٔ سیمای جان سنگی بهاست
|آینهٔ جان نیست الا روی یار
|روی آن یاری که باشد زان دیار
|گفتم ای دل آینهٔ کلی بجو
|رو به دریا کار بر ناید بجو
|زین طلب بنده به کوی تو رسید
|درد مریم را به خرمابن کشید
|دیدهٔ تو چون دلم را دیده شد
|شد دل نادیده غرق دیده شد
|آینهٔ کلی ترا دیدم ابد
|دیدم اندر چشم تو من نقش خود
|گفتم آخر خویش را من یافتم
|در دو چشمش راه روشن یافتم
|گفت وهمم کان خیال تست هان
|ذات خود را از خیال خود بدان
|نقش من از چشم تو آواز داد
|که منم تو تو منی در اتحاد
|کاندرین چشم منیر بی زوال
|از حقایق راه کی یابد خیال
|در دو چشم غیر من تو نقش خود
|گر ببینی آن خیالی دان و رد
|زانک سرمهٔ نیستی در می کشد
|باده از تصویر شیطان می چشد
|چشمشان خانهٔ خیالست و عدم
|نیستها را هست بیند لاجرم
|چشم من چون سرمه دید از ذوالجلال
|خانهٔ هستیست نه خانهٔ خیال
|تا یکی مو باشد از تو پیش چشم
|در خیالت گوهری باشد چو یشم
|یشم را آنگه شناسی از گهر
|کز خیال خود کنی کلی عبر
|یک حکایت بشنو ای گوهر شناس
|تا بدانی تو عیان را از قیاس
|ماه روزه گشت در عهد عمر
|بر سر کوهی دویدند آن نفر
|تا هلال روزه را گیرند فال
|آن یکی گفت ای عمر اینک هلال
|چون عمر بر آسمان مه را ندید
|گفت کین مه از خیال تو دمید
|ورنه من بیناترم افلاک را
|چون نمی بینم هلال پاک را
|گفت تر کن دست و بر ابرو بمال
|آنگهان تو در نگر سوی هلال
|چونک او تر کرد ابرو مه ندید
|گفت ای شه نیست مه شد ناپدید
|گفت آری موی ابرو شد کمان
|سوی تو افکند تیری از گمان
|چون یکی مو کژ شد او را راه زد
|تا به دعوی لاف دید ماه زد
|موی کژ چون پردهٔ گردون بود
|چون همه اجزات کژ شد چون بود
|راست کن اجزات را از راستان
|سر مکش ای راست رو ز آن آستان
|هم ترازو را ترازو راست کرد
|هم ترازو را ترازو کاست کرد
|هر که با ناراستان هم سنگ شد
|در کمی افتاد و عقلش دنگ شد
|رو اشداء علی الکفار باش
|خاک بر دلداری اغیار پاش
|بر سر اغیار چون شمشیر باش
|هین مکن روباه بازی شیر باش
|تا ز غیرت از تو یاران نسکلند
|زانک آن خاران عدو این گلند
|آتش اندر زن به گرگان چون سپند
|زانک آن گرگان عدو یوسفند
|جان بابا گویدت ابلیس هین
|تا بدم بفریبدت دیو لعین
|این چنین تلبیس با بابات کرد
|آدمی را این سیه رخ مات کرد
|بر سر شطرنج چستست این غراب
|تو مبین بازی به چشم نیم خواب
|زانک فرزین بندها داند بسی
|که بگیرد در گلویت چون خسی
|در گلو ماند خس او سالها
|چیست آن خس مهر جاه و مالها
|مال خس باشد چو هست ای بی ثبات
|در گلویت مانع آب حیات
|گر برد مالت عدوی پر فنی
|ره زنی را برده باشد ره زنی
|دزدکی از مارگیری مار برد
|ز ابلهی آن را غنیمت می شمرد
|وا رهید آن مارگیر از زخم مار
|مار کشت آن دزد او را زار زار
|مارگیرش دید پس بشناختش
|گفت از جان مار من پرداختش
|در دعا می خواستی جانم ازو
|کش بیابم مار بستانم ازو
|شکر حق را کان دعا مردود شد
|من زیان پنداشتم آن سود شد
|بس دعاها کان زیانست و هلاک
|وز کرم می نشنود یزدان پاک
|گشت با عیسی یکی ابله رفیق
|استخوانها دید در حفرهٔ عمیق
|گفت ای همراه آن نام سنی
|که بدان مرده تو زنده می کنی
|مر مرا آموز تا احسان کنم
|استخوانها را بدان با جان کنم
|گفت خامش کن که آن کار تو نیست
|لایق انفاس و گفتار تو نیست
|کان نفس خواهد ز باران پاک تر
|وز فرشته در روش دراک تر
|عمرها بایست تا دم پاک شد
|تا امین مخزن افلاک شد
|خود گرفتی این عصا در دست راست
|دست را دستان موسی از کجاست
|گفت اگر من نیستم اسرارخوان
|هم تو بر خوان نام را بر استخوان
|گفت عیسی یا رب این اسرار چیست
|میل این ابله درین بیگار چیست
|چون غم خود نیست این بیمار را
|چون غم جان نیست این مردار را
|مردهٔ خود را رها کردست او
|مردهٔ بیگانه را جوید رفو
|گفت حق ادبار اگر ادبارجوست
|خار روییده جزای کشت اوست
|آنک تخم خار کارد در جهان
|هان و هان او را مجو در گلستان
|گر گلی گیرد به کف خاری شود
|ور سوی یاری رود ماری شود
|کیمیای زهر و مارست آن شقی
|بر خلاف کیمیای متقی
|صوفیی می گشت در دور افق
|تا شبی در خانقاهی شد قنق
|یک بهیمه داشت در آخر ببست
|او به صدر صفه با یاران نشست
|پس مراقب گشت با یاران خویش
|دفتری باشد حضور یار پیش
|دفتر صوفی سواد حرف نیست
|جز دل اسپید همچون برف نیست
|زاد دانشمند آثار قلم
|زاد صوفی چیست آثار قدم
|همچو صیادی سوی اشکار شد
|گام آهو دید و بر آثار شد
|چندگاهش گام آهو در خورست
|بعد از آن خود ناف آهو رهبرست
|چونک شکر گام کرد و ره برید
|لاجرم زان گام در کامی رسید
|رفتن یک منزلی بر بوی ناف
|بهتر از صد منزل گام و طواف
|آن دلی کو مطلع مهتابهاست
|بهر عارف فتحت ابوابهاست
|با تو دیوارست و با ایشان درست
|با تو سنگ و با عزیزان گوهرست
|آنچ تو در آینه بینی عیان
|پیر اندر خشت بیند بیش از آن
|پیر ایشانند کین عالم نبود
|جان ایشان بود در دریای جود
|پیش ازین تن عمرها بگذاشتند
|پیشتر از کشت بر برداشتند
|پیشتر از نقش جان پذرفته اند
|پیشتر از بحر درها سفته اند
|مشورت می رفت در ایجاد خلق
|جانشان در بحر قدرت تا به حلق
|چون ملایک مانع آن می شدند
|بر ملایک خفیه خنبک می زدند
|مطلع بر نقش هر که هست شد
|پیش از آن کین نفس کل پابست شد
|پیشتر ز افلاک کیوان دیده اند
|پیشتر از دانه ها نان دیده اند
|بی دماغ و دل پر از فکرت بدند
|بی سپاه و جنگ بر نصرت زدند
|آن عیان نسبت بایشان فکرتست
|ورنه خود نسبت بدوران رؤیتست
|فکرت از ماضی و مستقبل بود
|چون ازین دو رست مشکل حل شود
|دیده چون بی کیف هر باکیف را
|دیده پیش از کان صحیح و زیف را
|پیشتر از خلقت انگورها
|خورده میها و نموده شورها
|در تموز گرم می بینند دی
|در شعاع شمس می بینند فی
|در دل انگور می را دیده اند
|در فنای محض شی را دیده اند
|آسمان در دور ایشان جرعه نوش
|آفتاب از جودشان زربفت پوش
|چون ازیشان مجتمع بینی دو یار
|هم یکی باشند و هم ششصد هزار
|بر مثال موجها اعدادشان
|در عدد آورده باشد بادشان
|مفترق شد آفتاب جانها
|در درون روزن ابدان ما
|چون نظر در قرص داری خود یکیست
|وانک شد محجوب ابدان در شکیست
|تفرقه در روح حیوانی بود
|نفس واحد روح انسانی بود
|چونک حق رش علیهم نوره
|مفترق هرگز نگردد نور او
|یک زمان بگذار ای همره ملال
|تا بگویم وصف خالی زان جمال
|در بیان ناید جمال حال او
|هر دو عالم چیست عکس خال او
|چونک من از خال خوبش دم زنم
|نطق می خواهد که بشکافد تنم
|همچو موری اندرین خرمن خوشم
|تا فزون از خویش باری می کشم
|کی گذارد آنک رشک روشنیست
|تا بگویم آنچ فرض و گفتنیست
|بحر کف پیش آرد و سدی کند
|جر کند وز بعد جر مدی کند
|این زمان بشنو چه مانع شد مگر
|مستمع را رفت دل جای دگر
|خاطرش شد سوی صوفی قنق
|اندر آن سودا فرو شد تا عنق
|لازم آمد باز رفتن زین مقال
|سوی آن افسانه بهر وصف حال
|صوفی آن صورت مپندار ای عزیز
|همچو طفلان تا کی از جوز و مویز
|جسم ما جوز و مویزست ای پسر
|گر تو مردی زین دو چیز اندر گذر
|ور تو اندر نگذری اکرام حق
|بگذراند مر ترا از نه طبق
|بشنو اکنون صورت افسانه را
|لیک هین از که جداکن دانه را
|حلقهٔ آن صوفیان مستفید
|چونک در وجد و طرب آخر رسید
|خوان بیاوردند بهر میهمان
|از بهیمه یاد آورد آن زمان
|گفت خادم را که در آخر برو
|راست کن بهر بهیمه کاه و جو
|گفت لا حول این چه افزون گفتنست
|از قدیم این کارها کار منست
|گفت تر کن آن جوش را از نخست
|کان خر پیرست و دندانهاش سست
|گفت لا حول این چه می گویی مها
|از من آموزند این ترتیبها
|گفت پالانش فرو نه پیش پیش
|داروی منبل بنه بر پشت ریش
|گفت لا حول آخر ای حکمت گزار
|جنس تو مهمانم آمد صد هزار
|جمله راضی رفته اند از پیش ما
|هست مهمان جان ما و خویش ما
|گفت آبش ده ولیکن شیر گرم
|گفت لا حول از توم بگرفت شرم
|گفت اندر جو تو کمتر کاه کن
|گفت لا حول این سخن کوتاه کن
|گفت جایش را بروب از سنگ و پشک
|ور بود تر ریز بر وی خاک خشک
|گفت لا حول ای پدر لا حول کن
|با رسول اهل کمتر گو سخن
|گفت بستان شانه پشت خر بخار
|گفت لا حول ای پدر شرمی بدار
|خادم این گفت و میان را بست چست
|گفت رفتم کاه و جو آرم نخست
|رفت و از آخر نکرد او هیچ یاد
|خواب خرگوشی بدان صوفی بداد
|رفت خادم جانب اوباش چند
|کرد بر اندرز صوفی ریش خند
|صوفی از ره مانده بود و شد دراز
|خوابها می دید با چشم فراز
|کان خرش در چنگ گرگی مانده بود
|پاره ها از پشت و رانش می ربود
|گفت لا حول این چه مالیخولیاست
|ای عجب آن خادم مشفق کجاست
|باز می دید آن خرش در راه رو
|گه به چاهی می فتاد و گه بگو
|گونه گون می دید ناخوش واقعه
|فاتحه می خواند او والقارعه
|گفت چاره چیست یاران جسته اند
|رفته اند و جمله درها بسته اند
|باز می گفت ای عجب آن خادمک
|نه که با ما گشت هم نان و نمک
|من نکردم با وی الا لطف و لین
|او چرا با من کند برعکس کین
|هر عداوت را سبب باید سند
|ورنه جنسیت وفا تلقین کند
|باز می گفت آدم با لطف و جود
|کی بر آن ابلیس جوری کرده بود
|آدمی مر مار و کزدم را چه کرد
|کو همی خواهد مرورا مرگ و درد
|گرگ را خود خاصیت بدریدنست
|این حسد در خلق آخر روشنست
|باز می گفت این گمان بد خطاست
|بر برادر این چنین ظنم چراست
|باز گفتی حزم سؤ الظن تست
|هر که بدظن نیست کی ماند درست
|صوفی اندر وسوسه وان خر چنان
|که چنین بادا جزای دشمنان
|آن خر مسکین میان خاک و سنگ
|کژ شده پالان دریده پالهنگ
|کشته از ره جملهٔ شب بی علف
|گاه در جان کندن و گه در تلف
|خر همه شب ذکر می کرد ای اله
|جو رها کردم کم از یک مشت کاه
|با زبان حال می گفت ای شیوخ
|رحمتی که سوختم زین خام شوخ
|آنچ آن خر دید از رنج و عذاب
|مرغ خاکی بیند اندر سیل آب
|بس به پهلو گشت آن شب تا سحر
|آن خر بیچاره از جوع البقر
|روز شد خادم بیامد بامداد
|زود پالان جست بر پشتش نهاد
|خر فروشانه دو سه زخمش بزد
|کرد با خر آنچ زان سگ می سزد
|خر جهنده گشت از تیزی نیش
|کو زبان تا خر بگوید حال خویش
|چونک صوفی بر نشست و شد روان
|رو در افتادن گرفت او هر زمان
|هر زمانش خلق بر می داشتند
|جمله رنجورش همی پنداشتند
|آن یکی گوشش همی پیچید سخت
|وان دگر در زیر کامش جست لخت
|وان دگر در نعل او می جست سنگ
|وان دگر در چشم او می دید زنگ
|باز می گفتند ای شیخ این ز چیست
|دی نمی گفتی که شکر این خر قویست
|گفت آن خر کو بشب لا حول خورد
|جز بدین شیوه نداند راه کرد
|چونک قوت خر بشب لا حول بود
|شب مسبح بود و روز اندر سجود
|آدمی خوارند اغلب مردمان
|از سلام علیکشان کم جو امان
|خانهٔ دیوست دلهای همه
|کم پذیر از دیومردم دمدمه
|از دم دیو آنک او لا حول خورد
|همچو آن خر در سر آید در نبرد
|هر که در دنیا خورد تلبیس دیو
|وز عدو دوست رو تعظیم و ریو
|در ره اسلام و بر پول صراط
|در سر آید همچو آن خر از خباط
|عشوه های یار بد منیوش هین
|دام بین ایمن مرو تو بر زمین
|صد هزار ابلیس لا حول آر بین
|آدما ابلیس را در مار بین
|دم دهد گوید ترا ای جان و دوست
|تا چو قصابی کشد از دوست پوست
|دم دهد تا پوستت بیرون کشد
|وای او کز دشمنان افیون چشد
|سر نهد بر پای تو قصاب وار
|دم دهد تا خونت ریزد زار زار
|همچو شیری صید خود را خویش کن
|ترک عشوهٔ اجنبی و خویش کن
|همچو خادم دان مراعات خسان
|بی کسی بهتر ز عشوهٔ ناکسان
|در زمین مردمان خانه مکن
|کار خود کن کار بیگانه مکن
|کیست بیگانه تن خاکی تو
|کز برای اوست غمناکی تو
|تا تو تن را چرب و شیرین می دهی
|جوهر خود را نبینی فربهی
|گر میان مشک تن را جا شود
|روز مردن گند او پیدا شود
|مشک را بر تن مزن بر دل بمال
|مشک چه بود نام پاک ذوالجلال
|آن منافق مشک بر تن می نهد
|روح را در قعر گلخن می نهد
|بر زبان نام حق و در جان او
|گندها از فکر بی ایمان او
|ذکر با او همچو سبزهٔ گلخنست
|بر سر مبرز گلست و سوسنست
|آن نبات آنجا یقین عاریتست
|جای آن گل مجلسست و عشرتست
|طیبات آید به سوی طیبین
|للخبیثین الخبیثات است هین
|کین مدار آنها که از کین گمرهند
|گورشان پهلوی کین داران نهند
|اصل کینه دوزخست و کین تو
|جزو آن کلست و خصم دین تو
|چون تو جزو دوزخی پس هوش دار
|جزو سوی کل خود گیرد قرار
|ور تو جزو جنتی ای نامدار
|عیش تو باشد ز جنت پایدار
|تلخ با تلخان یقین ملحق شود
|کی دم باطل قرین حق شود
|ای برادر تو همان اندیشه ای
|ما بقی تو استخوان و ریشه ای
|گر گلست اندیشهٔ تو گلشنی
|ور بود خاری تو هیمهٔ گلخنی
|گر گلابی بر سر جیبت زنند
|ور تو چون بولی برونت افکنند
|طبله ها در پیش عطاران ببین
|جنس را با جنس خود کرده قرین
|جنسها با جنسها آمیخته
|زین تجانس زینتی انگیخته
|گر در آمیزند عود و شکرش
|بر گزیند یک یک از یک دیگرش
|طبله ها بشکست و جانها ریختند
|نیک و بد درهمدگر آمیختند
|حق فرستاد انبیا را با ورق
|تا گزید این دانه ها را بر طبق
|پیش ازیشان ما همه یکسان بدیم
|کس ندانستی که ما نیک و بدیم
|قلب و نیکو در جهان بودی روان
|چون همه شب بود و ما چون شب روان
|تا بر آمد آفتاب انبیا
|گفت ای غش دور شو صافی بیا
|چشم داند فرق کردن رنگ را
|چشم داند لعل را و سنگ را
|چشم داند گوهر و خاشاک را
|چشم را زان می خلد خاشاکها
|دشمن روزند این قلابکان
|عاشق روزند آن زرهای کان
|زانک روزست آینهٔ تعریف او
|تا ببیند اشرفی تشریف او
|حق قیامت را لقب زان روز کرد
|روز بنماید جمال سرخ و زرد
|پس حقیقت روز سر اولیاست
|روز پیش ماهشان چون سایه هاست
|عکس راز مرد حق دانید روز
|عکس ستاریش شام چشم دوز
|زان سبب فرمود یزدان والضحی
|والضحی نور ضمیر مصطفی
|قول دیگر کین ضحی را خواست دوست
|هم برای آنک این هم عکس اوست
|ورنه بر فانی قسم گفتن خطاست
|خود فنا چه لایق گفت خداست
|از خلیلی لا احب افلین
|پس فنا چون خواست رب العالمین
|لا احب افلین گفت آن خلیل
|کی فنا خواهد ازین رب جلیل
|باز واللیل است ستاری او
|وان تن خاکی زنگاری او
|آفتابش چون برآمد زان فلک
|با شب تن گفت هین ما ودعک
|وصل پیدا گشت از عین بلا
|زان حلاوت شد عبارت ما قلی
|هر عبارت خود نشان حالتیست
|حال چون دست و عبارت آلتیست
|آلت زرگر به دست کفشگر
|همچو دانهٔ کشت کرده ریگ در
|و آلت اسکاف پیش برزگر
|پیش سگ که استخوان در پیش خر
|بود انا الحق در لب منصور نور
|بود انا الله در لب فرعون زور
|شد عصا اندر کف موسی گوا
|شد عصا اندر کف ساحر هبا
|زین سبب عیسی بدان همراه خود
|در نیاموزید آن اسم صمد
|کو نداند نقص بر آلت نهد
|سنگ بر گل زن تو آتش کی جهد
|دست و آلت همچو سنگ و آهنست
|جفت باید جفت شرط زادنست
|آنک بی جفتست و بی آلت یکیست
|در عدد شکست و آن یک بی شکیست
|آنک دو گفت و سه گفت و بیش ازین
|متفق باشند در واحد یقین
|احولی چون دفع شد یکسان شوند
|دو سه گویان هم یکی گویان شوند
|گر یکی گویی تو در میدان او
|گرد بر می گرد از چوگان او
|گوی آنگه راست و بی نقصان شود
|کو ز زخم دست شه رقصان شود
|گوش دار ای احول اینها را بهوش
|داروی دیده بکش از راه گوش
|پس کلام پاک در دلهای کور
|می نپاید می رود تا اصل نور
|وان فسون دیو در دلهای کژ
|می رود چون کفش کژ در پای کژ
|گرچه حکمت را به تکرار آوری
|چون تو نااهلی شود از تو بری
|ورچه بنویسی نشانش می کنی
|ورچه می لافی بیانش می کنی
|او ز تو رو در کشد ای پر ستیز
|بندها را بگسلد وز تو گریز
|ور نخوانی و ببیند سوز تو
|علم باشد مرغ دست آموز تو
|او نپاید پیش هر نااوستا
|همچو طاووسی به خانهٔ روستا
|دین نه آن بازیست کو از شه گریخت
|سوی آن کمپیر کو می آرد بیخت
|تا که تتماجی پزد اولاد را
|دید آن باز خوش خوش زاد را
|پایکش بست و پرش کوتاه کرد
|ناخنش ببرید و قوتش کاه کرد
|گفت نااهلان نکردندت بساز
|پر فزود از حد و ناخن شد دراز
|دست هر نااهل بیمارت کند
|سوی مادر آ که تیمارت کند
|مهر جاهل را چنین دان ای رفیق
|کژ رود جاهل همیشه در طریق
|روز شه در جست و جو بیگاه شد
|سوی آن کمپیر و آن خرگاه شد
|دید ناگه باز را در دود و گرد
|شه برو بگریست زار و نوحه کرد
|گفت هرچند این جزای کار تست
|که نباشی در وفای ما درست
|چون کنی از خلد زی دوزخ فرار
|غافل از لا یستوی اصحاب نار
|این سزای آنک از شاه خبیر
|خیره بگریزد بخانهٔ گنده پیر
|باز می مالید پر بر دست شاه
|بی زبان می گفت من کردم گناه
|پس کجا زارد کجا نالد لئیم
|گر تو نپذیری به جز نیک ای کریم
|لطف شه جان را جنایت جو کند
|زانک شه هر زشت را نیکو کند
|رو مکن زشتی که نیکیهای ما
|زشت آمد پیش آن زیبای ما
|خدمت خود را سزا پنداشتی
|تو لوای جرم از آن افراشتی
|چون ترا ذکر و دعا دستور شد
|زان دعا کردن دلت مغرور شد
|هم سخن دیدی تو خود را با خدا
|ای بسا کو زین گمان افتد جدا
|گرچه با تو شه نشیند بر زمین
|خویشتن بشناس و نیکوتر نشین
|باز گفت ای شه پشیمان می شوم
|توبه کردم نو مسلمان می شوم
|آنک تو مستش کنی و شیرگیر
|گر ز مستی کژ رود عذرش پذیر
|گرچه ناخن رفت چون باشی مرا
|بر کنم من پرچم خورشید را
|ورچه پرم رفت چون بنوازیم
|چرخ بازی گم کند در بازیم
|گر کمر بخشیم که را بر کنم
|گر دهی کلکی علمها بشکنم
|آخر از پشه نه کم باشد تنم
|ملک نمرودی به پر برهم زنم
|در ضعیفی تو مرا بابیل گیر
|هر یکی خصم مرا چون پیل گیر
|قدر فندق افکنم بندق حریق
|بندقم در فعل صد چون منجنیق
|گرچه سنگم هست مقدار نخود
|لیک در هیجا نه سر ماند نه خود
|موسی آمد در وغا با یک عصاش
|زد بر آن فرعون و بر شمشیرهاش
|هر رسولی یک تنه کان در زدست
|بر همه آفاق تنها بر زدست
|نوح چون شمشیر در خواهید ازو
|موج طوفان گشت ازو شمشیرخو
|احمدا خود کیست اسپاه زمین
|ماه بین بر چرخ و بشکافش جبین
|تا بداند سعد و نحس بی خبر
|دور تست این دور نه دور قمر
|دور تست ایرا که موسی کلیم
|آرزو می برد زین دورت مقیم
|چونک موسی رونق دور تو دید
|کاندرو صبح تجلی می دمید
|گفت یا رب آن چه دور رحمتست
|آن گذشت از رحمت آنجا رؤیتست
|غوطه ده موسی خود را در بحار
|از میان دورهٔ احمد بر آر
|گفت یا موسی بدان بنمودمت
|راه آن خلوت بدان بگشودمت
|که تو زان دوری درین دور ای کلیم
|پا بکش زیرا درازست این گلیم
|من کریمم نان نمایم بنده را
|تا بگریاند طمع آن زنده را
|بینی طفلی بمالد مادری
|تا شود بیدار و وا جوید خوری
|کو گرسنه خفته باشد بی خبر
|وان دو پستان می خلد زو مهر در
|کنت کنزا رحمة مخفیة
|فابتعثت امة مهدیة
|هر کراماتی که می جویی بجان
|او نمودت تا طمع کردی در آن
|چند بت بشکست احمد در جهان
|تا که یا رب گوی گشتند امتان
|گر نبودی کوشش احمد تو هم
|می پرستیدی چو اجدادت صنم
|این سرت وا رست از سجدهٔ صنم
|تا بدانی حق او را بر امم
|گر بگویی شکر این رستن بگو
|کز بت باطن همت برهاند او
|مر سرت را چون رهانید از بتان
|هم بدان قوت تو دل را وا رهان
|سر ز شکر دین از آن برتافتی
|کز پدر میراث مفتش یافتی
|مرد میراثی چه داند قدر مال
|رستمی جان کند و مجان یافت زال
|چون بگریانم بجوشد رحمتم
|آن خروشنده بنوشد نعمتم
|گر نخواهم داد خود ننمایمش
|چونش کردم بسته دل بگشایمش
|رحمتم موقوف آن خوش گریه هاست
|چون گریست از بحر رحمت موج خاست
|بود شیخی دایما او وامدار
|از جوامردی که بود آن نامدار
|ده هزاران وام کردی از مهان
|خرج کردی بر فقیران جهان
|هم بوام او خانقاهی ساخته
|جان و مال و خانقه در باخته
|وام او را حق ز هر جا می گزارد
|کرد حق بهر خلیل از ریگ آرد
|گفت پیغامبر که در بازارها
|دو فرشته می کنند ایدر دعا
|کای خدا تو منفقان را ده خلف
|ای خدا تو ممسکان را ده تلف
|خاصه آن منفق که جان انفاق کرد
|حلق خود قربانی خلاق کرد
|حلق پیش آورد اسمعیل وار
|کارد بر حلقش نیارد کرد کار
|پس شهیدان زنده زین رویند و خوش
|تو بدان قالب بمنگر گبروش
|چون خلف دادستشان جان بقا
|جان ایمن از غم و رنج و شقا
|شیخ وامی سالها این کار کرد
|می ستد می داد همچون پای مرد
|تخمها می کاشت تا روز اجل
|تا بود روز اجل میر اجل
|چونک عمر شیخ در آخر رسید
|در وجود خود نشان مرگ دید
|وام داران گرد او بنشسته جمع
|شیخ بر خود خوش گدازان همچو شمع
|وام داران گشته نومید و ترش
|درد دلها یار شد با درد شش
|شیخ گفت این بدگمانان را نگر
|نیست حق را چار صد دینار زر
|کودکی حلوا ز بیرون بانگ زد
|لاف حلوا بر امید دانگ زد
|شیخ اشارت کرد خادم را بسر
|که برو آن جمله حلوا را بخر
|تا غریمان چونک آن حلوا خورند
|یک زمانی تلخ در من ننگرند
|در زمان خادم برون آمد بدر
|تا خرد او جمله حلوا را بزر
|گفت او را کوترو حلوا بچند
|گفت کودک نیم دینار و ادند
|گفت نه از صوفیان افزون مجو
|نیم دینارت دهم دیگر مگو
|او طبق بنهاد اندر پیش شیخ
|تو ببین اسرار سر اندیش شیخ
|کرد اشارت با غریمان کین نوال
|نک تبرک خوش خورید این را حلال
|چون طبق خالی شد آن کودک ستد
|گفت دینارم بده ای با خرد
|شیخ گفتا از کجا آرم درم
|وام دارم می روم سوی عدم
|کودک از غم زد طبق را بر زمین
|ناله و گریه بر آورد و حنین
|می گریست از غبن کودک های های
|کای مرا بشکسته بودی هر دو پای
|کاشکی من گرد گلخن گشتمی
|بر در این خانقه نگذشتمی
|صوفیان طبل خوار لقمه جو
|سگ دلان و همچو گربه روی شو
|از غریو کودک آنجا خیر و شر
|گرد آمد گشت بر کودک حشر
|پیش شیخ آمد که ای شیخ درشت
|تو یقین دان که مرا استاد کشت
|گر روم من پیش او دست تهی
|او مرا بکشد اجازت می دهی
|وان غریمان هم بانکار و جحود
|رو به شیخ آورده کین باری چه بود
|مال ما خوردی مظالم می بری
|از چه بود این ظلم دیگر بر سری
|تا نماز دیگر آن کودک گریست
|شیخ دیده بست و در وی ننگریست
|شیخ فارغ از جفا و از خلاف
|در کشیده روی چون مه در لحاف
|با ازل خوش با اجل خوش شادکام
|فارغ از تشنیع و گفت خاص و عام
|آنک جان در روی او خندد چو قند
|از ترش رویی خلقش چه گزند
|آنک جان بوسه دهد بر چشم او
|کی خورد غم از فلک وز خشم او
|در شب مهتاب مه را بر سماک
|از سگان و وعوع ایشان چه باک
|سگ وظیفهٔ خود بجا می آورد
|مه وظیفهٔ خود برخ می گسترد
|کارک خود می گزارد هر کسی
|آب نگذارد صفا بهر خسی
|خس خسانه می رود بر روی آب
|آب صافی می رود بی اضطراب
|مصطفی مه می شکافد نیم شب
|ژاژ می خاید ز کینه بولهب
|آن مسیحا مرده زنده می کند
|وان جهود از خشم سبلت می کند
|بانگ سگ هرگز رسد در گوش ماه
|خاصه ماهی کو بود خاص اله
|می خورد شه بر لب جو تا سحر
|در سماع از بانگ چغزان بی خبر
|هم شدی توزیع کودک دانگ چند
|همت شیخ آن سخا را کرد بند
|تا کسی ندهد به کودک هیچ چیز
|قوت پیران ازین بیش است نیز
|شد نماز دیگر آمد خادمی
|یک طبق بر کف ز پیش حاتمی
|صاحب مالی و حالی پیش پیر
|هدیه بفرستاد کز وی بد خبیر
|چارصد دینار بر گوشهٔ طبق
|نیم دینار دگر اندر ورق
|خادم آمد شیخ را اکرام کرد
|وان طبق بنهاد پیش شیخ فرد
|چون طبق را از غطا وا کرد رو
|خلق دیدند آن کرامت را ازو
|آه و افغان از همه برخاست زود
|کای سر شیخان و شاهان این چه بود
|این چه سرست این چه سلطانیست باز
|ای خداوند خداوندان راز
|ما ندانستیم ما را عفو کن
|بس پراکنده که رفت از ما سخن
|ما که کورانه عصاها می زنیم
|لاجرم قندیلها را بشکنیم
|ما چو کران ناشنیده یک خطاب
|هرزه گویان از قیاس خود جواب
|ما ز موسی پند نگرفتیم کو
|گشت از انکار خضری زردرو
|با چنان چشمی که بالا می شتافت
|نور چشمش آسمان را می شکافت
|کرده با چشمت تعصب موسیا
|از حماقت چشم موش آسیا
|شیخ فرمود آن همه گفتار و قال
|من بحل کردم شما را آن حلال
|سر این آن بود کز حق خواستم
|لاجرم بنمود راه راستم
|گفت آن دینار اگر چه اندکست
|لیک موقوف غریو کودکست
|تا نگرید کودک حلوا فروش
|بحر رحمت در نمی آید به جوش
|ای برادر طفل طفل چشم تست
|کام خود موقوف زاری دان درست
|گر همی خواهی که آن خلعت رسد
|پس بگریان طفل دیده بر جسد
|زاهدی را گفت یاری در عمل
|کم گری تا چشم را ناید خلل
|گفت زاهد از دو بیرون نیست حال
|چشم بیند یا نبیند آن جمال
|گر ببیند نور حق خود چه غمست
|در وصال حق دو دیده چه کمست
|ور نخواهد دید حق را گو برو
|این چنین چشم شقی گو کور شو
|غم مخور از دیده کان عیسی تراست
|چپ مرو تا بخشدت دو چشم راست
|عیسی روح تو با تو حاضرست
|نصرت از وی خواه کو خوش ناصرست
|لیک بیگار تن پر استخوان
|بر دل عیسی منه تو هر زمان
|همچو آن ابله که اندر داستان
|ذکر او کردیم بهر راستان
|زندگی تن مجو از عیسی ات
|کام فرعونی مخواه از موسی ات
|بر دل خود کم نه اندیشهٔ معاش
|عیش کم ناید تو بر درگاه باش
|این بدن خرگاه آمد روح را
|یا مثال کشتیی مر نوح را
|ترک چون باشد بیابد خرگهی
|خاصه چون باشد عزیز درگهی
|خواند عیسی نام حق بر استخوان
|از برای التماس آن جوان
|حکم یزدان از پی آن خام مرد
|صورت آن استخوان را زنده کرد
|از میان بر جست یک شیر سیاه
|پنجه ای زد کرد نقشش را تباه
|کله اش بر کند مغزش ریخت زود
|مغز جوزی کاندرو مغزی نبود
|گر ورا مغزی بدی اشکستنش
|خود نبودی نقص الا بر تنش
|گفت عیسی چون شتابش کوفتی
|گفت زان رو که تو زو آشوفتی
|گفت عیسی چون نخوردی خون مرد
|گفت در قسمت نبودم رزق خورد
|ای بسا کس همچو آن شیر ژیان
|صید خود ناخورده رفته از جهان
|قسمتش کاهی نه و حرصش چو کوه
|وجه نه و کرده تحصیل وجوه
|ای میسر کرده بر ما در جهان
|سخره و بیگار ما را وا رهان
|طعمه بنموده بما وان بوده شست
|آنچنان بنما بما آن را که هست
|گفت آن شیر ای مسیحا این شکار
|بود خالص از برای اعتبار
|گر مرا روزی بدی اندر جهان
|خود چه کارستی مرا با مردگان
|این سزای آنک یابد آب صاف
|همچو خر در جو بمیزد از گزاف
|گر بداند قیمت آن جوی خر
|او به جای پا نهد در جوی سر
|او بیابد آنچنان پیغامبری
|میر آبی زندگانی پروری
|چون نمیرد پیش او کز امر کن
|ای امیر آب ما را زنده کن
|هین سگ نفس ترا زنده مخواه
|کو عدو جان تست از دیرگاه
|خاک بر سر استخوانی را که آن
|مانع این سگ بود از صید جان
|سگ نه ای بر استخوان چون عاشقی
|دیوچه وار از چه بر خون عاشقی
|آن چه چشمست آن که بیناییش نیست
|ز امتحانها جز که رسواییش نیست
|سهو باشد ظنها را گاه گاه
|این چه ظنست این که کور آمد ز راه
|دیده آ بر دیگران نوحه گری
|مدتی بنشین و بر خود می گری
|ز ابر گریان شاخ سبز و تر شود
|زانک شمع از گریه روشن تر شود
|هر کجا نوحه کنند آنجا نشین
|زانک تو اولیتری اندر حنین
|زانک ایشان در فراق فانی اند
|غافل از لعل بقای کانی اند
|زانک بر دل نقش تقلیدست بند
|رو به آب چشم بندش را برند
|زانک تقلید آفت هر نیکویست
|که بود تقلید اگر کوه قویست
|گر ضریری لمترست و تیز خشم
|گوشت پاره ش دان چو او را نیست چشم
|گر سخن گوید ز مو باریکتر
|آن سرش را زان سخن نبود خبر
|مستیی دارد ز گفت خود ولیک
|از بر وی تا بمی راهیست نیک
|همچو جویست او نه او آبی خورد
|آب ازو بر آب خوران بگذرد
|آب در جو زان نمی گیرد قرار
|زانک آن جو نیست تشنه و آب خوار
|همچو نایی نالهٔ زاری کند
|لیک بیگار خریداری کند
|نوحه گر باشد مقلد در حدیث
|جز طمع نبود مراد آن خبیث
|نوحه گر گوید حدیث سوزناک
|لیک کو سوز دل و دامان چاک
|از محقق تا مقلد فرقهاست
|کین چو داوودست و آن دیگر صداست
|منبع گفتار این سوزی بود
|وان مقلد کهنه آموزی بود
|هین مشو غره بدان گفت حزین
|بار بر گاوست و بر گردون حنین
|هم مقلد نیست محروم از ثواب
|نوحه گر را مزد باشد در حساب
|کافر و مؤمن خدا گویند لیک
|درمیان هر دو فرقی هست نیک
|آن گدا گوید خدا از بهر نان
|متقی گوید خدا از عین جان
|گر بدانستی گدا از گفت خویش
|پیش چشم او نه کم ماندی نه بیش
|سالها گوید خدا آن نان خواه
|همچو خر مصحف کشد از بهر کاه
|گر بدل در تافتی گفت لبش
|ذره ذره گشته بودی قالبش
|نام دیوی ره برد در ساحری
|تو بنام حق پشیزی می بری
|روستایی گاو در آخر ببست
|شیر گاوش خورد و بر جایش نشست
|روستایی شد در آخر سوی گاو
|گاو را می جست شب آن کنج کاو
|دست می مالید بر اعضای شیر
|پشت و پهلو گاه بالا گاه زیر
|گفت شیر از روشنی افزون شدی
|زهره اش بدریدی و دل خون شدی
|این چنین گستاخ زان می خاردم
|کو درین شب گاو می پنداردم
|حق همی گوید که ای مغرور کور
|نه ز نامم پاره پاره گشت طور
|که لو انزلنا کتابا للجبل
|لانصدع ثم انقطع ثم ارتحل
|از من ار کوه احد واقف بدی
|پاره گشتی و دلش پر خون شدی
|از پدر وز مادر این بشنیده ای
|لاجرم غافل درین پیچیده ای
|گر تو بی تقلید ازین واقف شوی
|بی نشان از لطف چون هاتف شوی
|بشنو این قصه پی تهدید را
|تا بدانی آفت تقلید را
|صوفیی در خانقاه از ره رسید
|مرکب خود برد و در آخر کشید
|آبکش داد و علف از دست خویش
|نه چنان صوفی که ما گفتیم پیش
|احتیاطش کرد از سهو و خباط
|چون قضا آید چه سودست احتیاط
|صوفیان تقصیر بودند و فقیر
|کاد فقراً ان یکن کفراً یبیر
|ای توانگر که تو سیری هین مخند
|بر کژی آن فقیر دردمند
|از سر تقصیر آن صوفی رمه
|خرفروشی در گرفتند آن همه
|کز ضرورت هست مرداری مباح
|بس فسادی کز ضرورت شد صلاح
|هم در آن دم آن خرک بفروختند
|لوت آوردند و شمع افروختند
|ولوله افتاد اندر خانقه
|کامشبان لوت و سماعست و وله
|چند ازین صبر و ازین سه روزه چند
|چند ازین زنبیل و این دریوزه چند
|ما هم از خلقیم و جان داریم ما
|دولت امشب میهمان داریم ما
|تخم باطل را از آن می کاشتند
|کانک آن جان نیست جان پنداشتند
|وان مسافر نیز از راه دراز
|خسته بود و دید آن اقبال و ناز
|صوفیانش یک بیک بنواختند
|نرد خدمتهای خوش می باختند
|گفت چون می دید میلانش بوی
|گر طرب امشب نخواهم کرد کی
|لوت خوردند و سماع آغاز کرد
|خانقه تا سقف شد پر دود و گرد
|دود مطبخ گرد آن پا کوفتن
|ز اشتیاق و وجد جان آشوفتن
|گاه دست افشان قدم می کوفتند
|گه به سجده صفه را می روفتند
|دیر یابد صوفی آز از روزگار
|زان سبب صوفی بود بسیارخوار
|جز مگر آن صوفیی کز نور حق
|سیر خورد او فارغست از ننگ دق
|از هزاران اندکی زین صوفیند
|باقیان در دولت او می زیند
|چون سماع آمد ز اول تا کران
|مطرب آغازید یک ضرب گران
|خر برفت و خر برفت آغاز کرد
|زین حرارت جمله را انباز کرد
|زین حرارت پای کوبان تا سحر
|کف زنان خر رفت و خر رفت ای پسر
|از ره تقلید آن صوفی همین
|خر برفت آغاز کرد اندر حنین
|چون گذشت آن نوش و جوش و آن سماع
|روز گشت و جمله گفتند الوداع
|خانقه خالی شد و صوفی بماند
|گرد از رخت آن مسافر می فشاند
|رخت از حجره برون آورد او
|تا بخر بر بندد آن همراه جو
|تا رسد در همرهان او می شتافت
|رفت در آخر خر خود را نیافت
|گفت آن خادم به آبش برده است
|زانک خر دوش آب کمتر خورده است
|خادم آمد گفت صوفی خر کجاست
|گفت خادم ریش بین جنگی بخاست
|گفت من خر را به تو بسپرده ام
|من ترا بر خر موکل کرده ام
|از تو خواهم آنچ من دادم به تو
|باز ده آنچ فرستادم به تو
|بحث با توجیه کن حجت میار
|آنچ من بسپردمت وا پس سپار
|گفت پیغمبر که دستت هر چه برد
|بایدش در عاقبت وا پس سپرد
|ور نه ای از سرکشی راضی بدین
|نک من و تو خانهٔ قاضی دین
|گفت من مغلوب بودم صوفیان
|حمله آوردند و بودم بیم جان
|تو جگربندی میان گربگان
|اندر اندازی و جویی زان نشان
|در میان صد گرسنه گرده ای
|پیش صد سگ گربهٔ پژمرده ای
|گفت گیرم کز تو ظلما بستدند
|قاصد خون من مسکین شدند
|تو نیایی و نگویی مر مرا
|که خرت را می برند ای بی نوا
|تا خر از هر که بود من وا خرم
|ورنه توزیعی کنند ایشان زرم
|صد تدارک بود چون حاضر بدند
|این زمان هر یک به اقلیمی شدند
|من که را گیرم که را قاضی برم
|این قضا خود از تو آمد بر سرم
|چون نیایی و نگویی ای غریب
|پیش آمد این چنین ظلمی مهیب
|گفت والله آمدم من بارها
|تا ترا واقف کنم زین کارها
|تو همی گفتی که خر رفت ای پسر
|از همه گویندگان با ذوق تر
|باز می گشتم که او خود واقفست
|زین قضا راضیست مردی عارفست
|گفت آن را جمله می گفتند خوش
|مر مرا هم ذوق آمد گفتنش
|مر مرا تقلیدشان بر باد داد
|که دو صد لعنت بر آن تقلید باد
|خاصه تقلید چنین بی حاصلان
|خشم ابراهیم با بر آفلان
|عکس ذوق آن جماعت می زدی
|وین دلم زان عکس ذوقی می شدی
|عکس چندان باید از یاران خوش
|که شوی از بحر بی عکس آب کش
|عکس کاول زد تو آن تقلید دان
|چون پیاپی شد شود تحقیق آن
|تا نشد تحقیق از یاران مبر
|از صدف مگسل نگشت آن قطره در
|صاف خواهی چشم و عقل و سمع را
|بر دران تو پرده های طمع را
|زانک آن تقلید صوفی از طمع
|عقل او بر بست از نور و لمع
|طمع لوت و طمع آن ذوق و سماع
|مانع آمد عقل او را ز اطلاع
|گر طمع در آینه بر خاستی
|در نفاق آن آینه چون ماستی
|گر ترازو را طمع بودی به مال
|راست کی گفتی ترازو وصف حال
|هر نبیی گفت با قوم از صفا
|من نخواهم مزد پیغام از شما
|من دلیلم حق شما را مشتری
|داد حق دلالیم هر دو سری
|چیست مزد کار من دیدار یار
|گرچه خود بوبکر بخشد چل هزار
|چل هزار او نباشد مزد من
|کی بود شبه شبه در عدن
|یک حکایت گویمت بشنو بهوش
|تا بدانی که طمع شد بند گوش
|هر که را باشد طمع الکن شود
|با طمع کی چشم و دل روشن شود
|پیش چشم او خیال جاه و زر
|همچنان باشد که موی اندر بصر
|جز مگر مستی که از حق پر بود
|گرچه بدهی گنجها او حر بود
|هر که از دیدار برخوردار شد
|این جهان در چشم او مردار شد
|لیک آن صوفی ز مستی دور بود
|لاجرم در حرص او شبکور بود
|صد حکایت بشنود مدهوش حرص
|در نیاید نکته ای در گوش حرص
|بود شخصی مفلسی بی خان و مان
|مانده در زندان و بند بی امان
|لقمهٔ زندانیان خوردی گزاف
|بر دل خلق از طمع چون کوه قاف
|زهره نه کس را که لقمهٔ نان خورد
|زانک آن لقمه ربا گاوش برد
|هر که دور از دعوت رحمان بود
|او گداچشمست اگر سلطان بود
|مر مروت را نهاده زیر پا
|گشته زندان دوزخی زان نان ربا
|گر گریزی بر امید راحتی
|زان طرف هم پیشت آید آفتی
|هیچ کنجی بی دد و بی دام نیست
|جز بخلوتگاه حق آرام نیست
|کنج زندان جهان ناگزیر
|نیست بی پامزد و بی دق الحصیر
|والله ار سوراخ موشی در روی
|مبتلای گربه چنگالی شوی
|آدمی را فربهی هست از خیال
|گر خیالاتش بود صاحب جمال
|ور خیالاتش نماید ناخوشی
|می گذارد همچو موم از آتشی
|در میان مار و کزدم گر ترا
|با خیالات خوشان دارد خدا
|مار و کزدم مر ترا مونس بود
|کان خیالت کیمیای مس بود
|صبر شیرین از خیال خوش شدست
|کان خیالات فرج پیش آمدست
|آن فرج آید ز ایمان در ضمیر
|ضعف ایمان ناامیدی و زحیر
|صبر از ایمان بیابد سر کله
|حیث لا صبر فلا ایمان له
|گفت پیغامبر خداش ایمان نداد
|هر که را صبری نباشد در نهاد
|آن یکی در چشم تو باشد چو مار
|هم وی اندر چشم آن دیگر نگار
|زانک در چشمت خیال کفر اوست
|وان خیال مؤمنی در چشم دوست
|کاندرین یک شخص هر دو فعل هست
|گاه ماهی باشد او و گاه شست
|نیم او مؤمن بود نیمیش گبر
|نیم او حرص آوری نیمیش صبر
|گفت یزدانت فمنکم مؤمن
|باز منکم کافر گبر کهن
|همچو گاوی نیمهٔ چپش سیاه
|نیمهٔ دیگر سپید همچو ماه
|هر که این نیمه ببیند رد کند
|هر که آن نیمه ببیند کد کند
|یوسف اندر چشم اخوان چون ستور
|هم وی اندر چشم یعقوبی چو حور
|از خیال بد مرورا زشت دید
|چشم فرع و چشم اصلی ناپدید
|چشم ظاهر سایهٔ آن چشم دان
|هرچه آن بیند بگردد این بدان
|تو مکانی اصل تو در لامکان
|این دکان بر بند و بگشا آن دکان
|شش جهت مگریز زیرا در جهات
|ششدره ست و ششدره ماتست مات
|با وکیل قاضی ادراک مند
|اهل زندان در شکایت آمدند
|که سلام ما به قاضی بر کنون
|بازگو آزار ما زین مرد دون
|کندرین زندان بماند او مستمر
|یاوه تاز و طبل خوارست و مضر
|چون مگس حاضر شود در هر طعام
|از وقاحت بی صلا و بی سلام
|پیش او هیچست لوت شصت کس
|کر کند خود را اگر گوییش بس
|مرد زندان را نیاید لقمه ای
|ور به صد حیلت گشاید طعمه ای
|در زمان پیش آید آن دوزخ گلو
|حجتش این که خدا گفتا کلوا
|زین چنین قحط سه ساله داد داد
|ظل مولانا ابد پاینده باد
|یا ز زندان تا رود این گاومیش
|یا وظیفه کن ز وقفی لقمه ایش
|ای ز تو خوش هم ذکور و هم اناث
|داد کن المستغاث المستغاث
|سوی قاضی شد وکیل با نمک
|گفت با قاضی شکایت یک بیک
|خواند او را قاضی از زندان به پیش
|پس تفحص کرد از اعیان خویش
|گشت ثابت پیش قاضی آن همه
|که نمودند از شکایت آن رمه
|گفت قاضی خیز ازین زندان برو
|سوی خانهٔ مردریگ خویش شو
|گفت خان و مان من احسان تست
|همچو کافر جنتم زندان تست
|گر ز زندانم برانی تو برد
|خود بمیرم من ز تقصیری و کد
|همچو ابلیسی که می گفت ای سلام
|رب انظرنی الی یوم القیام
|کاندرین زندان دنیا من خوشم
|تا که دشمن زادگان را می کشم
|هر که او را قوت ایمانی بود
|وز برای زاد ره نانی بود
|می ستانم گه به مکر و گه به ریو
|تا بر آرند از پشیمانی غریو
|گه به درویشی کنم تهدیدشان
|گه به زلف و خال بندم دیدشان
|قوت ایمانی درین زندان کمست
|وانک هست از قصد این سگ در خمست
|از نماز و صوم و صد بیچارگی
|قوت ذوق آید برد یکبارگی
|استعیذ الله من شیطانه
|قد هلکنا آه من طغیانه
|یک سگست و در هزاران می رود
|هر که در وی رفت او او می شود
|هر که سردت کرد می دان کو دروست
|دیو پنهان گشته اندر زیر پوست
|چون نیابد صورت آید در خیال
|تا کشاند آن خیالت در وبال
|گه خیال فرجه و گاهی دکان
|گه خیال علم و گاهی خان و مان
|هان بگو لا حولها اندر زمان
|از زبان تنها نه بلک از عین جان
|گفت قاضی مفلسی را وا نما
|گفت اینک اهل زندانت گوا
|گفت ایشان متهم باشند چون
|می گریزند از تو می گریند خون
|وز تو می خواهند هم تا وارهند
|زین غرض باطل گواهی می دهند
|جمله اهل محکمه گفتند ما
|هم بر ادبار و بر افلاسش گوا
|هر که را پرسید قاضی حال او
|گفت مولا دست ازین مفلس بشو
|گفت قاضی کش بگردانید فاش
|گرد شهر این مفلس است و بس قلاش
|کو بکو او را منادیها زنید
|طبل افلاسش عیان هر جا زنید
|هیچ کس نسیه بنفروشد بدو
|قرض ندهد هیچ کس او را تسو
|هر که دعوی آردش اینجا بفن
|بیش زندانش نخواهم کرد من
|پیش من افلاس او ثابت شدست
|نقد و کالا نیستش چیزی بدست
|آدمی در حبس دنیا زان بود
|تا بود کافلاس او ثابت شود
|مفلسی دیو را یزدان ما
|هم منادی کرد در قرآن ما
|کو دغا و مفلس است و بد سخن
|هیچ با او شرکت و سودا مکن
|ور کنی او را بهانه آوری
|مفلس است او صرفه از وی کی بری
|حاضر آوردند چون فتنه فروخت
|اشتر کردی که هیزم می فروخت
|کرد بیچاره بسی فریاد کرد
|هم موکل را به دانگی شاد کرد
|اشترش بردند از هنگام چاشت
|تا شب و افغان او سودی نداشت
|بر شتر بنشست آن قحط گران
|صاحب اشتر پی اشتر دوان
|سو بسو و کو بکو می تاختند
|تا همه شهرش عیان بشناختند
|پیش هر حمام و هر بازارگه
|کرده مردم جمله در شکلش نگه
|ده منادی گر بلند آوازیان
|ترک و کرد و رومیان و تازیان
|مفلس است این و ندارد هیچ چیز
|قرض تا ندهد کس او را یک پشیز
|ظاهر و باطن ندارد حبه ای
|مفلسی قلبی دغایی دبه ای
|هان و هان با او حریفی کم کنید
|چونک گاو آرد گره محکم کنید
|ور بحکم آرید این پژمرده را
|من نخواهم کرد زندان مرده را
|خوش دمست او و گلویش بس فراخ
|با شعار نو دثار شاخ شاخ
|گر بپوشد بهر مکر آن جامه را
|عاریه ست آن تا فریبد عامه را
|حرف حکمت بر زبان ناحکیم
|حله های عاریت دان ای سلیم
|گرچه دزدی حله ای پوشیده است
|دست تو چون گیرد آن ببریده دست
|چون شبانه از شتر آمد به زیر
|کرد گفتش منزلم دورست و دیر
|بر نشستی اشترم را از پگاه
|جو رها کردم کم از اخراج کاه
|گفت تا اکنون چه می کردیم پس
|هوش تو کو نیست اندر خانه کس
|طبل افلاسم به چرخ سابعه
|رفت و تو نشنیده ای بد واقعه
|گوش تو پر بوده است از طمع خام
|پس طمع کر می کند کور ای غلام
|تا کلوخ و سنگ بشنید این بیان
|مفلسست و مفلسست این قلتبان
|تا بشب گفتند و در صاحب شتر
|بر نزد کو از طمع پر بود پر
|هست بر سمع و بصر مهر خدا
|در حجب بس صورتست و بس صدا
|آنچ او خواهد رساند آن به چشم
|از جمال و از کمال و از کرشم
|و آنچ او خواهد رساند آن به گوش
|از سماع و از بشارت وز خروش
|کون پر چاره ست هیچت چاره نی
|تا که نگشاید خدایت روزنی
|گرچه تو هستی کنون غافل از آن
|وقت حاجت حق کند آن را عیان
|گفت پیغامبر که یزدان مجید
|از پی هر درد درمان آفرید
|لیک زان درمان نبینی رنگ و بو
|بهر درد خویش بی فرمان او
|چشم را ای چاره جو در لامکان
|هین بنه چون چشم کشته سوی جان
|این جهان از بی جهت پیدا شدست
|که ز بی جایی جهان را جا شدست
|باز گرد از هست سوی نیستی
|طالب ربی و ربانیستی
|جای دخلست این عدم از وی مرم
|جای خرجست این وجود بیش و کم
|کارگاه صنع حق چون نیستیست
|جز معطل در جهان هست کیست
|یاد ده ما را سخنهای دقیق
|که ترا رحم آورد آن ای رفیق
|هم دعا از تو اجابت هم ز تو
|ایمنی از تو مهابت هم ز تو
|گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن
|مصلحی تو ای تو سلطان سخن
|کیمیا داری که تبدیلش کنی
|گرچه جوی خون بود نیلش کنی
|این چنین میناگریها کار تست
|این چنین اکسیرها اسرار تست
|آب را و خاک را بر هم زدی
|ز آب و گل نقش تن آدم زدی
|نسبتش دادی و جفت و خال و عم
|با هزار اندیشه و شادی و غم
|باز بعضی را رهایی داده ای
|زین غم و شادی جدایی داده ای
|برده ای از خویش و پیوند و سرشت
|کرده ای در چشم او هر خوب زشت
|هر چه محسوس است او رد می کند
|وانچ ناپیداست مسند می کند
|عشق او پیدا و معشوقش نهان
|یار بیرون فتنهٔ او در جهان
|این رها کن عشقهای صورتی
|نیست بر صورت نه بر روی ستی
|آنچ معشوقست صورت نیست آن
|خواه عشق این جهان خواه آن جهان
|آنچ بر صورت تو عاشق گشته ای
|چون برون شد جان چرایش هشته ای
|صورتش بر جاست این سیری ز چیست
|عاشقا وا جو که معشوق تو کیست
|آنچ محسوسست اگر معشوقه است
|عاشقستی هر که او را حس هست
|چون وفا آن عشق افزون می کند
|کی وفا صورت دگرگون می کند
|پرتو خورشید بر دیوار تافت
|تابش عاریتی دیوار یافت
|بر کلوخی دل چه بندی ای سلیم
|وا طلب اصلی که تابد او مقیم
|ای که تو هم عاشقی بر عقل خویش
|خویش بر صورت پرستان دیده بیش
|پرتو عقلست آن بر حس تو
|عاریت می دان ذهب بر مس تو
|چون زراندودست خوبی در بشر
|ورنه چون شد شاهد تر پیره خر
|چون فرشته بود همچون دیو شد
|کان ملاحت اندرو عاریه بد
|اندک اندک می ستانند آن جمال
|اندک اندک خشک می گردد نهال
|رو نعمره ننکسه بخوان
|دل طلب کن دل منه بر استخوان
|کان جمال دل جمال باقیست
|دولتش از آب حیوان ساقیست
|خود هم او آبست و هم ساقی و مست
|هر سه یک شد چون طلسم تو شکست
|آن یکی را تو ندانی از قیاس
|بندگی کن ژاژ کم خا ناشناس
|معنی تو صورتست و عاریت
|بر مناسب شادی و بر قافیت
|معنی آن باشد که بستاند ترا
|بی نیاز از نقش گرداند ترا
|معنی آن نبود که کور و کر کند
|مرد را بر نقش عاشق تر کند
|کور را قسمت خیال غم فزاست
|بهرهٔ چشم این خیالات فناست
|حرف قرآن را ضریران معدنند
|خر نبینند و به پالان بر زنند
|چون تو بینایی پی خر رو که جست
|چند پالان دوزی ای پالان پرست
|خر چو هست آید یقین پالان ترا
|کم نگردد نان چو باشد جان ترا
|پشت خر دکان و مال و مکسبست
|در قلبت مایهٔ صد قالبست
|خر برهنه بر نشین ای بوالفضول
|خر برهنه نی که راکب شد رسول
|النبی قد رکب معروریا
|والنبی قیل سافر ماشیا
|شد خر نفس تو بر میخیش بند
|چند بگریزد ز کار و بار چند
|بار صبر و شکر او را بردنیست
|خواه در صد سال و خواهی سی و بیست
|هیچ وازر وزر غیری بر نداشت
|هیچ کس ندرود تا چیزی نکاشت
|طمع خامست آن مخور خام ای پسر
|خام خوردن علت آرد در بشر
|کان فلانی یافت گنجی ناگهان
|من همان خواهم مه کار و مه دکان
|کار بختست آن و آن هم نادرست
|کسب باید کرد تا تن قادرست
|کسب کردن گنج را مانع کیست
|پا مکش از کار آن خود در پیست
|تا نگردی تو گرفتار اگر
|که اگر این کردمی یا آن دگر
|کز اگر گفتن رسول با وفاق
|منع کرد و گفت آن هست از نفاق
|کان منافق در اگر گفتن بمرد
|وز اگر گفتن به جز حسرت نبرد
|آن غریبی خانه می جست از شتاب
|دوستی بردش سوی خانهٔ خراب
|گفت او این را اگر سقفی بدی
|پهلوی من مر ترا مسکن شدی
|هم عیال تو بیاسودی اگر
|در میانه داشتی حجرهٔ دگر
|گفت آری پهلوی یاران بهست
|لیک ای جان در اگر نتوان نشست
|این همه عالم طلب کار خوشند
|وز خوش تزویر اندر آتشند
|طالب زر گشته جمله پیر و خام
|لیک قلب از زر نداند چشم عام
|پرتوی بر قلب زد خالص ببین
|بی محک زر را مکن از ظن گزین
|گر محک داری گزین کن ور نه رو
|نزد دانا خویشتن را کن گرو
|یا محک باید میان جان خویش
|ور ندانی ره مرو تنها تو پیش
|بانگ غولان هست بانگ آشنا
|آشنایی که کشد سوی فنا
|بانگ می دارد که هان ای کاروان
|سوی من آیید نک راه و نشان
|نام هر یک می برد غول ای فلان
|تا کند آن خواجه را از آفلان
|چون رسد آنجا ببیند گرگ و شیر
|عمر ضایع راه دور و روز دیر
|چون بود آن بانگ غول آخر بگو
|مال خواهم جاه خواهم و آب رو
|از درون خویش این آوازها
|منع کن تا کشف گردد رازها
|ذکر حق کن بانگ غولان را بسوز
|چشم نرگس را ازین کرکس بدوز
|صبح کاذب را ز صادق وا شناس
|رنگ می را باز دان از رنگ کاس
|تا بود کز دیدگان هفت رنگ
|دیده ای پیدا کند صبر و درنگ
|رنگها بینی به جز این رنگها
|گوهران بینی به جای سنگها
|گوهر چه بلک دریایی شوی
|آفتاب چرخ پیمایی شوی
|کارکن در کارگه باشد نهان
|تو برو در کارگه بینش عیان
|کار چون بر کارکن پرده تنید
|خارج آن کار نتوانیش دید
|کارگه چون جای باش عاملست
|آنک بیرونست از وی غافلست
|پس در آ در کارگه یعنی عدم
|تا ببینی صنع و صانع را بهم
|کارگه چون جای روشن دیدگیست
|پس برون کارگه پوشیدگیست
|رو بهستی داشت فرعون عنود
|لاجرم از کارگاهش کور بود
|لاجرم می خواست تبدیل قدر
|تا قضا را باز گرداند ز در
|خود قضا بر سبلت آن حیله مند
|زیر لب می کرد هر دم ریش خند
|صد هزاران طفل کشت او بی گناه
|تا بگردد حکم و تقدیر اله
|تا که موسی نبی ناید برون
|کرد در گردن هزاران ظلم و خون
|آن همه خون کرد و موسی زاده شد
|وز برای قهر او آماده شد
|گر بدیدی کارگاه لایزال
|دست و پایش خشک گشتی ز احتیال
|اندرون خانه اش موسی معاف
|وز برون می کشت طفلان را گزاف
|همچو صاحب نفس کو تن پرورد
|بر دگر کس ظن حقدی می برد
|کین عدو و آن حسود و دشمنست
|خود حسود و دشمن او آن تنست
|او چو فرعون و تنش موسی او
|او به بیرون می دود که کو عدو
|نفسش اندر خانهٔ تن نازنین
|بر دگر کس دست می خاید به کین
|آن یکی از خشم مادر را بکشت
|هم به زخم خنجر و هم زخم مشت
|آن یکی گفتش که از بد گوهری
|یاد ناوردی تو حق مادری
|هی تو مادر را چرا کشتی بگو
|او چه کرد آخر بگو ای زشت خو
|گفت کاری کرد کان عار ویست
|کشتمش کان خاک ستار ویست
|گفت آن کس را بکش ای محتشم
|گفت پس هر روز مردی را کشم
|کشتم او را رستم از خونهای خلق
|نای او برم بهست از نای خلق
|نفس تست آن مادر بد خاصیت
|که فساد اوست در هر ناحیت
|هین بکش او را که بهر آن دنی
|هر دمی قصد عزیزی می کنی
|از وی این دنیای خوش بر تست تنگ
|از پی او با حق و با خلق جنگ
|نفس کشتی باز رستی ز اعتذار
|کس ترا دشمن نماند در دیار
|گر شکال آرد کسی بر گفت ما
|از برای انبیا و اولیا
|کانبیا را نی که نفس کشته بود
|پس چراشان دشمنان بود و حسود
|گوش نه تو ای طلب کار صواب
|بشنو این اشکال و شبهت را جواب
|دشمن خود بوده اند آن منکران
|زخم بر خود می زدند ایشان چنان
|دشمن آن باشد که قصد جان کند
|دشمن آن نبود که خود جان می کند
|نیست خفاشک عدو آفتاب
|او عدو خویش آمد در حجاب
|تابش خورشید او را می کشد
|رنج او خورشید هرگز کی کشد
|دشمن آن باشد کزو آید عذاب
|مانع آید لعل را از آفتاب
|مانع خویشند جملهٔ کافران
|از شعاع جوهر پیغامبران
|کی حجاب چشم آن فردند خلق
|چشم خود را کور و کژ کردند خلق
|چون غلام هندوی کو کین کشد
|از ستیزهٔ خواجه خود را می کشد
|سرنگون می افتد از بام سرا
|تا زیانی کرده باشد خواجه را
|گر شود بیمار دشمن با طبیب
|ور کند کودک عداوت با ادیب
|در حقیقت ره زن جان خودند
|راه عقل و جان خود را خود زدند
|گازری گر خشم گیرد ز آفتاب
|ماهیی گر خشم می گیرد ز آب
|تو یکی بنگر کرا دارد زیان
|عاقبت که بود سیاه اختر از آن
|گر ترا حق آفریند زشت رو
|هان مشو هم زشت رو هم زشت خو
|ور برد کفشت مرو در سنگ لاخ
|ور دو شاخستت مشو تو چار شاخ
|تو حسودی کز فلان من کمترم
|می فزاید کمتری در اخترم
|خود حسد نقصان و عیبی دیگرست
|بلک از جمله کمیها بترست
|آن بلیس از ننگ و عار کمتری
|خویش را افکند در صد ابتری
|از حسد می خواست تا بالا بود
|خود چه بالا بلک خون پالا بود
|آن ابوجهل از محمد ننگ داشت
|وز حسد خود را به بالا می فراشت
|بوالحکم نامش بد و بوجهل شد
|ای بسا اهل از حسد نااهل شد
|من ندیدم در جهان جست و جو
|هیچ اهلیت به از خوی نکو
|انبیا را واسطه زان کرد حق
|تا پدید آید حسدها در قلق
|زانک کس را از خدا عاری نبود
|حاسد حق هیچ دیاری نبود
|آن کسی کش مثل خود پنداشتی
|زان سبب با او حسد برداشتی
|چون مقرر شد بزرگی رسول
|پس حسد ناید کسی را از قبول
|پس بهر دوری ولیی قایمست
|تا قیامت آزمایش دایمست
|هر که را خوی نکو باشد برست
|هر کسی کو شیشه دل باشد شکست
|پس امام حی قایم آن ولیست
|خواه از نسل عمر خواه از علیست
|مهدی و هادی ویست ای راه جو
|هم نهان و هم نشسته پیش رو
|او چو نورست و خرد جبریل اوست
|وان ولی کم ازو قندیل اوست
|وانک زین قندیل کم مشکات ماست
|نور را در مرتبه ترتیبهاست
|زانک هفصد پرده دارد نور حق
|پرده های نور دان چندین طبق
|از پس هر پرده قومی را مقام
|صف صف اند این پرده هاشان تا امام
|اهل صف آخرین از ضعف خویش
|چشمشان طاقت ندارد نور بیش
|وان صف پیش از ضعیفی بصر
|تاب نارد روشنایی بیشتر
|روشنایی کو حیات اولست
|رنج جان و فتنهٔ این احولست
|احولیها اندک اندک کم شود
|چون ز هفصد بگذرد او یم شود
|آتشی که اصلاح آهن یا زرست
|کی صلاح آبی و سیب ترست
|سیب و آبی خامیی دارد خفیف
|نی چو آهن تابشی خواهد لطیف
|لیک آهن را لطیف آن شعله هاست
|کو جذوب تابش آن اژدهاست
|هست آن آهن فقیر سخت کش
|زیر پتک و آتش است او سرخ و خوش
|حاجب آتش بود بی واسطه
|در دل آتش رود بی رابطه
|بی حجاب آب و فرزندان آب
|پختگی ز آتش نیابند و خطاب
|واسطه دیگی بود یا تابه ای
|همچو پا را در روش پاتابه ای
|یا مکانی در میان تا آن هوا
|می شود سوزان و می آرد بما
|پس فقیر آنست کو بی واسطه ست
|شعله ها را با وجودش رابطه ست
|پس دل عالم ویست ایرا که تن
|می رسد از واسطهٔ این دل بفن
|دل نباشد تن چه داند گفت و گو
|دل نجوید تن چه داند جست و جو
|پس نظرگاه شعاع آن آهنست
|پس نظرگاه خدا دل نه تنست
|بس مثال و شرح خواهد این کلام
|لیک ترسم تا نلغزد وهم عام
|تا نگردد نیکوی ما بدی
|اینک گفتم هم نبد جز بی خودی
|پای کژ را کفش کژ بهتر بود
|مر گدا را دستگه بر در بود
|پادشاهی دو غلام ارزان خرید
|با یکی زان دو سخن گفت و شنید
|یافتش زیرک دل و شیرین جواب
|از لب شکر چه زاید شکرآب
|آدمی مخفیست در زیر زبان
|این زبان پرده ست بر درگاه جان
|چونک بادی پرده را در هم کشید
|سر صحن خانه شد بر ما پدید
|کاندر آن خانه گهر یا گندمست
|گنج زر یا جمله مار و کزدمست
|یا درو گنجست و ماری بر کران
|زانک نبود گنج زر بی پاسبان
|بی تامل او سخن گفتی چنان
|کز پس پانصد تامل دیگران
|گفتیی در باطنش دریاستی
|جمله دریا گوهر گویاستی
|نور هر گوهر کزو تابان شدی
|حق و باطل را ازو فرقان شدی
|نور فرقان فرق کردی بهر ما
|ذره ذره حق و باطل را جدا
|نور گوهر نور چشم ما شدی
|هم سؤال و هم جواب از ما بدی
|چشم کژ کردی دو دیدی قرص ماه
|چون سؤالست این نظر در اشتباه
|راست گردان چشم را در ماهتاب
|تا یکی بینی تو مه را نک جواب
|فکرتت که کژ مبین نیکو نگر
|هست هم نور و شعاع آن گهر
|هر جوابی کان ز گوش آید بدل
|چشم گفت از من شنو آن را بهل
|گوش دلاله ست و چشم اهل وصال
|چشم صاحب حال و گوش اصحاب قال
|در شنود گوش تبدیل صفات
|در عیان دیده ها تبدیل ذات
|ز آتش ار علمت یقین شد از سخن
|پختگی جو در یقین منزل مکن
|تا نسوزی نیست آن عین الیقین
|این یقین خواهی در آتش در نشین
|گوش چون نافذ بود دیده شود
|ورنه قل در گوش پیچیده شود
|این سخن پایان ندارد باز گرد
|تا که شه با آن غلامانش چه کرد
|آن غلامک را چو دید اهل ذکا
|آن دگر را کرد اشارت که بیا
|کاف رحمت گفتمش تصغیر نیست
|جد گود فرزندکم تحقیر نیست
|چون بیامد آن دوم در پیش شاه
|بود او گنده دهان دندان سیاه
|گرچه شه ناخوش شد از گفتار او
|جست و جویی کرد هم ز اسرار او
|گفت با این شکل و این گند دهان
|دور بنشین لیک آن سوتر مران
|که تو اهل نامه و رقعه بدی
|نه جلیس و یار و هم بقعه بدی
|تا علاج آن دهان تو کنیم
|تو حبیب و ما طبیب پر فنیم
|بهر کیکی نو گلیمی سوختن
|نیست لایق از تو دیده دوختن
|با همه بنشین دو سه دستان بگو
|تا ببینم صورت عقلت نکو
|آن ذکی را پس فرستاد او به کار
|سوی حمامی که رو خود را بخار
|وین دگر را گفت خه تو زیرکی
|صد غلامی در حقیقت نه یکی
|آن نه ای که خواجه تاش تو نمود
|از تو ما را سرد می کرد آن حسود
|گفت او دزد و کژست و کژنشین
|حیز و نامرد و چنینست و چنین
|گفت پیوسته بدست او راست گو
|راست گویی من ندیدستم چو او
|راست گویی در نهادش خلقتیست
|هرچه گوید من نگویم آن تهیست
|کژ ندانم آن نکواندیش را
|متهم دارم وجود خویش را
|باشد او در من ببیند عیبها
|من نبینم در وجود خود شها
|هر کسی گر عیب خود دیدی ز پیش
|کی بدی فارغ وی از اصلاح خویش
|غافل اند این خلق از خود ای پدر
|لاجرم گویند عیب همدگر
|من نبینم روی خود را ای شمن
|من ببینم روی تو تو روی من
|آنکسی که او ببیند روی خویش
|نور او از نور خلقانست بیش
|گر بیمرد دید او باقی بود
|زانک دیدش دید خلاقی بود
|نور حسی نبود آن نوری که او
|روی خود محسوس بیند پیش رو
|گفت اکنون عیبهای او بگو
|آنچنان که گفت او از عیب تو
|تا بدانم که تو غمخوار منی
|کدخدای ملکت و کار منی
|گفت ای شه من بگویم عیبهاش
|گرچه هست او مر مرا خوش خواجه تاش
|عیب او مهر و وفا و مردمی
|عیب او صدق و ذکا و همدمی
|کمترین عیبش جوامردی و داد
|آن جوامردی که جان را هم بداد
|صد هزاران جان خدا کرده پدید
|چه جوامردی بود کان را ندید
|ور بدیدی کی بجان بخلش بدی
|بهر یک جان کی چنین غمگین شدی
|بر لب جو بخل آب آن را بود
|کو ز جوی آب نابینا بود
|گفت پیغامبر که هر که از یقین
|داند او پاداش خود در یوم دین
|که یکی را ده عوض می آیدش
|هر زمان جودی دگرگون زایدش
|جود جمله از عوضها دیدنست
|پس عوض دیدن ضد ترسیدنست
|بخل نادیدن بود اعواض را
|شاد دارد دید در خواض را
|پس بعالم هیچ کس نبود بخیل
|زانک کس چیزی نبازد بی بدیل
|پس سخا از چشم آمد نه ز دست
|دید دارد کار جز بینا نرست
|عیب دیگر این که خودبین نیست او
|هست او در هستی خود عیب جو
|عیب گوی و عیب جوی خود بدست
|با همه نیکو و با خود بد بدست
|گفت شه جلدی مکن در مدح یار
|مدح خود در ضمن مدح او میار
|زانک من در امتحان آرم ورا
|شرمساری آیدت در ما ورا
|گفت نه والله بالله العظیم
|مالک الملک و به رحمان و رحیم
|آن خدایی که فرستاد انبیا
|نه بحاجت بل بفضل و کبریا
|آن خداوندی که از خاک ذلیل
|آفرید او شهسواران جلیل
|پاکشان کرد از مزاج خاکیان
|بگذرانید از تک افلاکیان
|بر گرفت از نار و نور صاف ساخت
|وانگه او بر جملهٔ انوار تاخت
|آن سنابرقی که بر ارواح تافت
|تا که آدم معرفت زان نور یافت
|آن کز آدم رست و دست شیث چید
|پس خلیفه ش کرد آدم کان بدید
|نوح از آن گوهر که برخوردار بود
|در هوای بحر جان دربار بود
|جان ابراهیم از آن انوار زفت
|بی حذر در شعله های نار رفت
|چونک اسمعیل در جویش فتاد
|پیش دشنهٔ آبدارش سر نهاد
|جان داوود از شعاعش گرم شد
|آهن اندر دست بافش نرم شد
|چون سلیمان بد وصالش را رضیع
|دیو گشتش بنده فرمان و مطیع
|در قضا یعقوب چون بنهاد سر
|چشم روشن کرد از بوی پسر
|یوسف مه رو چو دید آن آفتاب
|شد چنان بیدار در تعبیر خواب
|چون عصا از دست موسی آب خورد
|ملکت فرعون را یک لقمه کرد
|نردبانش عیسی مریم چو یافت
|بر فراز گنبد چارم شتافت
|چون محمد یافت آن ملک و نعیم
|قرص مه را کرد او در دم دو نیم
|چون ابوبکر آیت توفیق شد
|با چنان شه صاحب و صدیق شد
|چون عمر شیدای آن معشوق شد
|حق و باطل را چو دل فاروق شد
|چونک عثمان آن عیان را عین گشت
|نور فایض بود و ذی النورین گشت
|چون ز رویش مرتضی شد درفشان
|گشت او شیر خدا در مرج جان
|چون جنید از جند او دید آن مدد
|خود مقاماتش فزون شد از عدد
|بایزید اندر مزیدش راه دید
|نام قطب العارفین از حق شنید
|چونک کرخی کرخ او را شد حرس
|شد خلیفهٔ عشق و ربانی نفس
|پور ادهم مرکب آن سو راند شاد
|گشت او سلطان سلطانان داد
|وان شقیق از شق آن راه شگرف
|گشت او خورشید رای و تیز طرف
|صد هزاران پادشاهان نهان
|سر فرازانند زان سوی جهان
|نامشان از رشک حق پنهان بماند
|هر گدایی نامشان را بر نخواند
|حق آن نور و حق نورانیان
|کاندر آن بحرند همچون ماهیان
|بحر جان و جان بحر ار گویمش
|نیست لایق نام نو می جویمش
|حق آن آنی که این و آن ازوست
|مغزها نسبت بدو باشند پوست
|که صفات خواجه تاش و یار من
|هست صد چندان که این گفتار من
|آنچ می دانم ز وصف آن ندیم
|باورت ناید چه گویم ای کریم
|شاه گفت اکنون از آن خود بگو
|چند گویی آن این و آن او
|تو چه داری و چه حاصل کرده ای
|از تک دریا چه در آورده ای
|روز مرگ این حس تو باطل شود
|نور جان داری که یار دل شود
|در لحد کین چشم را خاک آگند
|هست آنچ گور را روشن کند
|آن زمان که دست و پایت بر درد
|پر و بالت هست تا جان بر پرد
|آن زمان کین جان حیوانی نماند
|جان باقی بایدت بر جا نشاند
|شرط من جا بالحسن نه کردنست
|این حسن را سوی حضرت بردنست
|جوهری داری ز انسان یا خری
|این عرضها که فنا شد چون بری
|این عرضهای نماز و روزه را
|چونک لایبقی زمانین انتفی
|نقل نتوان کرد مر اعراض را
|لیک از جوهر برند امراض را
|تا مبدل گشت جوهر زین عرض
|چون ز پرهیزی که زایل شد مرض
|گشت پرهیز عرض جوهر بجهد
|شد دهان تلخ از پرهیز شهد
|از زراعت خاکها شد سنبله
|داروی مو کرد مو را سلسله
|آن نکاح زن عرض بد شد فنا
|جوهر فرزند حاصل شد ز ما
|جفت کردن اسپ و اشتر را عرض
|جوهر کره بزاییدن غرض
|هست آن بستان نشاندن هم عرض
|کشت جوهر گشت بستان نک غرض
|هم عرض دان کیمیا بردن به کار
|جوهری زان کیمیا گر شد بیار
|صیقلی کردن عرض باشد شها
|زین عرض جوهر همی زاید صفا
|پس مگو که من عملها کرده ام
|دخل آن اعراض را بنما مرم
|این صفت کردن عرض باشد خمش
|سایهٔ بز را پی قربان مکش
|گفت شاها بی قنوط عقل نیست
|گر تو فرمایی عرض را نقل نیست
|پادشاها جز که یاس بنده نیست
|گر عرض کان رفت باز آینده نیست
|گر نبودی مر عرض را نقل و حشر
|فعل بودی باطل و اقوال فشر
|این عرضها نقل شد لونی دگر
|حشر هر فانی بود کونی دگر
|نقل هر چیزی بود هم لایقش
|لایق گله بود هم سایقش
|وقت محشر هر عرض را صورتیست
|صورت هر یک عرض را نوبتیست
|بنگر اندر خود نه تو بودی عرض
|جنبش جفتی و جفتی با غرض
|بنگر اندر خانه و کاشانه ها
|در مهندس بود چون افسانه ها
|آن فلان خانه که ما دیدیم خوش
|بود موزون صفه و سقف و درش
|از مهندس آن عرض و اندیشه ها
|آلت آورد و ستون از بیشه ها
|چیست اصل و مایهٔ هر پیشه ای
|جز خیال و جز عرض و اندیشه ای
|جمله اجزای جهان را بی غرض
|در نگر حاصل نشد جز از عرض
|اول فکر آخر آمد در عمل
|بنیت عالم چنان دان در ازل
|میوه ها در فکر دل اول بود
|در عمل ظاهر بخر می شود
|چون عمل کردی شجر بنشاندی
|اندر آخر حرف اول خواندی
|گرچه شاخ و برگ و بیخش اولست
|آن همه از بهر میوه مرسلست
|پس سری که مغز آن افلاک بود
|اندر آخر خواجهٔ لولاک بود
|نقل اعراضست این بحث و مقال
|نقل اعراضست این شیر و شگال
|جمله عالم خود عرض بودند تا
|اندرین معنی بیامد هل اتی
|این عرضها از چه زاید از صور
|وین صور هم از چه زاید از فکر
|این جهان یک فکرتست از عقل کل
|عقل چون شاهست و صورتها رسل
|عالم اول جهان امتحان
|عالم ثانی جزای این و آن
|چاکرت شاها جنایت می کند
|آن عرض زنجیر و زندان می شود
|بنده ات چون خدمت شایسته کرد
|آن عرض نی خلعتی شد در نبرد
|این عرض با جوهر آن بیضست و طیر
|این از آن و آن ازین زاید بسیر
|گفت شاهنشه چنین گیر المراد
|این عرضهای تو یک جوهر نزاد
|گفت مخفی داشتست آن را خرد
|تا بود غیب این جهان نیک و بد
|زانک گر پیدا شدی اشکال فکر
|کافر و مؤمن نگفتی جز که ذکر
|پس عیان بودی نه غیب ای شاه این
|نقش دین و کفر بودی بر جبین
|کی درین عالم بت و بتگر بدی
|چون کسی را زهره تسخر بدی
|پس قیامت بودی این دنیای ما
|در قیامت کی کند جرم و خطا
|گفت شه پوشید حق پاداش بد
|لیک از عامه نه از خاصان خود
|گر به دامی افکنم من یک امیر
|از امیران خفیه دارم نه از وزیر
|حق به من بنمود پس پاداش کار
|وز صورهای عملها صد هزار
|تو نشانی ده که من دانم تمام
|ماه را بر من نمی پوشد غمام
|گفت پس از گفت من مقصود چیست
|چون تو می دانی که آنچ بود چیست
|گفت شه حکمت در اظهار جهان
|آنک دانسته برون آید عیان
|آنچ می دانست تا پیدا نکرد
|بر جهان ننهاد رنج طلق و درد
|یک زمان بی کار نتوانی نشست
|تا بدی یا نیکیی از تو نجست
|این تقاضاهای کار از بهر آن
|شد موکل تا شود سرت عیان
|پس کلابهٔ تن کجا ساکن شود
|چون سر رشتهٔ ضمیرش می کشد
|تاسهٔ تو شد نشان آن کشش
|بر تو بی کاری بود چون جان کنش
|این جهان و آن جهان زاید ابد
|هر سبب مادر اثر از وی ولد
|چون اثر زایید آن هم شد سبب
|تا بزاید او اثرهای عجب
|این سببها نسل بر نسلست لیک
|دیده ای باید منور نیک نیک
|شاه با او در سخن اینجا رسید
|یا بدید از وی نشانی یا ندید
|گر بدید آن شاه جویا دور نیست
|لیک ما را ذکر آن دستور نیست
|چون ز گرمابه بیامد آن غلام
|سوی خویشش خواند آن شاه و همام
|گفت صحا لک نعیم دائم
|بس لطیفی و ظریف و خوب رو
|ای دریغا گر نبودی در تو آن
|که همی گوید برای تو فلان
|شاد گشتی هر که رویت دیدیی
|دیدنت ملک جهان ارزیدیی
|گفت رمزی زان بگو ای پادشاه
|کز برای من بگفت آن دین تباه
|گفت اول وصف دوروییت کرد
|کاشکارا تو دوایی خفیه درد
|خبث یارش را چو از شه گوش کرد
|در زمان دریای خشمش جوش کرد
|کف برآورد آن غلام و سرخ گشت
|تا که موج هجو او از حد گذشت
|کو ز اول دم که با من یار بود
|همچو سگ در قحط بس گه خوار بود
|چون دمادم کرد هجوش چون جرس
|دست بر لب زد شهنشاهش که بس
|گفت دانستم ترا از وی بدان
|از تو جان گنده ست و از یارت دهان
|پس نشین ای گنده جان از دور تو
|تا امیر او باشد و مامور تو
|در حدیث آمد که تسبیح از ریا
|همچو سبزهٔ گولخن دان ای کیا
|پس بدان که صورت خوب و نکو
|با خصال بد نیرزد یک تسو
|ور بود صورت حقیر و ناپذیر
|چون بود خلقش نکو در پاش میر
|صورت ظاهر فنا گردد بدان
|عالم معنی بماند جاودان
|چند بازی عشق با نقش سبو
|بگذر از نقش سبو رو آب جو
|صورتش دیدی ز معنی غافلی
|از صدف دری گزین گر عاقلی
|این صدفهای قوالب در جهان
|گرچه جمله زنده اند از بحر جان
|لیک اندر هر صدف نبود گهر
|چشم بگشا در دل هر یک نگر
|کان چه دارد وین چه دارد می گزین
|زانک کم یابست آن در ثمین
|گر به صورت می روی کوهی به شکل
|در بزرگی هست صد چندان که لعل
|هم به صورت دست و پا و پشم تو
|هست صد چندان که نقش چشم تو
|لیک پوشیده نباشد بر تو این
|کز همه اعضا دو چشم آمد گزین
|از یک اندیشه که آید در درون
|صد جهان گردد به یک دم سرنگون
|جسم سلطان گر به صورت یک بود
|صد هزاران لشکرش در پی دود
|باز شکل و صورت شاه صفی
|هست محکوم یکی فکر خفی
|خلق بی پایان ز یک اندیشه بین
|گشته چون سیلی روانه بر زمین
|هست آن اندیشه پیش خلق خرد
|لیک چون سیلی جهان را خورد و برد
|پس چو می بینی که از اندیشه ای
|قایمست اندر جهان هر پیشه ای
|خانه ها و قصرها و شهرها
|کوهها و دشتها و نهرها
|هم زمین و بحر و هم مهر و فلک
|زنده از وی همچو کز دریا سمک
|پس چرا از ابلهی پیش تو کور
|تن سلیمانست و اندیشه چو مور
|می نماید پیش چشمت که بزرگ
|هست اندیشه چو موش و کوه گرگ
|عالم اندر چشم تو هول و عظیم
|ز ابر و رعد و چرخ داری لرز و بیم
|وز جهان فکرتی ای کم ز خر
|ایمن و غافل چو سنگ بی خبر
|زانک نقشی وز خرد بی بهره ای
|آدمی خو نیستی خرکره ای
|سایه را تو شخص می بینی ز جهل
|شخص از آن شد نزد تو بازی و سهل
|باش تا روزی که آن فکر و خیال
|بر گشاید بی حجابی پر و بال
|کوهها بینی شده چون پشم نرم
|نیست گشته این زمین سرد و گرم
|نه سما بینی نه اختر نه وجود
|جز خدای واحد حی ودود
|یک فسانه راست آمد یا دروغ
|تا دهد مر راستیها را فروغ
|پادشاهی بنده ای را از کرم
|بر گزیده بود بر جملهٔ حشم
|جامگی او وظیفهٔ چل امیر
|ده یک قدرش ندیدی صد وزیر
|از کمال طالع و اقبال و بخت
|او ایازی بود و شه محمود وقت
|روح او با روح شه در اصل خویش
|پیش ازین تن بوده هم پیوند و خویش
|کار آن دارد که پیش از تن بدست
|بگذر از اینها که نو حادث شدست
|کار عارف راست کو نه احولست
|چشم او بر کشتهای اولست
|آنچ گندم کاشتندش و آنچ جو
|چشم او آنجاست روز و شب گرو
|آنچ آبستست شب جز آن نزاد
|حیله ها و مکرها بادست باد
|کی کند دل خوش به حیلتهای گش
|آنک بیند حیلهٔ حق بر سرش
|او درون دام و دامی می نهد
|جان تو نی آن جهد نی این جهد
|گر بروید ور بریزد صد گیاه
|عاقبت بر روید آن کشتهٔ اله
|کشت نو کارند بر کشت نخست
|این دوم فانیست و آن اول درست
|تخم اول کامل و بگزیده است
|تخم ثانی فاسد و پوسیده است
|افکن این تدبیر خود را پیش دوست
|گرچه تدبیرت هم از تدبیر اوست
|کار آن دارد که حق افراشتست
|آخر آن روید که اول کاشتست
|هرچه کاری از برای او بکار
|چون اسیر دوستی ای دوستدار
|گرد نفس دزد و کار او مپیچ
|هرچه آن نه کار حق هیچست هیچ
|پیش از آنک روز دین پیدا شود
|نزد مالک دزد شب رسوا شود
|رخت دزدیده بتدبیر و فنش
|مانده روز داوری بر گردنش
|صد هزاران عقل با هم بر جهند
|تا بغیر دام او دامی نهند
|دام خود را سخت تر یابند و بس
|کی نماید قوتی با باد خس
|گر تو گویی فایدهٔ هستی چه بود
|در سؤالت فایده هست ای عنود
|گر ندارد این سؤالت فایده
|چه شنویم این را عبث بی عایده
|ور سالت را بسی فایده هاست
|پس جهان بی فایده آخر چراست
|ور جهان از یک جهت بی فایده ست
|از جهتهای دگر پر عایده ست
|فایدهٔ تو گر مرا فایده نیست
|مر ترا چون فایده ست از وی مه ایست
|حسن یوسف عالمی را فایده
|گرچه بر اخوان عبث بد زایده
|لحن داوودی چنان محبوب بود
|لیک بر محروم بانگ چوب بود
|آب نیل از آب حیوان بد فزون
|لیک بر محروم و منکر بود خون
|هست بر مؤمن شهیدی زندگی
|بر منافق مردنست و ژندگی
|چیست در عالم بگو یک نعمتی
|که نه محرومند از وی امتی
|گاو و خر را فایده چه در شکر
|هست هر جان را یکی قوتی دگر
|لیک گر آن قوت بر وی عارضیست
|پس نصیحت کردن او را رایضیست
|چون کسی کو از مرض گل داشت دوست
|گرچه پندارد که آن خود قوت اوست
|قوت اصلی را فرامش کرده است
|روی در قوت مرض آورده است
|نوش را بگذاشته سم خورده است
|قوت علت را چو چربش کرده است
|قوت اصلی بشر نور خداست
|قوت حیوانی مرورا ناسزاست
|لیک از علت درین افتاد دل
|که خورد او روز و شب زین آب و گل
|روی زرد و پای سست و دل سبک
|کو غذای والسما ذات الحبک
|آن غذای خاصگان دولتست
|خوردن آن بی گلو و آلتست
|شد غذای آفتاب از نور عرش
|مر حسود و دیو را از دود فرش
|در شهیدان یرزقون فرمود حق
|آن غذا را نی دهان بد نی طبق
|دل ز هر یاری غذایی می خورد
|دل ز هر علمی صفایی می برد
|صورت هر آدمی چون کاسه ایست
|چشم از معنی او حساسه ایست
|از لقای هر کسی چیزی خوری
|وز قران هر قرین چیزی بری
|چون ستاره با ستاره شد قرین
|لایق هر دو اثر زاید یقین
|چون قران مرد و زن زاید بشر
|وز قران سنگ و آهن شد شرر
|وز قران خاک با بارانها
|میوه ها و سبزه و ریحانها
|وز قران سبزه ها با آدمی
|دلخوشی و بی غمی و خرمی
|وز قران خرمی با جان ما
|می بزاید خوبی و احسان ما
|قابل خوردن شود اجسام ما
|چون بر آید از تفرج کام ما
|سرخ رویی از قران خون بود
|خون ز خورشید خوش گلگون بود
|بهترین رنگها سرخی بود
|وان ز خورشیدست و از وی می رسد
|هر زمینی کان قرین شد با زحل
|شوره گشت و کشت را نبود محل
|قوت اندر فعل آید ز اتفاق
|چون قران دیو با اهل نفاق
|این معانی راست از چرخ نهم
|بی همه طاق و طرم طاق و طرم
|خلق را طاق و طرم عاریتست
|امر را طاق و طرم ماهیتست
|از پی طاق و طرم خواری کشند
|بر امید عز در خواری خوشند
|بر امید عز ده روزهٔ خدوک
|گردن خود کرده اند از غم چو دوک
|چون نمی آیند اینجا که منم
|کاندرین عز آفتاب روشنم
|مشرق خورشید برج قیرگون
|آفتاب ما ز مشرقها برون
|مشرق او نسبت ذرات او
|نه بر آمد نه فرو شد ذات او
|ما که واپس ماند ذرات وییم
|در دو عالم آفتاب بی فییم
|باز گرد شمس می گردم عجب
|هم ز فر شمس باشد این سبب
|شمس باشد بر سببها مطلع
|هم ازو حبل سببها منقطع
|صد هزاران بار ببریدم امید
|از کی از شمس این شما باور کنید
|تو مرا باور مکن کز آفتاب
|صبر دارم من و یا ماهی ز آب
|ور شوم نومید نومیدی من
|عین صنع آفتابست ای حسن
|عین صنع از نفس صانع چون برد
|هیچ هست از غیر هستی چون چرد
|جمله هستیها ازین روضه چرند
|گر براق و تازیان ور خود خرند
|وانک گردشها از آن دریا ندید
|هر دم آرد رو به محرابی جدید
|او ز بحر عذب آب شور خورد
|تا که آب شور او را کور کرد
|بحر می گوید به دست راست خور
|ز آب من ای کور تا یابی بصر
|هست دست راست اینجا ظن راست
|کو بداند نیک و بد را کز کجاست
|نیزه گردانیست ای نیزه که تو
|راست می گردی گهی گاهی دوتو
|ما ز عشق شمس دین بی ناخنیم
|ورنه ما آن کور را بینا کنیم
|هان ضیاء الحق حسام الدین تو زود
|داروش کن کوری چشم حسود
|توتیای کبریای تیزفعل
|داروی ظلمت کش استیزفعل
|آنک گر بر چشم اعمی بر زند
|ظلمت صد ساله را زو بر کند
|جمله کوران را دواکن جز حسود
|کز حسودی بر تو می آرد جحود
|مر حسودت را اگر چه آن منم
|جان مده تا همچنین جان می کنم
|آنک او باشد حسود آفتاب
|وانک می رنجد ز بود آفتاب
|اینت درد بی دوا کوراست آه
|اینت افتاده ابد در قعر چاه
|نفی خورشید ازل بایست او
|کی برآید این مراد او بگو
|باز آن باشد که باز آید به شاه
|باز کورست آنک شد گم کرده راه
|راه را گم کرد و در ویران فتاد
|باز در ویران بر جغدان فتاد
|او همه نورست از نور رضا
|لیک کورش کرد سرهنگ قضا
|خاک در چشمش زد و از راه برد
|در میان جغد و ویرانش سپرد
|بر سری جغدانش بر سر می زنند
|پر و بال نازنینش می کنند
|ولوله افتاد در جغدان که ها
|باز آمد تا بگیرد جای ما
|چون سگان کوی پر خشم و مهیب
|اندر افتادند در دلق غریب
|باز گوید من چه در خوردم به جغد
|صد چنین ویران فدا کردم به جغد
|من نخواهم بود اینجا می روم
|سوی شاهنشاه راجع می شوم
|خویشتن مکشید ای جغدان که من
|نه مقیمم می روم سوی وطن
|این خراب آباد در چشم شماست
|ورنه ما را ساعد شه ناز جاست
|جغد گفتا باز حیلت می کند
|تا ز خان و مان شما را بر کند
|خانه های ما بگیرد او بمکر
|برکند ما را به سالوسی ز وکر
|می نماید سیری این حیلت پرست
|والله از جمله حریصان بترست
|او خورد از حرص طین را همچو دبس
|دنبه مسپارید ای یاران به خرس
|لاف از شه می زند وز دست شه
|تا برد او ما سلیمان را ز ره
|خود چه جنس شاه باشد مرغکی
|مشنوش گر عقل داری اندکی
|جنس شاهست او و یا جنس وزیر
|هیچ باشد لایق گوزینه سیر
|آنچ می گوید ز مکر و فعل و فن
|هست سلطان با حشم جویای من
|اینت مالیخولیای ناپذیر
|اینت لاف خام و دام گول گیر
|هر که این باور کند از ابلهیست
|مرغک لاغر چه درخورد شهیست
|کمترین جغد ار زند بر مغز او
|مر ورا یاری گری از شاه کو
|گفت باز ار یک پر من بشکند
|بیخ جغدستان شهنشه بر کند
|جغد چه بود خود اگر بازی مرا
|دل برنجاند کند با من جفا
|شه کند توده به هر شیب و فراز
|صد هزاران خرمن از سرهای باز
|پاسبان من عنایات ویست
|هر کجا که من روم شه در پیست
|در دل سلطان خیال من مقیم
|بی خیال من دل سلطان سقیم
|چون بپراند مرا شه در روش
|می پرم بر اوج دل چون پرتوش
|همچو ماه و آفتابی می پرم
|پرده های آسمانها می درم
|روشنی عقلها از فکرتم
|انفطار آسمان از فطرتم
|بازم و حیران شود در من هما
|جغد کی بود تا بداند سر ما
|شه برای من ز زندان یاد کرد
|صد هزاران بسته را آزاد کرد
|یک دمم با جغدها دمساز کرد
|از دم من جغدها را باز کرد
|ای خنک جغدی که در پرواز من
|فهم کرد از نیکبختی راز من
|در من آویزید تا نازان شوید
|گرچه جغدانید شهبازان شوید
|آنک باشد با چنان شاهی حبیب
|هر کجا افتد چرا باشد غریب
|هر که باشد شاه دردش را دوا
|گر چو نی نالد نباشد بی نوا
|مالک ملک نیم من طبل خوار
|طبل بازم می زند شه از کنار
|طبل باز من ندای ارجعی
|حق گواه من به رغم مدعی
|من نیم جنس شهنشه دور ازو
|لیک دارم در تجلی نور ازو
|نیست جنسیت ز روی شکل و ذات
|آب جنس خاک آمد در نبات
|باد جنس آتش آمد در قوام
|طبع را جنس آمدست آخر مدام
|جنس ما چون نیست جنس شاه ما
|مای ما شد بهر مای او فنا
|چون فنا شد مای ما او ماند فرد
|پیش پای اسپ او گردم چو گرد
|خاک شد جان و نشانیهای او
|هست بر خاکش نشان پای او
|خاک پایش شو برای این نشان
|تا شوی تاج سر گردن کشان
|تا که نفریبد شما را شکل من
|نقل من نوشید پیش از نقل من
|ای بسا کس را که صورت راه زد
|قصد صورت کرد و بر الله زد
|آخر این جان با بدن پیوسته است
|هیچ این جان با بدن مانند هست
|تاب نور چشم با پیهست جفت
|نور دل در قطرهٔ خونی نهفت
|شادی اندر گرده و غم در جگر
|عقل چون شمعی درون مغز سر
|این تعلقها نه بی کیفست و چون
|عقلها در دانش چونی زبون
|جان کل با جان جزو آسیب کرد
|جان ازو دری ستد در جیب کرد
|همچو مریم جان از آن آسیب جیب
|حامله شد از مسیح دلفریب
|آن مسیحی نه که بر خشک و ترست
|آن مسیحی کز مساحت برترست
|پس ز جان جان چو حامل گشت جان
|از چنین جانی شود حامل جهان
|پس جهان زاید جهانی دیگری
|این حشر را وا نماید محشری
|تا قیامت گر بگویم بشمرم
|من ز شرح این قیامت قاصرم
|این سخنها خود بمعنی یا ربیست
|حرفها دام دم شیرین لبیست
|چون کند تقصیر پس چون تن زند
|چونک لبیکش به یارب می رسد
|هست لبیکی که نتوانی شنید
|لیک سر تا پای بتوانی چشید
|بر لب جو بوده دیواری بلند
|بر سر دیوار تشنهٔ دردمند
|مانعش از آب آن دیوار بود
|از پی آب او چو ماهی زار بود
|ناگهان انداخت او خشتی در آب
|بانگ آب آمد به گوشش چون خطاب
|چون خطاب یار شیرین لذیذ
|مست کرد آن بانگ آبش چون نبیذ
|از صفای بانگ آب آن ممتحن
|گشت خشت انداز از آنجا خشت کن
|آب می زد بانگ یعنی هی ترا
|فایده چه زین زدن خشتی مرا
|تشنه گفت آبا مرا دو فایده ست
|من ازین صنعت ندارم هیچ دست
|فایدهٔ اول سماع بانگ آب
|کو بود مر تشنگان را چون رباب
|بانگ او چون بانگ اسرافیل شد
|مرده را زین زندگی تحویل شد
|یا چو بانگ رعد ایام بهار
|باغ می یابد ازو چندین نگار
|یا چو بر درویش ایام زکات
|یا چو بر محبوس پیغام نجات
|چون دم رحمان بود کان از یمن
|می رسد سوی محمد بی دهن
|یا چو بوی احمد مرسل بود
|کان به عاصی در شفاعت می رسد
|یا چو بوی یوسف خوب لطیف
|می زند بر جان یعقوب نحیف
|فایدهٔ دیگر که هر خشتی کزین
|بر کنم آیم سوی ماء معین
|کز کمی خشت دیوار بلند
|پست تر گردد بهر دفعه که کند
|پستی دیوار قربی می شود
|فصل او درمان وصلی می بود
|سجده آمد کندن خشت لزب
|موجب قربی که واسجد واقترب
|تا که این دیوار عالی گردنست
|مانع این سر فرود آوردنست
|سجده نتوان کرد بر آب حیات
|تا نیابم زین تن خاکی نجات
|بر سر دیوار هر کو تشنه تر
|زودتر بر می کند خشت و مدر
|هر که عاشقتر بود بر بانگ آب
|او کلوخ زفت تر کند از حجاب
|او ز بانگ آب پر می تا عنق
|نشنود بیگانه جز بانگ بلق
|ای خنک آن را که او ایام پیش
|مغتنم دارد گزارد وام خویش
|اندر آن ایام کش قدرت بود
|صحت و زور دل و قوت بود
|وان جوانی همچو باغ سبز و تر
|می رساند بی دریغی بار و بر
|چشمه های قوت و شهوت روان
|سبز می گردد زمین تن بدان
|خانهٔ معمور و سقفش بس بلند
|معتدل ارکان و بی تخلیط و بند
|پیش از آن کایام پیری در رسد
|گردنت بندد به حبل من مسد
|خاک شوره گردد و ریزان و سست
|هرگز از شوره نبات خوش نرست
|آب زور و آب شهوت منقطع
|او ز خویش و دیگران نا منتفع
|ابروان چون پالدم زیر آمده
|چشم را نم آمده تاری شده
|از تشنج رو چو پشت سوسمار
|رفته نطق و طعم و دندانها ز کار
|روز بیگه لاشه لنگ و ره دراز
|کارگه ویران عمل رفته ز ساز
|بیخهای خوی بد محکم شده
|قوت بر کندن آن کم شده
|همچو آن شخص درشت خوش سخن
|در میان ره نشاند او خاربن
|ره گذریانش ملامت گر شدند
|پس بگفتندش بکن این را نکند
|هر دمی آن خاربن افزون شدی
|پای خلق از زخم آن پر خون شدی
|جامه های خلق بدریدی ز خار
|پای درویشان بخستی زار زار
|چون بجد حاکم بدو گفت این بکن
|گفت آری بر کنم روزیش من
|مدتی فردا و فردا وعده داد
|شد درخت خار او محکم نهاد
|گفت روزی حاکمش ای وعده کژ
|پیش آ در کار ما واپس مغژ
|گفت الایام یا عم بیننا
|گفت عجل لا تماطل دیننا
|تو که می گویی که فردا این بدان
|که بهر روزی که می آید زمان
|آن درخت بد جوان تر می شود
|وین کننده پیر و مضطر می شود
|خاربن در قوت و برخاستن
|خارکن در پیری و در کاستن
|خاربن هر روز و هر دم سبز و تر
|خارکن هر روز زار و خشک تر
|او جوان تر می شود تو پیرتر
|زود باش و روزگار خود مبر
|خاربن دان هر یکی خوی بدت
|بارها در پای خار آخر زدت
|بارها از خوی خود خسته شدی
|حس نداری سخت بی حس آمدی
|گر ز خسته گشتن دیگر کسان
|که ز خلق زشت تو هست آن رسان
|غافلی باری ز زخم خود نه ای
|تو عذاب خویش و هر بیگانه ای
|یا تبر بر گیر و مردانه بزن
|تو علی وار این در خیبر بکن
|یا به گلبن وصل کن این خار را
|وصل کن با نار نور یار را
|تا که نور او کشد نار ترا
|وصل او گلشن کند خار ترا
|تو مثال دوزخی او مؤمنست
|کشتن آتش به مؤمن ممکنست
|مصطفی فرمود از گفت جحیم
|کو بممن لابه گر گردد ز بیم
|گویدش بگذر ز من ای شاه زود
|هین که نورت سوز نارم را ربود
|پس هلاک نار نور مؤمنست
|زانک بی ضد دفع ضد لا یمکنست
|نار ضد نور باشد روز عدل
|کان ز قهر انگیخته شد این ز فضل
|گر همی خواهی تو دفع شر نار
|آب رحمت بر دل آتش گمار
|چشمهٔ آن آب رحمتمؤمنست
|آب حیوان روح پاک محسنست
|بس گریزانست نفس تو ازو
|زانک تو از آتشی او آب خو
|ز آب آتش زان گریزان می شود
|کآتشش از آب ویران می شود
|حس و فکر تو همه از آتشست
|حس شیخ و فکر او نور خوشست
|آب نور او چو بر آتش چکد
|چک چک از آتش بر آید برجهد
|چون کند چک چک تو گویش مرگ و درد
|تا شود این دوزخ نفس تو سرد
|تا نسوزد او گلستان ترا
|تا نسوزد عدل و احسان ترا
|بعد از آن چیزی که کاری بر دهد
|لاله و نسرین و سیسنبر دهد
|باز پهنا می رویم از راه راست
|باز گرد ای خواجه راه ما کجاست
|اندر آن تقریر بودیم ای حسود
|که خرت لنگست و منزل دور زود
|سال بیگه گشت وقت کشت نی
|جز سیه رویی و فعل زشت نی
|کرم در بیخ درخت تن فتاد
|بایدش بر کند و در آتش نهاد
|هین و هین ای راه رو بیگاه شد
|آفتاب عمر سوی چاه شد
|این دو روزک را که زورت هست زود
|پیر افشانی بکن از راه جود
|این قدر تخمی که ماندستت بباز
|تا بروید زین دو دم عمر دراز
|تا نمردست این چراغ با گهر
|هین فتیلش ساز و روغن زودتر
|هین مگو فردا که فرداها گذشت
|تا بکلی نگذرد ایام کشت
|پند من بشنو که تن بند قویست
|کهنه بیرون کن گرت میل نویست
|لب ببند و کف پر زر بر گشا
|بخل تن بگذار و پیش آور سخا
|ترک شهوتها و لذتها سخاست
|هر که در شهوت فرو شد برنخاست
|این سخا شاخیست از سرو بهشت
|وای او کز کف چنین شاخی بهشت
|عروة الوثقاست این ترک هوا
|برکشد این شاخ جان را بر سما
|تا برد شاخ سخا ای خوب کیش
|مر ترا بالاکشان تا اصل خویش
|یوسف حسنی و این عالم چو چاه
|وین رسن صبرست بر امر اله
|یوسفا آمد رسن در زن دو دست
|از رسن غافل مشو بیگه شدست
|حمد لله کین رسن آویختند
|فضل و رحمت را بهم آمیختند
|تا ببینی عالم جان جدید
|عالم بس آشکار ناپدید
|این جهان نیست چون هستان شده
|وان جهان هست بس پنهان شده
|خاک بر بادست و بازی می کند
|کژنمایی پرده سازی می کند
|اینک بر کارست بی کارست و پوست
|وانک پنهانست مغز و اصل اوست
|خاک همچون آلتی در دست باد
|باد را دان عالی و عالی نژاد
|چشم خاکی را به خاک افتد نظر
|بادبین چشمی بود نوعی دگر
|اسپ داند اسپ را کو هست یار
|هم سواری داند احوال سوار
|چشم حس اسپست و نور حق سوار
|بی سواره اسپ خود ناید به کار
|پس ادب کن اسپ را از خوی بد
|ورنه پیش شاه باشد اسپ رد
|چشم اسپ از چشم شه رهبر بود
|چشم او بی چشم شه مضطر بود
|چشم اسپان جز گیاه و جز چرا
|هر کجا خوانی بگوید نی چرا
|نور حق بر نور حس راکب شود
|آنگهی جان سوی حق راغب شود
|اسپ بی راکب چه داند رسم راه
|شاه باید تا بداند شاه راه
|سوی حسی رو که نورش راکبست
|حس را آن نور نیکو صاحبست
|نور حس را نور حق تزیین بود
|معنی نور علی نور این بود
|نور حسی می کشد سوی ثری
|نور حقش می برد سوی علی
|زانک محسوسات دونتر عالمیست
|نور حق دریا و حس چون شب نمیست
|لیک پیدا نیست آن راکب برو
|جز به آثار و به گفتار نکو
|نور حسی کو غلیظست و گران
|هست پنهان در سواد دیدگان
|چونک نور حس نمی بینی ز چشم
|چون ببینی نور آن دینی ز چشم
|نور حس با این غلیظی مختفیست
|چون خفی نبود ضیائی کان صفیست
|این جهان چون خس به دست باد غیب
|عاجزی پیش گرفت و داد غیب
|گه بلندش می کند گاهیش پست
|گه درستش می کند گاهی شکست
|گه یمینش می برد گاهی یسار
|گه گلستانش کند گاهیش خار
|دست پنهان و قلم بین خط گزار
|اسپ در جولان و ناپیدا سوار
|تیر پران بین و ناپیدا کمان
|جانها پیدا و پنهان جان جان
|تیر را مشکن که این تیر شهیست
|نیست پرتاوی ز شصت آگهیست
|ما رمیت اذ رمیت گفت حق
|کار حق بر کارها دارد سبق
|خشم خود بشکن تو مشکن تیر را
|چشم خشمت خون شمارد شیر را
|بوسه ده بر تیر و پیش شاه بر
|تیر خون آلود از خون تو تر
|آنچ پیدا عاجز و بسته و زبون
|وآنچ ناپیدا چنان تند و حرون
|ما شکاریم این چنین دامی کراست
|گوی چوگانیم چوگانی کجاست
|می درد می دوزد این خیاط کو
|می دمد می سوزد این نفاط کو
|ساعتی کافر کند صدیق را
|ساعتی زاهد کند زندیق را
|زانک مخلص در خطر باشد ز دام
|تا ز خود خالص نگردد او تمام
|زانک در راهست و ره زن بی حدست
|آن رهد کو در امان ایزدست
|آینه خالص نگشت او مخلص است
|مرغ را نگرفته است او مقنص است
|چونک مخلص گشت مخلص باز رست
|در مقام امن رفت و برد دست
|هیچ آیینه دگر آهن نشد
|هیچ نانی گندم خرمن نشد
|هیچ انگوری دگر غوره نشد
|هیچ میوهٔ پخته با کوره نشد
|پخته گرد و از تغیر دور شو
|رو چو برهان محقق نور شو
|چون ز خود رستی همه برهان شدی
|چونک بنده نیست شد سلطان شدی
|ور عیان خواهی صلاح الدین نمود
|دیده ها را کرد بینا و گشود
|فقر را از چشم و از سیمای او
|دید هر چشمی که دارد نور هو
|شیخ فعالست بی آلت چو حق
|با مریدان داده بی گفتی سبق
|دل به دست او چو موم نرم رام
|مهر او گه ننگ سازد گاه نام
|مهر مومش حاکی انگشتریست
|باز آن نقش نگین حاکی کیست
|حاکی اندیشهٔ آن زرگرست
|سلسلهٔ هر حلقه اندر دیگرست
|این صدا در کوه دلها بانگ کیست
|گه پرست از بانگ این که گه تهیست
|هر کجا هست او حکیمست اوستاد
|بانگ او زین کوه دل خالی مباد
|هست که کوا مثنا می کند
|هست که کآواز صدتا می کند
|می زهاند کوه از آن آواز و قال
|صد هزاران چشمهٔ آب زلال
|چون ز که آن لطف بیرون می شود
|آبها در چشمه ها خون می شود
|زان شهنشاه همایون نعل بود
|که سراسر طور سینا لعل بود
|جان پذیرفت و خرد اجزای کوه
|ما کم از سنگیم آخر ای گروه
|نه ز جان یک چشمه جوشان می شود
|نه بدن از سبزپوشان می شود
|نی صدای بانگ مشتاقی درو
|نی صفای جرعهٔ ساقی درو
|کو حمیت تا ز تیشه وز کلند
|این چنین که را بکلی بر کنند
|بوک بر اجزای او تابد مهی
|بوک در وی تاب مه یابد رهی
|چون قیامت کوهها را برکند
|بر سر ما سایه کی می افکند
|این قیامت زان قیامت کی کمست
|آن قیامت زخم و این چون مرهمست
|هر که دید این مرهم از زخم ایمنست
|هر بدی کین حسن دید او محسنست
|ای خنک زشتی که خوبش شد حریف
|وای گل رویی که جفتش شد خریف
|نان مرده چون حریف جان شود
|زنده گردد نان و عین آن شود
|هیزم تیره حریف نار شد
|تیرگی رفت و همه انوار شد
|در نمکلان چون خر مرده فتاد
|آن خری و مردگی یکسو نهاد
|صبغة الله هست خم رنگ هو
|پیسها یک رنگ گردد اندرو
|چون در آن خم افتد و گوییش قم
|از طرب گوید منم خم لا تلم
|آن منم خم خود انا الحق گفتنست
|رنگ آتش دارد الا آهنست
|رنگ آهن محو رنگ آتشست
|ز آتشی می لافد و خامش وشست
|چون بسرخی گشت همچون زر کان
|پس انا النارست لافش بی زبان
|شد ز رنگ و طبع آتش محتشم
|گوید او من آتشم من آتشم
|آتشم من گر ترا شکیست و ظن
|آزمون کن دست را بر من بزن
|آتشم من بر تو گر شد مشتبه
|روی خود بر روی من یک دم بنه
|آدمی چون نور گیرد از خدا
|هست مسجود ملایک ز اجتبا
|نیز مسجود کسی کو چون ملک
|رسته باشد جانش از طغیان و شک
|آتش چه آهن چه لب ببند
|ریش تشبیه مشبه را مخند
|پار در دریا منه کم گوی از آن
|بر لب دریا خمش کن لب گزان
|گرچه صد چون من ندارد تاب بحر
|لیک می نشکیبم از غرقاب بحر
|جان و عقل من فدای بحر باد
|خونبهای عقل و جان این بحر داد
|تا که پایم می رود رانم درو
|چون نماند پا چو بطانم درو
|بی ادب حاضر ز غایب خوشترست
|حلقه گرچه کژ بود نی بر درست
|ای تن آلوده بگرد حوض گرد
|پاک کی گردد برون حوض مرد
|پاک کو از حوض مهجور اوفتاد
|او ز پاکی خویش هم دور اوفتاد
|پاکی این حوض بی پایان بود
|پاکی اجسام کم میزان بود
|زانک دل حوضست لیکن در کمین
|سوی دریا راه پنهان دارد این
|پاکی محدود تو خواهد مدد
|ورنه اندر خرج کم گردد عدد
|آب گفت آلوده را در من شتاب
|گفت آلوده که دارم شرم از آب
|گفت آب این شرم بی من کی رود
|بی من این آلوده زایل کی شود
|ز آب هر آلوده کو پنهان شود
|الحیاء یمنع الایمان بود
|دل ز پایهٔ حوض تن گلناک شد
|تن ز آب حوض دلها پاک شد
|گرد پایهٔ حوض دل گرد ای پسر
|هان ز پایهٔ حوض تن می کن حذر
|بحر تن بر بحر دل بر هم زنان
|در میانشان برزخ لا یبغیان
|گر تو باشی راست ور باشی تو کژ
|پیشتر می غژ بدو واپس مغژ
|پیش شاهان گر خطر باشد بجان
|لیک نشکیبند ازو با همتان
|شاه چون شیرین تر از شکر بود
|جان به شیرینی رود خوشتر بود
|ای ملامت گر سلامت مر ترا
|ای سلامت جو رها کن تو مرا
|جان من کوره ست با آتش خوشست
|کوره را این بس که خانهٔ آتشست
|همچو کوره عشق را سوزیدنیست
|هر که او زین کور باشد کوره نیست
|برگ بی برگی ترا چون برگ شد
|جان باقی یافتی و مرگ شد
|چون ترا غم شادی افزودن گرفت
|روضهٔ جانت گل و سوسن گرفت
|آنچ خوف دیگران آن امن تست
|بط قوی از بحر و مرغ خانه سست
|باز دیوانه شدم من ای طبیب
|باز سودایی شدم من ای حبیب
|حلقه های سلسلهٔ تو ذو فنون
|هر یکی حلقه دهد دیگر جنون
|داد هر حلقه فنونی دیگرست
|پس مرا هر دم جنونی دیگرست
|پس فنون باشد جنون این شد مثل
|خاصه در زنجیر این میر اجل
|آنچنان دیوانگی بگسست بند
|که همه دیوانگان پندم دهند
|این چنین ذالنون مصری را فتاد
|کاندرو شور و جنونی نو بزاد
|شور چندان شد که تا فوق فلک
|می رسید از وی جگرها را نمک
|هین منه تو شور خود ای شوره خاک
|پهلوی شور خداوندان پاک
|خلق را تاب جنون او نبود
|آتش او ریشهاشان می ربود
|چونک در ریش عوام آتش فتاد
|بند کردندش به زندانی نهاد
|نیست امکان واکشیدن این لگام
|گرچه زین ره تنگ می آیند عام
|دیده این شاهان ز عامه خوف جان
|کین گره کورند و شاهان بی نشان
|چونک حکم اندر کف رندان بود
|لاجرم ذاالنون در زندان بود
|یکسواره می رود شاه عظیم
|در کف طفلان چنین در یتیم
|در چه دریا نهان در قطره ای
|آفتابی مخفی اندر ذره ای
|آفتابی خویش را ذره نمود
|واندک اندک روی خود را بر گشود
|جملهٔ ذرات در وی محو شد
|عالم از وی مست گشت و صحو شد
|چون قلم در دست غداری بود
|بی گمان منصور بر داری بود
|چون سفیهان راست این کار و کیا
|لازم آمد یقتلون الانبیا
|انبیا را گفته قومی راه گم
|از سفه انا تطیرنا بکم
|جهل ترسا بین امان انگیخته
|زان خداوندی که گشت آویخته
|چون بقول اوست مصلوب جهود
|پس مرورا امن کی تاند نمود
|چون دل آن شاه زیشان خون بود
|عصمت و انت فیهم چون بود
|زر خالص را و زرگر را خطر
|باشد از قلاب خاین بیشتر
|یوسفان از رشک زشتان مخفی اند
|کز عدو خوبان در آتش می زیند
|یوسفان از مکر اخوان در چهند
|کز حسد یوسف به گرگان می دهند
|از حسد بر یوسف مصری چه رفت
|این حسد اندر کمین گرگیست زفت
|لاجرم زین گرگ یعقوب حلیم
|داشت بر یوسف همیشه خوف و بیم
|گرگ ظاهر گرد یوسف خود نگشت
|این حسد در فعل از گرگان گذشت
|رحم کرد این گرگ وز عذر لبق
|آمده که انا ذهبنا نستبق
|صد هزاران گرگ را این مکر نیست
|عاقبت رسوا شود این گرگ بیست
|زانک حشر حاسدان روز گزند
|بی گمان بر صورت گرگان کنند
|حشر پر حرص خس مردارخوار
|صورت خوکی بود روز شمار
|زانیان را گند اندام نهان
|خمرخواران را بود گند دهان
|گند مخفی کان به دلها می رسید
|گشت اندر حشر محسوس و پدید
|بیشه ای آمد وجود آدمی
|بر حذر شو زین وجود ار زان دمی
|در وجود ما هزاران گرگ و خوک
|صالح و ناصالح و خوب و خشوک
|حکم آن خوراست کان غالبترست
|چونک زر بیش از مس آمد آن زرست
|سیرتی کان بر وجودت غالبست
|هم بر آن تصویر حشرت واجبست
|ساعتی گرگی در آید در بشر
|ساعتی یوسف رخی همچون قمر
|می رود از سینه ها در سینه ها
|از ره پنهان صلاح و کینه ها
|بلک خود از آدمی در گاو و خر
|می رود دانایی و علم و هنر
|اسپ سکسک می شود رهوار و رام
|خرس بازی می کند بز هم سلام
|رفت اندر سگ ز آدمیان هوس
|تا شبان شد یا شکاری یا حرس
|در سگ اصحاب خویی زان وفود
|رفت تا جویای الله گشته بود
|هر زمان در سینه نوعی سر کند
|گاه دیو و گه ملک گه دام و دد
|زان عجب بیشه که هر شیر آگهست
|تا به دام سینه ها پنهان رهست
|دزدیی کن از درون مرجان جان
|ای کم از سگ از درون عارفان
|چونک دزدی باری آن در لطیف
|چونک حامل می شوی باری شریف
|دوستان در قصهٔ ذاالنون شدند
|سوی زندان و در آن رایی زدند
|کین مگر قاصد کند یا حکمتیست
|او درین دین قبله ای و آیتیست
|دور دور از عقل چون دریای او
|تا جنون باشد سفه فرمای او
|حاش لله از کمال جاه او
|کابر بیماری بپوشد ماه او
|او ز شر عامه اندر خانه شد
|او ز ننگ عاقلان دیوانه شد
|او ز عار عقل کند تن پرست
|قاصدا رفتست و دیوانه شدست
|که ببندیدم قوی وز ساز گاو
|بر سر و پشتم بزن وین را مکاو
|تا ز زخم لخت یابم من حیات
|چون قتیل از گاو موسی ای ثقات
|تا ز زخم لخت گاوی خوش شوم
|همچو کشته و گاو موسی گش شوم
|زنده شد کشته ز زخم دم گاو
|همچو مس از کیمیا شد زر ساو
|کشته بر جست و بگفت اسرار را
|وا نمود آن زمرهٔ خون خوار را
|گفت روشن کین جماعت کشته اند
|کین زمان در خصمیم آشفته اند
|چونک کشته گردد این جسم گران
|زنده گردد هستی اسراردان
|جان او بیند بهشت و نار را
|باز داند جملهٔ اسرار را
|وا نماید خونیان دیو را
|وا نماید دام خدعه و ریو را
|گاو کشتن هست از شرط طریق
|تا شود از زخم دمش جان مفیق
|گاو نفس خویش را زوتر بکش
|تا شود روح خفی زنده و بهش
|چون رسیدند آن نفر نزدیک او
|بانگ بر زد هی کیانید اتقو
|با ادب گفتند ما از دوستان
|بهر پرسش آمدیم اینجا بجان
|چونی ای دریای عقل ذو فنون
|این چه بهتانست بر عقلت جنون
|دود گلخن کی رسد در آفتاب
|چون شود عنقا شکسته از غراب
|وا مگیر از ما بیان کن این سخن
|ما محبانیم با ما این مکن
|مر محبان را نشاید دور کرد
|یا بروپوش و دغل مغرور کرد
|راز را اندر میان آور شها
|رو مکن در ابر پنهانی مها
|ما محب و صادق و دل خسته ایم
|در دو عالم دل به تو در بسته ایم
|فحش آغازید و دشنام از گزاف
|گفت او دیوانگانه زی و قاف
|بر جهید و سنگ پران کرد و چوب
|جملگی بگریختند از بیم کوب
|قهقهه خندید و جنبانید سر
|گفت باد ریش این یاران نگر
|دوستان بین کو نشان دوستان
|دوستان را رنج باشد همچو جان
|کی کران گیرد ز رنج دوست دوست
|رنج مغز و دوستی آن را چو پوست
|نی نشان دوستی شد سرخوشی
|در بلا و آفت و محنت کشی
|دوست همچون زر بلا چون آتشست
|زر خالص در دل آتش خوشست
|نی که لقمان را که بندهٔ پاک بود
|روز و شب در بندگی چالاک بود
|خواجه اش می داشتی در کار پیش
|بهترش دیدی ز فرزندان خویش
|زانک لقمان گرچه بنده زاد بود
|خواجه بود و از هوا آزاد بود
|گفت شاهی شیخ را اندر سخن
|چیزی از بخشش ز من درخواست کن
|گفت ای شه شرم ناید مر ترا
|که چنین گویی مرا زین برتر آ
|من دو بنده دارم و ایشان حقیر
|وآن دو بر تو حاکمانند و امیر
|گفت شه آن دو چه اند این زلتست
|گفت آن یک خشم و دیگر شهوتست
|شاه آن دان کو ز شاهی فارغست
|بی مه و خورشید نورش بازغست
|مخزن آن دارد که مخزن ذات اوست
|هستی او دارد که با هستی عدوست
|خواجهٔ لقمان بظاهر خواجه وش
|در حقیقت بنده لقمان خواجه اش
|در جهان بازگونه زین بسیست
|در نظرشان گوهری کم از خسیست
|مر بیابان را مفازه نام شد
|نام و رنگی عقلشان را دام شد
|یک گره را خود معرف جامه است
|در قبا گویند کو از عامه است
|یک گره را ظاهر سالوس زهد
|نور باید تا بود جاسوس زهد
|نور باید پاک از تقلید و غول
|تا شناسد مرد را بی فعل و قول
|در رود در قلب او از راه عقل
|نقد او بیند نباشد بند نقل
|بندگان خاص علام الغیوب
|در جهان جان جواسیس القلوب
|در درون دل در آید چون خیال
|پیش او مکشوف باشد سر حال
|در تن گنجشک چیست از برگ و ساز
|که شود پوشیده آن بر عقل باز
|آنک واقف گشت بر اسرار هو
|سر مخلوقات چه بود پیش او
|آنک بر افلاک رفتارش بود
|بر زمین رفتن چه دشوارش بود
|در کف داود کاهن گشت موم
|موم چه بود در کف او ای ظلوم
|بود لقمان بنده شکلی خواجه ای
|بندگی بر ظاهرش دیباجه ای
|چون رود خواجه به جای ناشناس
|در غلام خویش پوشاند لباس
|او بپوشد جامه های آن غلام
|مر غلام خویش را سازد امام
|در پیش چون بندگان در ره شود
|تا نباید زو کسی آگه شود
|گوید ای بنده تو رو بر صدر شین
|من بگیرم کفش چون بندهٔ کهین
|تو درشتی کن مرا دشنام ده
|مر مرا تو هیچ توقیری منه
|ترک خدمت خدمت تو داشتم
|تا به غربت تخم حیلت کاشتم
|خواجگان این بندگیها کرده اند
|تا گمان آید که ایشان بنده اند
|چشم پر بودند و سیر از خواجگی
|کارها را کرده اند آمادگی
|وین غلامان هوا بر عکس آن
|خویشتن بنموده خواجهٔ عقل و جان
|آید از خواجه ره افکندگی
|ناید از بنده به غیر بندگی
|پس از آن عالم بدین عالم چنان
|تعبیتها هست بر عکس این بدان
|خواجهٔ لقمان ازین حال نهان
|بود واقف دیده بود از وی نشان
|راز می دانست و خوش می راند خر
|از برای مصلحت آن راه بر
|مر ورا آزاد کردی از نخست
|لیک خشنودی لقمان را بجست
|زانک لقمان را مراد این بود تا
|کس نداند سر آن شیر و فتی
|چه عجب گر سر ز بد پنهان کنی
|این عجب که سر ز خود پنهان کنی
|کار پنهان کن تو از چشمان خود
|تا بود کارت سلیم از چشم بد
|خویش را تسلیم کن بر دام مزد
|وانگه از خود بی ز خود چیزی بدزد
|می دهند افیون به مرد زخم مند
|تا که پیکان از تنش بیرون کنند
|وقت مرگ از رنج او را می درند
|او بدان مشغول شد جان می برند
|چون به هر فکری که دل خواهی سپرد
|از تو چیزی در نهان خواهند برد
|پس بدان مشغول شو کان بهترست
|تا ز تو چیزی برد کان کهترست
|هرچه تحصیلی کنی ای معتنی
|می در آید دزد از آن سو کایمنی
|بار بازرگان چو در آب اوفتد
|دست اندر کالهٔ بهتر زند
|چونک چیزی فوت خواهد شد در آب
|ترک کمتر گوی و بهتر را بیاب
|هر طعامی کوریدندی بوی
|کس سوی لقمان فرستادی ز پی
|تا که لقمان دست سوی آن برد
|قاصدا تا خواجه پس خوردش خورد
|سؤر او خوردی و شور انگیختی
|هر طعامی کو نخوردی ریختی
|ور بخوردی بی دل و بی اشتها
|این بود پیوندی بی انتها
|خربزه آورده بودند ارمغان
|گفت رو فرزند لقمان را بخوان
|چون برید و داد او را یک برین
|همچو شکر خوردش و چون انگبین
|از خوشی که خورد داد او را دوم
|تا رسید آن گرچها تا هفدهم
|ماند گرچی گفت این را من خورم
|تا چه شیرین خربزه ست این بنگرم
|او چنین خوش می خورد کز ذوق او
|طبعها شد مشتهی و لقمه جو
|چون بخورد از تلخیش آتش فروخت
|هم زبان کرد آبله هم حلق سوخت
|ساعتی بی خود شد از تلخی آن
|بعد از آن گفتش که ای جان و جهان
|نوش چون کردی تو چندین زهر را
|لطف چون انگاشتی این قهر را
|این چه صبرست این صبوری ازچه روست
|یا مگر پیش تو این جانت عدوست
|چون نیاوردی به حیلت حجتی
|که مرا عذریست بس کن ساعتی
|گفت من از دست نعمت بخش تو
|خورده ام چندان که از شرمم دوتو
|شرمم آمد که یکی تلخ از کفت
|من ننوشم ای تو صاحب معرفت
|چون همه اجزام از انعام تو
|رسته اند و غرق دانه و دام تو
|گر ز یک تلخی کنم فریاد و داد
|خاک صد ره بر سر اجزام باد
|لذت دست شکربخشت بداشت
|اندرین بطیخ تلخی کی گذاشت
|از محبت تلخها شیرین شود
|از محبت مسها زرین شود
|از محبت دردها صافی شود
|از محبت دردها شافی شود
|از محبت مرده زنده می کنند
|از محبت شاه بنده می کنند
|این محبت هم نتیجهٔ دانشست
|کی گزافه بر چنین تختی نشست
|دانش ناقص کجا این عشق زاد
|عشق زاید ناقص اما بر جماد
|بر جمادی رنگ مطلوبی چو دید
|از صفیری بانگ محبوبی شنید
|دانش ناقص نداند فرق را
|لاجرم خورشید داند برق را
|چونک ملعون خواند ناقص را رسول
|بود در تاویل نقصان عقول
|زانک ناقص تن بود مرحوم رحم
|نیست بر مرحوم لایق لعن و زخم
|نقص عقلست آن که بد رنجوریست
|موجب لعنت سزای دوریست
|زانک تکمیل خردها دور نیست
|لیک تکمیل بدن مقدور نیست
|کفر و فرعونی هر گبر بعید
|جمله از نقصان عقل آمد پدید
|بهر نقصان بدن آمد فرج
|در نبی که ما علی الاعمی حرج
|برق آفل باشد و بس بی وفا
|آفل از باقی ندانی بی صفا
|برق خندد بر کی می خندد بگو
|بر کسی که دل نهد بر نور او
|نورهای چرخ ببریده پیست
|آن چو لا شرقی و لا غربی کیست
|برق را خو یخطف الابصار دان
|نور باقی را همه انصار دان
|بر کف دریا فرس را راندن
|نامه ای در نور برقی خواندن
|از حریصی عاقبت نادیدنست
|بر دل و بر عقل خود خندیدنست
|عاقبت بینست عقل از خاصیت
|نفس باشد کو نبیند عاقبت
|عقل کو مغلوب نفس او نفس شد
|مشتری مات زحل شد نحس شد
|هم درین نحسی بگردان این نظر
|در کسی که کرد نحست در نگر
|آن نظر که بنگرد این جر و مد
|او ز نحسی سوی سعدی نقب زد
|زان همی گرداندت حالی به حال
|ضد به ضد پیداکنان در انتقال
|تا که خوفت زاید از ذات الشمال
|لذت ذات الیمین یرجی الرجال
|تا دو پر باشی که مرغ یک پره
|عاجز آید از پریدن ای سره
|یا رها کن تا نیایم در کلام
|یا بده دستور تا گویم تمام
|ورنه این خواهی نه آن فرمان تراست
|کس چه داند مر ترا مقصد کجاست
|جان ابراهیم باید تا به نور
|بیند اندر نار فردوس و قصور
|پایه پایه بر رود بر ماه و خور
|تا نماند همچو حلقه بند در
|چون خلیل از آسمان هفتمین
|بگذرد که لا احب الافلین
|این جهان تن غلط انداز شد
|جز مر آن را کو ز شهوت باز شد
|قصهٔ شاه و امیران و حسد
|بر غلام خاص و سلطان خرد
|دور ماند از جر جرار کلام
|باز باید گشت و کرد آن را تمام
|باغبان ملک با اقبال و بخت
|چون درختی را نداند از درخت
|آن درختی را که تلخ و رد بود
|و آن درختی که یکش هفصد بود
|کی برابر دارد اندر تربیت
|چون ببیندشان به چشم عاقبت
|کان درختان را نهایت چیست بر
|گرچه یکسانند این دم در نظر
|شیخ کو ینظر بنور الله شد
|از نهایت وز نخست آگاه شد
|چشم آخربین ببست از بهر حق
|چشم آخربین گشاد اندر سبق
|آن حسودان بد درختان بوده اند
|تلخ گوهر شوربختان بوده اند
|از حسد جوشان و کف می ریختند
|در نهانی مکر می انگیختند
|تا غلام خاص را گردن زنند
|بیخ او را از زمانه بر کنند
|چون شود فانی چو جانش شاه بود
|بیخ او در عصمت الله بود
|شاه از آن اسرار واقف آمده
|همچو بوبکر ربابی تن زده
|در تماشای دل بدگوهران
|می زدی خنبک بر آن کوزه گران
|مکر می سازند قومی حیله مند
|تا که شه را در فقاعی در کنند
|پادشاهی بس عظیمی بی کران
|در فقاعی کی بگنجد ای خران
|از برای شاه دامی دوختند
|آخر این تدبیر ازو آموختند
|نحس شاگردی که با استاد خویش
|همسری آغازد و آید به پیش
|با کدام استاد استاد جهان
|پیش او یکسان هویدا و نهان
|چشم او ینظر بنور الله شده
|پرده های جهل را خارق بده
|از دل سوراخ چون کهنه گلیم
|پرده ای بندد به پیش آن حکیم
|پرده می خندد برو با صد دهان
|هر دهانی گشته اشکافی بر آن
|گوید آن استاد مر شاگرد را
|ای کم از سگ نیستت با من وفا
|خود مرا استا مگیر آهن گسل
|همچو خود شاگرد گیر و کوردل
|نه از منت یاریست در جان و روان
|بی منت آبی نمی گردد روان
|پس دل من کارگاه بخت تست
|چه شکنی این کارگاه ای نادرست
|گوییش پنهان زنم آتش زنه
|نی به قلب از قلب باشد روزنه
|آخر از روزن ببیند فکر تو
|دل گواهیی دهد زین ذکر تو
|گیر در رویت نمالد از کرم
|هرچه گویی خندد و گوید نعم
|او نمی خندد ز ذوق مالشت
|او همی خندد بر آن اسگالشت
|پس خداعی را خداعی شد جزا
|کاسه زن کوزه بخور اینک سزا
|گر بدی با تو ورا خندهٔ رضا
|صد هزاران گل شکفتی مر ترا
|چون دل او در رضا آرد عمل
|آفتابی دان که آید در حمل
|زو بخندد هم نهار و هم بهار
|در هم آمیزد شکوفه و سبزه زار
|صد هزاران بلبل و قمری نوا
|افکنند اندر جهان بی نوا
|چونک برگ روح خود زرد و سیاه
|می ببینی چون ندانی خشم شاه
|آفتاب شاه در برج عتاب
|می کند روها سیه همچون کتاب
|آن عطارد را ورقها جان ماست
|آن سپیدی و آن سیه میزان ماست
|باز منشوری نویسد سرخ و سبز
|تا رهند ارواح از سودا و عجز
|سرخ و سبز افتاد نسخ نوبهار
|چون خط قوس و قزح در اعتبار
|رحمت صد تو بر آن بلقیس باد
|که خدایش عقل صد مرده بداد
|هدهدی نامه بیاورد و نشان
|از سلیمان چند حرفی با بیان
|خواند او آن نکته های با شمول
|با حقارت ننگرید اندر رسول
|جسم هدهد دید و جان عنقاش دید
|حس چو کفی دید و دل دریاش دید
|عقل با حس زین طلسمات دو رنگ
|چون محمد با ابوجهلان به جنگ
|کافران دیدند احمد را بشر
|چون ندیدند از وی انشق القمر
|خاک زن در دیدهٔ حس بین خویش
|دیدهٔ حس دشمن عقلست و کیش
|دیدهٔ حس را خدا اعماش خواند
|بت پرستش گفت و ضد ماش خواند
|زانک او کف دید و دریا را ندید
|زانک حالی دید و فردا را ندید
|خواجهٔ فردا و حالی پیش او
|او نمی بیند ز گنجی جز تسو
|ذره ای زان آفتاب آرد پیام
|آفتاب آن ذره را گردد غلام
|قطره ای کز بحر وحدت شد سفیر
|هفت بحر آن قطره را باشد اسیر
|گر کف خاکی شود چالاک او
|پیش خاکش سر نهد افلاک او
|خاک آدم چونک شد چالاک حق
|پیش خاکش سر نهند املاک حق
|السماء انشقت آخر از چه بود
|از یکی چشمی که خاکیی گشود
|خاک از دردی نشیند زیر آب
|خاک بین کز عرش بگذشت از شتاب
|آن لطافت پس بدان کز آب نیست
|جز عطای مبدع وهاب نیست
|گر کند سفلی هوا و نار را
|ور ز گل او بگذراند خار را
|حاکمست و یفعل الله ما یشا
|کو ز عین درد انگیزد دوا
|گر هوا و نار را سفلی کند
|تیرگی و دردی و ثفلی کند
|ور زمین و آب را علوی کند
|راه گردون را به پا مطوی کند
|پس یقین شد که تعز من تشا
|خاکیی را گفت پرها بر گشا
|آتشی را گفت رو ابلیس شو
|زیر هفتم خاک با تلبیس شو
|آدم خاکی برو تو بر سها
|ای بلیس آتشی رو تا ثری
|چار طبع و علت اولی نیم
|در تصرف دایما من باقیم
|کار من بی علتست و مستقیم
|هست تقدیرم نه علت ای سقیم
|عادت خود را بگردانم بوقت
|این غبار از پیش بنشانم بوقت
|بحر را گویم که هین پر نار شو
|گویم آتش را که رو گلزار شو
|کوه را گویم سبک شو همچو پشم
|چرخ را گویم فرو در پیش چشم
|گویم ای خورشید مقرون شو به ماه
|هر دو را سازم چو دو ابر سیاه
|چشمهٔ خورشید را سازیم خشک
|چشمهٔ خون را بفن سازیم مشک
|آفتاب و مه چو دو گاو سیاه
|یوغ بر گردن ببنددشان اله
|مقریی می خواند از روی کتاب
|ماؤکم غورا ز چشمه بندم آب
|آب را در غورها پنهان کنم
|چشمه ها را خشک و خشکستان کنم
|آب را در چشمه کی آرد دگر
|جز من بی مثل و با فضل و خطر
|فلسفی منطقی مستهان
|می گذشت از سوی مکتب آن زمان
|چونک بشنید آیت او از ناپسند
|گفت آریم آب را ما با کلند
|ما به زخم بیل و تیزی تبر
|آب را آریم از پستی زبر
|شب بخفت و دید او یک شیرمرد
|زد طبانچه هر دو چشمش کور کرد
|گفت زین دو چشمهٔ چشم ای شقی
|با تبر نوری بر آر ار صادقی
|روز بر جست و دو چشم کور دید
|نور فایض از دو چشمش ناپدید
|گر بنالیدی و مستغفر شدی
|نور رفته از کرم ظاهر شدی
|لیک استغفار هم در دست نیست
|ذوق توبه نقل هر سرمست نیست
|زشتی اعمال و شومی جحود
|راه توبه بر دل او بسته بود
|از نیاز و اعتقاد آن خلیل
|گشت ممکن امر صعب و مستحیل
|همچنین بر عکس آن انکار مرد
|مس کند زر را و صلحی را نبرد
|دل بسختی همچو روی سنگ گشت
|چون شکافد توبه آن را بهر کشت
|چون شعیبی کو که تا او از دعا
|بهر کشتن خاک سازد کوه را
|یا بدریوزه مقوقس از رسول
|سنگ لاخی مزرعی شد با اصول
|کهربای مسخ آمد این دغا
|خاک قابل را کند سنگ و حصا
|هر دلی را سجده هم دستور نیست
|مزد رحمت قسم هر مزدور نیست
|هین به پشت آن مکن جرم و گناه
|که کنم توبه در آیم در پناه
|می بباید تاب و آبی توبه را
|شرط شد برق و سحابی توبه را
|آتش و آبی بباید میوه را
|واجب آید ابر و برق این شیوه را
|تا نباشد برق دل و ابر دو چشم
|کی نشیند آتش تهدید و خشم
|کی بروید سبزهٔ ذوق وصال
|کی بجوشد چشمه ها ز آب زلال
|کی گلستان راز گوید با چمن
|کی بنفشه عهد بندد با سمن
|کی چناری کف گشاید در دعا
|کی درختی سر فشاند در هوا
|کی شکوفه آستین پر نثار
|بر فشاندن گیرد ایام بهار
|کی فروزد لاله را رخ همچو خون
|کی گل از کیسه بر آرد زر برون
|کی بیاید بلبل و گل بو کند
|کی چو طالب فاخته کوکو کند
|کی بگوید لک لک آن لک لک بجان
|لک چه باشد ملک تست ای مستعان
|کی نماید خاک اسرار ضمیر
|کی شود بی آسمان بستان منیر
|از کجا آورده اند آن حله ها
|من کریم من رحیم کلها
|آن لطافتها نشان شاهدیست
|آن نشان پای مرد عابدیست
|آن شود شاد از نشان کو دید شاه
|چون ندید او را نباشد انتباه
|روح آنکس کو بهنگام الست
|دید رب خویش و شد بی خویش مست
|او شناسد بوی می کو می بخورد
|چون نخورد او می چه داند بوی کرد
|زانک حکمت همچو ناقهٔ ضاله است
|همچو دلاله شهان را داله است
|تو ببینی خواب در یک خوش لقا
|کو دهد وعده و نشانی مر ترا
|که مراد تو شود و اینک نشان
|که به پیش آید ترا فردا فلان
|یک نشانی آن که او باشد سوار
|یک نشانی که ترا گیرد کنار
|یک نشانی که بخندد پیش تو
|یک نشان که دست بندد پیش تو
|یک نشانی آنک این خواب از هوس
|چون شود فردا نگویی پیش کس
|زان نشان هم زکریا را بگفت
|که نیایی تا سه روز اصلا بگفت
|تا سه شب خامش کن از نیک و بدت
|این نشان باشد که یحی آیدت
|دم مزن سه روز اندر گفت و گو
|کین سکوتست آیت مقصود تو
|هین میاور این نشان را تو بگفت
|وین سخن را دار اندر دل نهفت
|این نشانها گویدش همچون شکر
|این چه باشد صد نشانی دگر
|این نشان آن بود کان ملک و جاه
|که همی جویی بیابی از اله
|آنک می گریی بشبهای دراز
|وانک می سوزی سحرگه در نیاز
|آنک بی آن روز تو تاریک شد
|همچو دوکی گردنت باریک شد
|وآنچ دادی هرچه داری در زکات
|چون زکات پاک بازان رختهات
|رختها دادی و خواب و رنگ رو
|سر فدا کردی و گشتی همچو مو
|چند در آتش نشستی همچو عود
|چند پیش تیغ رفتی همچو خود
|زین چنین بیچارگیها صد هزار
|خوی عشاقست و ناید در شمار
|چونک شب این خواب دیدی روز شد
|از امیدش روز تو پیروز شد
|چشم گردان کرده ای بر چپ و راست
|کان نشان و آن علامتها کجاست
|بر مثال برگ می لرزی که وای
|گر رود روز و نشان ناید بجای
|می دوی در کوی و بازار و سرا
|چون کسی کو گم کند گوساله را
|خواجه خیرست این دوادو چیستت
|گم شده اینجا که داری کیستت
|گوییش خیرست لیکن خیر من
|کس نشاید که بداند غیر من
|گر بگویم نک نشانم فوت شد
|چون نشان شد فوت وقت موت شد
|بنگری در روی هر مرد سوار
|گویدت منگر مرا دیوانه وار
|گوییش من صاحبی گم کرده ام
|رو به جست و جوی او آورده ام
|دولتت پاینده بادا ای سوار
|رحم کن بر عاشقان معذور دار
|چون طلب کردی بجد آمد نظر
|جد خطا نکند چنین آمد خبر
|ناگهان آمد سواری نیکبخت
|پس گرفت اندر کنارت سخت سخت
|تو شدی بیهوش و افتادی بطاق
|بی خبر گفت اینت سالوس و نفاق
|او چه می بیند درو این شور چیست
|او نداند کان نشان وصل کیست
|این نشان در حق او باشد که دید
|آن دگر را کی نشان آید پدید
|هر زمان کز وی نشانی می رسید
|شخص را جانی بجانی می رسید
|ماهی بیچاره را پیش آمد آب
|این نشانها تلک آیات الکتاب
|پس نشانیها که اندر انبیاست
|خاص آن جان را بود کو آشناست
|این سخن ناقص بماند و بی قرار
|دل ندارم بی دلم معذور دار
|ذره ها را کی تواند کس شمرد
|خاصه آن کو عشق از وی عقل برد
|می شمارم برگهای باغ را
|می شمارم بانگ کبک و زاغ را
|در شمار اندر نیاید لیک من
|می شمارم بهر رشد ممتحن
|نحس کیوان یا که سعد مشتری
|ناید اندر حصر گرچه بشمری
|لیک هم بعضی ازین هر دو اثر
|شرح باید کرد یعنی نفع و ضر
|تا شود معلوم آثار قضا
|شمه ای مر اهل سعد و نحس را
|طالع آنکس که باشد مشتری
|شاد گردد از نشاط و سروری
|وانک را طالع زحل از هر شرور
|احتیاطش لازم آید در امور
|اذکروا الله شاه ما دستور داد
|اندر آتش دید ما را نور داد
|گفت اگرچه پاکم از ذکر شما
|نیست لایق مر مرا تصویرها
|لیک هرگز مست تصویر و خیال
|در نیابد ذات ما را بی مثال
|ذکر جسمانه خیال ناقصست
|وصف شاهانه از آنها خالصست
|شاه را گوید کسی جولاه نیست
|این چه مدحست این مگر آگاه نیست
|دید موسی یک شبانی را براه
|کو همی گفت ای گزیننده اله
|تو کجایی تا شوم من چاکرت
|چارقت دوزم کنم شانه سرت
|جامه ات شویم شپشهاات کشم
|شیر پیشت آورم ای محتشم
|دستکت بوسم بمالم پایکت
|وقت خواب آید بروبم جایکت
|ای فدای تو همه بزهای من
|ای بیادت هیهی و هیهای من
|این نمط بیهوده می گفت آن شبان
|گفت موسی با کی است این ای فلان
|گفت با آنکس که ما را آفرید
|این زمین و چرخ ازو آمد پدید
|گفت موسی های بس مدبر شدی
|خود مسلمان ناشده کافر شدی
|این چه ژاژست این چه کفرست و فشار
|پنبه ای اندر دهان خود فشار
|گند کفر تو جهان را گنده کرد
|کفر تو دیبای دین را ژنده کرد
|چارق و پاتابه لایق مر تراست
|آفتابی را چنینها کی رواست
|گر نبندی زین سخن تو حلق را
|آتشی آید بسوزد خلق را
|آتشی گر نامدست این دود چیست
|جان سیه گشته روان مردود چیست
|گر همی دانی که یزدان داورست
|ژاژ و گستاخی ترا چون باورست
|دوستی بی خرد خود دشمنیست
|حق تعالی زین چنین خدمت غنیست
|با کی می گویی تو این با عم و خال
|جسم و حاجت در صفات ذوالجلال
|شیر او نوشد که در نشو و نماست
|چارق او پوشد که او محتاج پاست
|ور برای بنده شست این گفت تو
|آنک حق گفت او منست و من خود او
|آنک گفت انی مرضت لم تعد
|من شدم رنجور او تنها نشد
|آنک بی یسمع و بی یبصر شده ست
|در حق آن بنده این هم بیهده ست
|بی ادب گفتن سخن با خاص حق
|دل بمیراند سیه دارد ورق
|گر تو مردی را بخوانی فاطمه
|گرچه یک جنس اند مرد و زن همه
|قصد خون تو کند تا ممکنست
|گرچه خوش خو و حلیم و ساکنست
|فاطمه مدحست در حق زنان
|مرد را گویی بود زخم سنان
|دست و پا در حق ما استایش است
|در حق پاکی حق آلایش است
|لم یلد لم یولد او را لایق است
|والد و مولود را او خالق است
|هرچه جسم آمد ولادت وصف اوست
|هرچه مولودست او زین سوی جوست
|زانک از کون و فساد است و مهین
|حادثست و محدثی خواهد یقین
|گفت ای موسی دهانم دوختی
|وز پشیمانی تو جانم سوختی
|جامه را بدرید و آهی کرد تفت
|سر نهاد اندر بیابانی و رفت
|وحی آمد سوی موسی از خدا
|بندهٔ ما را ز ما کردی جدا
|تو برای وصل کردن آمدی
|یا برای فصل کردن آمدی
|تا توانی پا منه اندر فراق
|ابغض الاشیاء عندی الطلاق
|هر کسی را سیرتی بنهاده ام
|هر کسی را اصطلاحی داده ام
|در حق او مدح و در حق تو ذم
|در حق او شهد و در حق تو سم
|ما بری از پاک و ناپاکی همه
|از گرانجانی و چالاکی همه
|من نکردم امر تا سودی کنم
|بلک تا بر بندگان جودی کنم
|هندوان را اصطلاح هند مدح
|سندیان را اصطلاح سند مدح
|من نگردم پاک از تسبیحشان
|پاک هم ایشان شوند و درفشان
|ما زبان را ننگریم و قال را
|ما روان را بنگریم و حال را
|ناظر قلبیم اگر خاشع بود
|گرچه گفت لفظ ناخاضع رود
|زانک دل جوهر بود گفتن عرض
|پس طفیل آمد عرض جوهر غرض
|چند ازین الفاظ و اضمار و مجاز
|سوز خواهم سوز با آن سوز ساز
|آتشی از عشق در جان بر فروز
|سر بسر فکر و عبارت را بسوز
|موسیا آداب دانان دیگرند
|سوخته جان و روانان دیگرند
|عاشقان را هر نفس سوزیدنیست
|بر ده ویران خراج و عشر نیست
|گر خطا گوید ورا خاطی مگو
|گر بود پر خون شهید او را مشو
|خون شهیدان را ز آب اولیترست
|این خطا را صد صواب اولیترست
|در درون کعبه رسم قبله نیست
|چه غم از غواص را پاچیله نیست
|تو ز سرمستان قلاوزی مجو
|جامه چاکان را چه فرمایی رفو
|ملت عشق از همه دینها جداست
|عاشقان را ملت و مذهب خداست
|لعل را گر مهر نبود باک نیست
|عشق در دریای غم غمناک نیست
|بعد از آن در سر موسی حق نهفت
|رازهایی گفت کان ناید به گفت
|بر دل موسی سخنها ریختند
|دیدن و گفتن بهم آمیختند
|چند بی خود گشت و چند آمد بخود
|چند پرید از ازل سوی ابد
|بعد ازین گر شرح گویم ابلهیست
|زانک شرح این ورای آگهیست
|ور بگویم عقلها را بر کند
|ور نویسم بس قلمها بشکند
|چونک موسی این عتاب از حق شنید
|در بیابان در پی چوپان دوید
|بر نشان پای آن سرگشته راند
|گرد از پرهٔ بیابان بر فشاند
|گام پای مردم شوریده خود
|هم ز گام دیگران پیدا بود
|یک قدم چون رخ ز بالا تا نشیب
|یک قدم چون پیل رفته بر وریب
|گاه چون موجی بر افرازان علم
|گاه چون ماهی روانه بر شکم
|گاه بر خاکی نبشته حال خود
|همچو رمالی که رملی بر زند
|عاقبت دریافت او را و بدید
|گفت مژده ده که دستوری رسید
|هیچ آدابی و ترتیبی مجو
|هرچه می خواهد دل تنگت بگو
|کفر تو دینست و دینت نور جان
|آمنی وز تو جهانی در امان
|ای معاف یفعل الله ما یشا
|بی محابا رو زبان را بر گشا
|گفت ای موسی از آن بگذشته ام
|من کنون در خون دل آغشته ام
|من ز سدرهٔ منتهی بگذشته ام
|صد هزاران ساله زان سو رفته ام
|تازیانه بر زدی اسپم بگشت
|گنبدی کرد و ز گردون بر گذشت
|محرم ناسوت ما لاهوت باد
|آفرین بر دست و بر بازوت باد
|حال من اکنون برون از گفتنست
|اینچ می گویم نه احوال منست
|نقش می بینی که در آیینه ایست
|نقش تست آن نقش آن آیینه نیست
|دم که مرد نایی اندر نای کرد
|درخور نایست نه درخورد مرد
|هان و هان گر حمد گویی گر سپاس
|همچو نافرجام آن چوپان شناس
|حمد تو نسبت بدان گر بهترست
|لیک آن نسبت بحق هم ابترست
|چند گویی چون غطا برداشتند
|کین نبودست آنک می پنداشتند
|این قبول ذکر تو از رحمتست
|چون نماز مستحاضه رخصتست
|با نماز او بیالودست خون
|ذکر تو آلودهٔ تشبیه و چون
|خون پلیدست و به آبی می رود
|لیک باطن را نجاستها بود
|کان بغیر آب لطف کردگار
|کم نگردد از درون مرد کار
|در سجودت کاش رو گردانیی
|معنی سبحان ربی دانیی
|کای سجودم چون وجودم ناسزا
|مر بدی را تو نکویی ده جزا
|این زمین از حلم حق دارد اثر
|تا نجاست برد و گلها داد بر
|تا بپوشد او پلیدیهای ما
|در عوض بر روید از وی غنچه ها
|پس چو کافر دید کو در داد و جود
|کمتر و بی مایه تر از خاک بود
|از وجود او گل و میوه نرست
|جز فساد جمله پاکیها نجست
|گفت واپس رفته ام من در ذهاب
|حسر تا یا لیتنی کنت تراب
|کاش از خاکی سفر نگزیدمی
|همچو خاکی دانه ای می چیدمی
|چون سفر کردم مرا راه آزمود
|زین سفر کردن ره آوردم چه بود
|زان همه میلش سوی خاکست کو
|در سفر سودی نبیند پیش رو
|روی واپس کردنش آن حرص و آز
|روی در ره کردنش صدق و نیاز
|هر گیا را کش بود میل علا
|در مزیدست و حیات و در نما
|چونک گردانید سر سوی زمین
|در کمی و خشکی و نقص و غبین
|میل روحت چون سوی بالا بود
|در تزاید مرجعت آنجا بود
|ور نگوساری سرت سوی زمین
|آفلی حق لا یحب الافلین
|گفت موسی ای کریم کارساز
|ای که یکدم ذکر تو عمر دراز
|نقش کژمژ دیدم اندر آب و گل
|چون ملایک اعتراضی کرد دل
|که چه مقصودست نقشی ساختن
|واندرو تخم فساد انداختن
|آتش ظلم و فساد افروختن
|مسجد و سجده کنان را سوختن
|مایهٔ خونابه و زردآبه را
|جوش دادن از برای لابه را
|من یقین دانم که عین حکمتست
|لیک مقصودم عیان و رؤیتست
|آن یقین می گویدم خاموش کن
|حرص رؤیت گویدم نه جوش کن
|مر ملایک را نمودی سر خویش
|کین چنین نوشی همی ارزد به نیش
|عرضه کردی نور آدم را عیان
|بر ملایک گشت مشکلها بیان
|حشر تو گوید که سر مرگ چیست
|میوه ها گویند سر برگ چیست
|سر خون و نطفهٔ حسن آدمیست
|سابق هر بیشیی آخر کمیست
|لوح را اول بشوید بی وقوف
|آنگهی بر وی نویسد او حروف
|خون کند دل را و اشک مستهان
|بر نویسد بر وی اسرار آنگهان
|وقت شستن لوح را باید شناخت
|که مر آن را دفتری خواهند ساخت
|چون اساس خانه ای می افکنند
|اولین بنیاد را بر می کنند
|گل بر آرند اول از قعر زمین
|تا بخر بر کشی ماء معین
|از حجامت کودکان گریند زار
|که نمی دانند ایشان سر کار
|مرد خود زر می دهد حجام را
|می نوازد نیش خون آشام را
|مدود حمال زی بار گران
|می رباید بار را از دیگران
|جنگ حمالان برای بار بین
|این چنین است اجتهاد کاربین
|چون گرانیها اساس راحتست
|تلخها هم پیشوای نعمتست
|حفت الجنه بمکروهاتنا
|حفت النیران من شهواتنا
|تخم مایهٔ آتشت شاخ ترست
|سوختهٔ آتش قرین کوثرست
|هر که در زندان قرین محنتیست
|آن جزای لقمه ای و شهوتیست
|هر که در قصری قرین دولتیست
|آن جزای کارزار و محنتیست
|هر که را دیدی بزر و سیم فرد
|دانک اندر کسب کردن صبر کرد
|بی سبب بیند چو دیده شد گذار
|تو که در حسی سبب را گوش دار
|آنک بیرون از طبایع جان اوست
|منصب خرق سببها آن اوست
|بی سبب بیند نه از آب و گیا
|چشم چشمهٔ معجزات انبیا
|این سبب همچون طبیب است و علیل
|این سبب همچون چراغست و فتیل
|شب چراغت را فتیل نو بتاب
|پاک دان زینها چراغ آفتاب
|رو تو کهگل ساز بهر سقف خان
|سقف گردون را ز کهگل پاک دان
|اه که چون دلدار ما غمسوز شد
|خلوت شب در گذشت و روز شد
|جز بشب جلوه نباشد ماه را
|جز بدرد دل مجو دلخواه را
|ترک عیسی کرده خر پروده ای
|لاجرم چون خر برون پرده ای
|طالع عیسیست علم و معرفت
|طالع خر نیست ای تو خر صفت
|نالهٔ خر بشنوی رحم آیدت
|پس ندانی خر خری فرمایدت
|رحم بر عیسی کن و بر خر مکن
|طبع را بر عقل خود سرور مکن
|طبع را هل تا بگرید زار زار
|تو ازو بستان و وام جان گزار
|سالها خر بنده بودی بس بود
|زانک خربنده ز خر واپس بود
|ز اخروهن مرادش نفس تست
|کو بخر باید و عقلت نخست
|هم مزاج خر شدست این عقل پست
|فکرش این که چون علف آرم به دست
|آن خر عیسی مزاج دل گرفت
|در مقام عاقلان منزل گرفت
|زانک غالب عقل بود و خر ضعیف
|از سوار زفت گردد خر نحیف
|وز ضعیفی عقل تو ای خربها
|این خر پژمرده گشتست اژدها
|گر ز عیسی گشته ای رنجوردل
|هم ازو صحت رسد او را مهل
|چونی ای عیسی عیسی دم ز رنج
|که نبود اندر جهان بی مار گنج
|چونی ای عیسی ز دیدار جهود
|چونی ای یوسف ز مکار و حسود
|تو شب و روز از پی این قوم غمر
|چون شب و روزی مددبخشای عمر
|چونی از صفراییان بی هنر
|چه هنر زاید ز صفرا درد سر
|تو همان کن که کند خورشید شرق
|ما نفاق و حیله و دزدی و زرق
|تو عسل ما سرکه در دنیا و دین
|دفع این صفرا بود سرکنگبین
|سرکه افزودیم ما قوم زحیر
|تو عسل بفزا کرم را وا مگیر
|این سزید از ما چنان آمد ز ما
|ریگ اندر چشم چه فزاید عمی
|آن سزد از تو ایا کحل عزیز
|که بیابد از تو هر ناچیز چیز
|ز آتش این ظالمانت دل کباب
|از تو جمله اهد قومی بد خطاب
|کان عودی در تو گر آتش زنند
|این جهان از عطر و ریحان آگنند
|تو نه آن عودی کز آتش کم شود
|تو نه آن روحی که اسیر غم شود
|عود سوزد کان عود از سوز دور
|باد کی حمله برد بر اصل نور
|ای ز تو مر آسمانها را صفا
|ای جفای تو نکوتر از وفا
|زانک از عاقل جفایی گر رود
|از وفای جاهلان آن به بود
|گفت پیغامبر عداوت از خرد
|بهتر از مهری که از جاهل رسد
|عاقلی بر اسپ می آمد سوار
|در دهان خفته ای می رفت مار
|آن سوار آن را بدید و می شتافت
|تا رماند مار را فرصت نیافت
|چونک از عقلش فراوان بد مدد
|چند دبوسی قوی بر خفته زد
|برد او را زخم آن دبوس سخت
|زو گریزان تا بزیر یک درخت
|سیب پوسیده بسی بد ریخته
|گفت ازین خور ای بدرد آویخته
|سیب چندان مر ورا در خورد داد
|کز دهانش باز بیرون می فتاد
|بانگ می زد کای امیر آخر چرا
|قصد من کردی تو نادیده جفا
|گر تر از اصلست با جانم ستیز
|تیغ زن یکبارگی خونم بریز
|شوم ساعت که شدم بر تو پدید
|ای خنک آن را که روی تو ندید
|بی جنایت بی گنه بی بیش و کم
|ملحدان جایز ندارند این ستم
|می جهد خون از دهانم با سخن
|ای خدا آخر مکافاتش تو کن
|هر زمان می گفت او نفرین نو
|اوش می زد کاندرین صحرا بدو
|زخم دبوس و سوار همچو باد
|می دوید و باز در رو می فتاد
|ممتلی و خوابناک و سست بد
|پا و رویش صد هزاران زخم شد
|تا شبانگه می کشید و می گشاد
|تا ز صفرا قی شدن بر وی فتاد
|زو بر آمد خورده ها زشت و نکو
|مار با آن خورده بیرون جست ازو
|چون بدید از خود برون آن مار را
|سجده آورد آن نکوکردار را
|سهم آن مار سیاه زشت زفت
|چون بدید آن دردها از وی برفت
|گفت خود تو جبرئیل رحمتی
|یا خدایی که ولی نعمتی
|ای مبارک ساعتی که دیدیم
|مرده بودم جان نو بخشیدیم
|تو مرا جویان مثال مادران
|من گریزان از تو مانند خران
|خر گریزد از خداوند از خری
|صاحبش در پی ز نیکو گوهری
|نه از پی سود و زیان می جویدش
|لیک تا گرگش ندرد یا ددش
|ای خنک آن را که بیند روی تو
|یا در افتد ناگهان در کوی تو
|ای روان پاک بستوده ترا
|چند گفتم ژاژ و بیهوده ترا
|ای خداوند و شهنشاه و امیر
|من نگفتم جهل من گفت آن مگیر
|شمه ای زین حال اگر دانستمی
|گفتن بیهوده کی توانستمی
|بس ثنایت گفتمی ای خوش خصال
|گر مرا یک رمز می گفتی ز حال
|لیک خامش کرده می آشوفتی
|خامشانه بر سرم می کوفتی
|شد سرم کالیوه عقل از سر بجست
|خاصه این سر را که مغزش کمترست
|عفو کن ای خوب روی خوب کار
|آنچ گفتم از جنون اندر گذار
|گفت اگر من گفتمی رمزی از آن
|زهرهٔ تو آب گشتی آن زمان
|گر ترا من گفتمی اوصاف مار
|ترس از جانت بر آوردی دمار
|مصطفی فرمود اگر گویم براست
|شرح آن دشمن که در جان شماست
|زهره های پردلان هم بر درد
|نی رود ره نی غم کاری خورد
|نه دلش را تاب ماند در نیاز
|نه تنش را قوت روزه و نماز
|همچو موشی پیش گربه لا شود
|همچو بره پیش گرگ از جا رود
|اندرو نه حیله ماند نه روش
|پس کنم ناگفته تان من پرورش
|همچو بوبکر ربابی تن زنم
|دست چون داود در آهن زنم
|تا محال از دست من حالی شود
|مرغ پر بر کنده را بالی شود
|چون یدالله فوق ایدیهم بود
|دست ما را دست خود فرمود احد
|پس مرا دست دراز آمد یقین
|بر گذشته ز آسمان هفتمین
|دست من بنمود بر گردون هنر
|مقریا بر خوان که انشق القمر
|این صفت هم بهر ضعف عقلهاست
|با ضعیفان شرح قدرت کی رواست
|خود بدانی چون بر آری سر ز خواب
|ختم شد والله اعلم بالصواب
|مر ترا نه قوت خوردن بدی
|نه ره و پروای قی کردن بدی
|می شنیدم فحش و خر می راندم
|رب یسر زیر لب می خواندم
|از سبب گفتن مرا دستور نی
|ترک تو گفتن مرا مقدور نی
|هر زمان می گفتم از درد درون
|اهد قومی انهم لا یعلمون
|سجده ها می کرد آن رسته ز رنج
|کای سعادت ای مرا اقبال و گنج
|از خدا یابی جزاها ای شریف
|قوت شکرت ندارد این ضعیف
|شکر حق گوید ترا ای پیشوا
|آن لب و چانه ندارم و آن نوا
|دشمنی عاقلان زین سان بود
|زهر ایشان ابتهاج جان بود
|دوستی ابله بود رنج و ضلال
|این حکایت بشنو از بهر مثال
|اژدهایی خرس را در می کشید
|شیر مردی رفت و فریادش رسید
|شیر مردانند در عالم مدد
|آن زمان کافغان مظلومان رسد
|بانگ مظلومان ز هر جا بشنوند
|آن طرف چون رحمت حق می دوند
|آن ستونهای خللهای جهان
|آن طبیبان مرضهای نهان
|محض مهر و داوری و رحمتند
|همچو حق بی علت و بی رشوتند
|این چه یاری می کنی یبکارگیش
|گوید از بهر غم و بیچارگیش
|مهربانی شد شکار شیرمرد
|در جهان دارو نجوید غیر درد
|هر کجا دردی دوا آنجا رود
|هر کجا پستیست آب آنجا دود
|آب رحمت بایدت رو پست شو
|وانگهان خور خمر رحمت مست شو
|رحمت اندر رحمت آمد تا به سر
|بر یکی رحمت فرو مای ای پسر
|چرخ را در زیر پا آر ای شجاع
|بشنو از فوق فلک بانگ سماع
|پنبهٔ وسواس بیرون کن ز گوش
|تا به گوشت آید از گردون خروش
|پاک کن دو چشم را از موی عیب
|تا ببینی باغ و سروستان غیب
|دفع کن از مغز و از بینی زکام
|تا که ریح الله در آید در مشام
|هیچ مگذار از تب و صفرا اثر
|تا بیابی از جهان طعم شکر
|داروی مردی کن و عنین مپوی
|تا برون آیند صد گون خوب روی
|کندهٔ تن را ز پای جان بکن
|تا کند جولان به گردت انجمن
|غل بخل از دست و گردن دور کن
|بخت نو در یاب در چرخ کهن
|ور نمی توانی به کعبهٔ لطف پر
|عرضه کن بیچارگی بر چاره گر
|زاری و گریه قوی سرمایه ایست
|رحمت کلی قوی تر دایه ایست
|دایه و مادر بهانه جو بود
|تا که کی آن طفل او گریان شود
|طفل حاجات شما را آفرید
|تا بنالید و شود شیرش پدید
|گفت ادعوا الله بی زاری مباش
|تا بجوشد شیرهای مهرهاش
|هوی هوی باد و شیرافشان ابر
|در غم ما اند یک ساعت تو صبر
|فی السماء رزقکم بشنیده ای
|اندرین پستی چه بر چفسیده ای
|ترس و نومیدیت دان آواز غول
|می کشد گوش تو تا قعر سفول
|هر ندایی که ترا بالا کشید
|آن ندا می دان که از بالا رسید
|هر ندایی که ترا حرص آورد
|بانگ گرگی دان که او مردم درد
|این بلندی نیست از روی مکان
|این بلندیهاست سوی عقل و جان
|هر سبب بالاتر آمد از اثر
|سنگ و آهن فایق آمد بر شرر
|آن فلانی فوق آن سرکش نشست
|گرچه در صورت به پهلویش نشست
|فوقی آنجاست از روی شرف
|جای دور از صدر باشد مستخف
|سنگ و آهن زین جهت که سابق است
|در عمل فوقی این دو لایق است
|وآن شرر از روی مقصودی خویش
|ز آهن و سنگست زین رو پیش و پیش
|سنگ و آهن اول و پایان شرر
|لیک این هر دو تنند و جان شرر
|در زمان شاخ از ثمر سابق ترست
|در هنر از شاخ او فایق ترست
|چونک مقصود از شجر آمد ثمر
|پس ثمر اول بود و آخر شجر
|خرس چون فریاد کرد از اژدها
|شیرمردی کرد از چنگش جدا
|حیلت و مردی به هم دادند پشت
|اژدها را او بدین قوت بکشت
|اژدها را هست قوت حیله نیست
|نیز فوق حیلهٔ تو حیله ایست
|حیلهٔ خود را چو دیدی باز رو
|کز کجا آمد سوی آغاز رو
|هر چه در پستیست آمد از علا
|چشم را سوی بلندی نه هلا
|روشنی بخشد نظر اندر علی
|گرچه اول خیرگی آرد بلی
|چشم را در روشنایی خوی کن
|گر نه خفاشی نظر آن سوی کن
|عاقبت بینی نشان نور تست
|شهوت حالی حقیقت گور تست
|عاقبت بینی که صد بازی بدید
|مثل آن نبود که یک بازی شنید
|زان یکی بازی چنان مغرور شد
|کز تکبر ز اوستادان دور شد
|سامری وار آن هنر در خود چو دید
|او ز موسی از تکبر سر کشید
|او ز موسی آن هنر آموخته
|وز معلم چشم را بر دوخته
|لاجرم موسی دگر بازی نمود
|تا که آن بازی و جانش را ربود
|ای بسا دانش که اندر سر دود
|تا شود سرور بدان خود سر رود
|سر نخواهی که رود تو پای باش
|در پناه قطب صاحب رای باش
|گرچه شاهی خویش فوق او مبین
|گرچه شهدی جز نبات او مچین
|فکر تو نقش است و فکر اوست جان
|نقد تو قلبست و نقد اوست کان
|او توی خود را بجو در اوی او
|کو و کو گو فاخته شو سوی او
|ور نخواهی خدمت ابناء جنس
|در دهان اژدهایی همچو خرس
|بوک استادی رهاند مر ترا
|وز خطر بیرون کشاند مر ترا
|زاریی می کن چو زورت نیست هین
|چونک کوری سر مکش از راه بین
|تو کم از خرسی نمی نالی ز درد
|خرس رست از درد چون فریاد کرد
|ای خدا این سنگ دل را موم کن
|ناله اش را تو خوش و مرحوم کن
|بود کوری کو همی گفت الامان
|من دو کوری دارم ای اهل زمان
|پس دوباره رحمتم آرید هان
|چون دو کوری دارم و من در میان
|گفت یک کوریت می بینیم ما
|آن دگر کوری چه باشد وا نما
|گفت زشت آوازم و ناخوش نوا
|زشت آوازی و کوری شد دوتا
|بانگ زشتم مایهٔ غم می شود
|مهر خلق از بانگ من کم می شود
|زشت آوازم بهر جا که رود
|مایهٔ خشم و غم و کین می شود
|بر دو کوری رحم را دوتا کنید
|این چنین ناگنج را گنجا کنید
|زشتی آواز کم شد زین گله
|خلق شد بر وی برحمت یک دله
|کرد نیکو چون بگفت او راز را
|لطف آواز دلش آواز را
|وانک آواز دلش هم بد بود
|آن سه کوری دوری سرمد بود
|لیک وهابان که بی علت دهند
|بوک دستی بر سر زشتش نهند
|چونک آوازش خوش و مظلوم شد
|زو دل سنگین دلان چون موم شد
|نالهٔ کافر چو زشتست و شهیق
|زان نمی گردد اجابت را رفیق
|اخسؤا بر زشت آواز آمدست
|کو ز خون خلق چون سگ بود مست
|چونک نالهٔ خرس رحمت کش بود
|ناله ات نبود چنین ناخوش بود
|دان که با یوسف تو گرگی کرده ای
|یا ز خون بی گناهی خورده ای
|توبه کن وز خورده استفراغ کن
|ور جراحت کهنه شد رو داغ کن
|خرس هم از اژدها چون وا رهید
|وآن کرم زان مرد مردانه بدید
|چون سگ اصحاب کهف آن خرس زار
|شد ملازم در پی آن بردبار
|آن مسلمان سر نهاد از خستگی
|خرس حارس گشت از دل بستگی
|آن یکی بگذشت و گفتش حال چیست
|ای برادر مر ترا این خرس کیست
|قصه وا گفت و حدیث اژدها
|گفت بر خرسی منه دل ابلها
|دوستی ابله بتر از دشمنیست
|او بهر حیله که دانی راندنیست
|گفت والله از حسودی گفت این
|ورنه خرسی چه نگری این مهر بین
|گفت مهر ابلهان عشوه ده است
|این حسودی من از مهرش به است
|هی بیا با من بران این خرس را
|خرس را مگزین مهل هم جنس را
|گفت رو رو کار خود کن ای حسود
|گفت کارم این بد و رزقت نبود
|من کم از خرسی نباشم ای شریف
|ترک او کن تا منت باشم حریف
|بر تو دل می لرزدم ز اندیشه ای
|با چنین خرسی مرو در بیشه ای
|این دلم هرگز نلرزید از گزاف
|نور حقست این نه دعوی و نه لاف
|مؤمنم ینظر بنور الله شده
|هان و هان بگریز ازین آتشکده
|این همه گفت و به گوشش در نرفت
|بدگمانی مرد سدیست زفت
|دست او بگرفت و دست از وی کشید
|گفت رفتم چون نه ای یار رشید
|گفت رو بر من تو غمخواره مباش
|بوالفضولا معرفت کمتر تراش
|باز گفتش من عدوی تو نیم
|لطف باشد گر بیابی در پیم
|گفت خوابستم مرا بگذار و رو
|گفت آخر یار را منقاد شو
|تا بخسپی در پناه عاقلی
|در جوار دوستی صاحب دلی
|در خیال افتاد مرد از جد او
|خشمگین شد زود گردانید رو
|کین مگر قصد من آمد خونیست
|یا طمع دارد گدا و تونیست
|یا گرو بستست با یاران بدین
|که بترساند مرا زین همنشین
|خود نیامد هیچ از خبث سرش
|یک گمان نیک اندر خاطرش
|ظن نیکش جملگی بر خرس بود
|او مگر مر خرس را هم جنس بود
|عاقلی را از سگی تهمت نهاد
|خرس را دانست اهل مهر و داد
|گفت موسی با یکی مست خیال
|کای بداندیش از شقاوت وز ضلال
|صد گمانت بود در پیغامبریم
|با چنین برهان و این خلق کریم
|صد هزاران معجزه دیدی ز من
|صد خیالت می فزود و شک و ظن
|از خیال و وسوسه تنگ آمدی
|طعن بر پیغامبری ام می زدی
|گرد از دریا بر آوردم عیان
|تا رهیدیت از شر فرعونیان
|ز آسمان چل سال کاسه و خوان رسید
|وز دعاام جوی از سنگی دوید
|این و صد چندین و چندین گرم و سرد
|از تو ای سرد آن توهم کم نکرد
|بانگ زد گوساله ای از جادوی
|سجده کردی که خدای من توی
|آن توهمهات را سیلاب برد
|زیرکی باردت را خواب برد
|چون نبودی بد گمان در حق او
|چون نهادی سر چنان ای زشت خو
|چون خیالت نامد از تزویر او
|وز فساد سحر احمق گیر او
|سامریی خود که باشد ای سگان
|که خدایی بر تراشد در جهان
|چون درین تزویر او یک دل شدی
|وز همه اشکالها عاطل شدی
|گاو می شاید خدایی را بلاف
|در رسولی ام تو چون کردی خلاف
|پیش گاوی سجده کردی از خری
|گشت عقلت صید سحر سامری
|چشم دزدیدی ز نور ذوالجلال
|اینت جهل وافر و عین ضلال
|شه بر آن عقل و گزینش که تراست
|چون تو کان جهل را کشتن سزاست
|گاو زرین بانگ کرد آخر چه گفت
|کاحمقان را این همه رغبت شکفت
|زان عجب تر دیده ایت از من بسی
|لیک حق را کی پذیرد هر خسی
|باطلان را چه رباید باطلی
|عاطلان را چه خوش آید عاطلی
|زانک هر جنسی رباید جنس خود
|گاو سوی شیر نر کی رو نهد
|گرگ بر یوسف کجا عشق آورد
|جز مگر از مکر تا او را خورد
|چون ز گرگی وا رهد محرم شود
|چون سگ کهف از بنی آدم شود
|چون ابوبکر از محمد برد بو
|گفت هذا لیس وجه کاذب
|چون نبد بوجهل از اصحاب درد
|دید صد شق قمر باور نکرد
|دردمندی کش ز بام افتاد طشت
|زو نهان کردیم حق پنهان نگشت
|وانک او جاهل بد از دردش بعید
|چند بنمودند و او آن را ندید
|آینهٔ دل صاف باید تا درو
|وا شناسی صورت زشت از نکو
|آن مسلمان ترک ابله کرد و تفت
|زیر لب لاحول گویان باز رفت
|گفت چون از جد و بندم وز جدال
|در دل او پیش می زاید خیال
|پس ره پند و نصیحت بسته شد
|امر اعرض عنهم پیوسته شد
|چون دوایت می فزاید درد پس
|قصه با طالب بگو بر خوان عبس
|چونک اعمی طالب حق آمدست
|بهر فقر او را نشاید سینه خست
|تو حریصی بر رشاد مهتران
|تا بیاموزند عام از سروران
|احمدا دیدی که قومی از ملوک
|مستمع گشتند گشتی خوش که بوک
|این رئیسان یار دین گردند خوش
|بر عرب اینها سرند و بر حبش
|بگذرد این صیت از بصره و تبوک
|زانک الناس علی دین الملوک
|زین سبب تو از ضریر مهتدی
|رو بگردانیدی و تنگ آمدی
|کندرین فرصت کم افتد این مناخ
|تو ز یارانی و وقت تو فراخ
|مزدحم می گردیم در وقت تنگ
|این نصیحت می کنم نه از خشم و جنگ
|احمدا نزد خدا این یک ضریر
|بهتر از صد قیصرست و صد وزیر
|یاد الناس معادن هین بیار
|معدنی باشد فزون از صد هزار
|معدن لعل و عقیق مکتنس
|بهترست از صد هزاران کان مس
|احمدا اینجا ندارد مال سود
|سینه باید پر ز عشق و درد و دود
|اعمیی روشن دل آمد در مبند
|پند او را ده که حق اوست پند
|گر دو سه ابله ترا منکر شدند
|تلخ کی گردی چو هستی کان قند
|گر دو سه ابله ترا تهمت نهد
|حق برای تو گواهی می دهد
|گفت از اقرار عالم فارغم
|آنک حق باشد گواه او را چه غم
|گر خفاشی را ز خورشیدی خوریست
|آن دلیل آمد که آن خورشید نیست
|نفرت خفاشکان باشد دلیل
|که منم خورشید تابان جلیل
|گر گلابی را جعل راغب شود
|آن دلیل ناگلابی می کند
|گر شود قلبی خریدار محک
|در محکی اش در آید نقص و شک
|دزد شب خواهد نه روز این را بدان
|شب نیم روزم که تابم در جهان
|فارقم فاروقم و غلبیروار
|تا که که از من نمی یابد گذار
|آرد را پیدا کنم من از سبوس
|تا نمایم کین نقوشست آن نفوس
|من چو میزان خدایم در جهان
|وا نمایم هر سبک را از گران
|گاو را داند خدا گوساله ای
|خر خریداری و در خور کاله ای
|من نه گاوم تا که گوسالم خرد
|من نه خارم که اشتری از من چرد
|او گمان دارد که با من جور کرد
|بلک از آیینهٔ من روفت گرد
|گفت جالینوس با اصحاب خود
|مر مرا تا آن فلان دارو دهد
|پس بدو گفت آن یکی ای ذو فنون
|این دوا خواهند از بهر جنون
|دور از عقل تو این دیگر مگو
|گفت در من کرد یک دیوانه رو
|ساعتی در روی من خوش بنگرید
|چشمکم زد آستین من درید
|گرنه جنسیت بدی در من ازو
|کی رخ آوردی به من آن زشت رو
|گر ندیدی جنس خود کی آمدی
|کی بغیر جنس خود را بر زدی
|چون دو کس بر هم زند بی هیچ شک
|در میانشان هست قدر مشترک
|کی پرد مرغی مگر با جنس خود
|صحبت ناجنس گورست و لحد
|آن حکیمی گفت دیدم هم تکی
|در بیابان زاغ را با لکلکی
|در عجب ماندم بجستم حالشان
|تا چه قدر مشترک یابم نشان
|چون شدم نزدیک من حیران و دنگ
|خود بدیدم هر دوان بودند لنگ
|خاصه شه بازی که او عرشی بود
|با یکی جغدی که او فرشی بود
|آن یکی خورشید علیین بود
|وین دگر خفاش کز سجین بود
|آن یکی نوری ز هر عیبی بری
|وین یکی کوری گدای هر دری
|آن یکی ماهی که بر پروین زند
|وین یکی کرمی که در سرگین زید
|آن یکی یوسف رخی عیسی نفس
|وین یکی گرگی و یا خر با جرس
|آن یکی پران شده در لامکان
|وین یکی در کاهدان همچون سگان
|با زبان معنوی گل با جعل
|این همی گوید که ای گنده بغل
|گر گریزانی ز گلشن بی گمان
|هست آن نفرت کمال گلستان
|غیرت من بر سر تو دورباش
|می زند کای خس ازینجا دور باش
|ور بیامیزی تو با من ای دنی
|این گمان آید که از کان منی
|بلبلان را جای می زیبد چمن
|مر جعل را در چمین خوشتر وطن
|حق مرا چون از پلیدی پاک داشت
|چون سزد بر من پلیدی را گماشت
|یک رگم زیشان بد و آن را برید
|در من آن بدرگ کجا خواهد رسید
|یک نشان آدم آن بود از ازل
|که ملایک سر نهندش از محل
|یک نشان دیگر آنک آن بلیس
|ننهدش سر که منم شاه و رئیس
|پس اگر ابلیس هم ساجد شدی
|او نبودی آدم او غیری بدی
|هم سجود هر ملک میزان اوست
|هم جحود آن عدو برهان اوست
|هم گواه اوست اقرار ملک
|هم گواه اوست کفران سگک
|شخص خفت و خرس می راندش مگس
|وز ستیز آمد مگس زو باز پس
|چند بارش راند از روی جوان
|آن مگس زو باز می آمد دوان
|خشمگین شد با مگس خرس و برفت
|بر گرفت از کوه سنگی سخت زفت
|سنگ آورد و مگس را دید باز
|بر رخ خفته گرفته جای و ساز
|بر گرفت آن آسیا سنگ و بزد
|بر مگس تا آن مگس وا پس خزد
|سنگ روی خفته را خشخاش کرد
|این مثل بر جمله عالم فاش کرد
|مهر ابله مهر خرس آمد یقین
|کین او مهرست و مهر اوست کین
|عهد او سستست و ویران و ضعیف
|گفت او زفت و وفای او نحیف
|گر خورد سوگند هم باور مکن
|بشکند سوگند مرد کژسخن
|چونک بی سوگند گفتش بد دروغ
|تو میفت از مکر و سوگندش بدوغ
|نفس او میرست و عقل او اسیر
|صد هزاران مصحفش خود خورده گیر
|چونک بی سوگند پیمان بشکند
|گر خورد سوگند هم آن بشکند
|زانک نفس آشفته تر گردد از آن
|که کنی بندش به سوگند گران
|چون اسیری بند بر حاکم نهد
|حاکم آن را بر درد بیرون جهد
|بر سرش کوبد ز خشم آن بند را
|می زند بر روی او سوگند را
|تو ز اوفوا بالعقودش دست شو
|احفظوا ایمانکم با او مگو
|وانک حق را ساخت در پیمان سند
|تن کند چون تار و گرد او تند
|از صحابه خواجه ای بیمار شد
|واندر آن بیماریش چون تار شد
|مصطفی آمد عیادت سوی او
|چون همه لطف و کرم بد خوی او
|در عیادت رفتن تو فایده ست
|فایدهٔ آن باز با تو عایده ست
|فایدهٔ اول که آن شخص علیل
|بوک قطبی باشد و شاه جلیل
|چون دو چشم دل نداری ای عنود
|که نمی دانی تو هیزم را ز عود
|چونک گنجی هست در عالم مرنج
|هیچ ویران را مدان خالی ز گنج
|قصد هر درویش می کن از گزاف
|چون نشان یابی بجد می کن طواف
|چون ترا آن چشم باطن بین نبود
|گنج می پندار اندر هر وجود
|ور نباشد قطب یار ره بود
|شه نباشد فارس اسپه بود
|پس صلهٔ یاران ره لازم شمار
|هر که باشد گر پیاده گر سوار
|ور عدو باشد همین احسان نکوست
|که باحسان بس عدو گشتست دوست
|ور نگردد دوست کینش کم شود
|زانک احسان کینه را مرهم شود
|بس فواید هست غیر این ولیک
|از درازی خایفم ای یار نیک
|حاصل این آمد که یار جمع باش
|همچو بتگر از حجر یاری تراش
|زانک انبوهی و جمع کاروان
|ره زنان را بشکند پشت و سنان
|آمد از حق سوی موسی این عتاب
|کای طلوع ماه دیده تو ز جیب
|مشرقت کردم ز نور ایزدی
|من حقم رنجور گشتم نامدی
|گفت سبحانا تو پاکی از زیان
|این چه رمزست این بکن یا رب بیان
|باز فرمودش که در رنجوریم
|چون نپرسیدی تو از روی کرم
|گفت یا رب نیست نقصانی ترا
|عقل گم شد این سخن را برگشا
|گفت آری بندهٔ خاص گزین
|کشت رنجور او منم نیکو ببین
|هست معذوریش معذوری من
|هست رنجوریش رنجوری من
|هر که خواهد همنشینی خدا
|تا نشیند در حضور اولیا
|از حضور اولیا گر بسکلی
|تو هلاکی زانک جزوی بی کلی
|هر که را دیو از کریمان وا برد
|بی کسش یابد سرش را او خورد
|یک بدست از جمع رفتن یک زمان
|مکر دیوست بشنو و نیکو بدان
|باغبانی چون نظر در باغ کرد
|دید چون دزدان بباغ خود سه مرد
|یک فقیه و یک شریف و صوفیی
|هر یکی شوخی بدی لا یوفیی
|گفت با اینها مرا صد حجتست
|لیک جمع اند و جماعت قوتست
|بر نیایم یک تنه با سه نفر
|پس ببرمشان نخست از همدگر
|هر یکی را من به سویی افکنم
|چونک تنها شد سبیلش بر کنم
|حیله کرد و کرد صوفی را به راه
|تا کند یارانش را با او تباه
|گفت صوفی را برو سوی وثاق
|یک گلیم آور برای این رفاق
|رفت صوفی گفت خلوت با دو یار
|تو فقیهی وین شریف نامدار
|ما به فتوی تو نانی می خوریم
|ما به پر دانش تو می پریم
|وین دگر شه زاده و سلطان ماست
|سیدست از خاندان مصطفاست
|کیست آن صوفی شکم خوار خسیس
|تا بود با چون شما شاهان جلیس
|چون بباید مر ورا پنبه کنید
|هفته ای بر باغ و راغ من زنید
|باغ چه بود جان من آن شماست
|ای شما بوده مرا چون چشم راست
|وسوسه کرد و مریشان را فریفت
|آه کز یاران نمی باید شکیفت
|چون بره کردند صوفی را و رفت
|خصم شد اندر پیش با چوب زفت
|گفت ای سگ صوفیی باشد که تیز
|اندر آیی باغ ما تو از ستیز
|این جنیدت ره نمود و بایزید
|از کدامین شیخ و پیرت این رسید
|کوفت صوفی را چو تنها یافتش
|نیم کشتش کرد و سر بشکافتش
|گفت صوفی آن من بگذشت لیک
|ای رفیقان پاس خود دارید نیک
|مر مرا اغیار دانستید هان
|نیستم اغیارتر زین قلتبان
|اینچ من خوردم شما را خوردنیست
|وین چنین شربت جزای هر دنیست
|این جهان کوهست و گفت و گوی تو
|از صدا هم باز آید سوی تو
|چون ز صوفی گشت فارغ باغبان
|یک بهانه کرد زان پس جنس آن
|کای شریف من برو سوی وثاق
|که ز بهر چاشت پختم من رقاق
|بر در خانه بگو قیماز را
|تا بیارد آن رقاق و قاز را
|چون بره کردش بگفت ای تیزبین
|تو فقیهی ظاهرست این و یقین
|او شریفی می کند دعوی سرد
|مادر او را که داند تا کی کرد
|بر زن و بر فعل زن دل می نهید
|عقل ناقص وانگهانی اعتماد
|خویشتن را بر علی و بر نبی
|بسته است اندر زمانه بس غبی
|هر که باشد از زنا و زانیان
|این برد ظن در حق ربانیان
|هر که بر گردد سرش از چرخها
|همچو خود گردنده بیند خانه را
|آنچ گفت آن باغبان بوالفضول
|حال او بد دور از اولاد رسول
|گر نبودی او نتیجهٔ مرتدان
|کی چنین گفتی برای خاندان
|خواند افسونها شنید آن را فقیه
|در پیش رفت آن ستمکار سفیه
|گفت ای خر اندرین باغت کی خواند
|دزدی از پیغامبرت میراث ماند
|شیر را بچه همی ماند بدو
|تو به پیغامبر بچه مانی بگو
|با شریف آن کرد مرد ملتجی
|که کند با آل یاسین خارجی
|تا چه کین دارند دایم دیو و غول
|چون یزید و شمر با آل رسول
|شد شریف از زخم آن ظالم خراب
|با فقیه او گفت ما جستیم از آب
|پای دار اکنون که ماندی فرد و کم
|چون دهل شو زخم می خور در شکم
|گر شریف و لایق و همدم نیم
|از چنین ظالم ترا من کم نیم
|مر مرا دادی بدین صاحب غرض
|احمقی کردی ترا بئس العوض
|شد ازو فارغ بیامد کای فقیه
|چه فقیهی ای تو ننگ هر سفیه
|فتوی ات اینست ای ببریده دست
|کاندر آیی و نگویی امر هست
|این چنین رخصت بخواندی در وسیط
|یا بدست این مساله اندر محیط
|گفت حقستت بزن دستت رسید
|این سزای آنک از یاران برید
|این عیادت از برای این صله ست
|وین صله از صد محبت حامله ست
|در عیادت شد رسول بی ندید
|آن صحابی را بحال نزع دید
|چون شوی دور از حضور اولیا
|در حقیقت گشته ای دور از خدا
|چون نتیجهٔ هجر همراهان غمست
|کی فراق روی شاهان زان کمست
|سایهٔ شاهان طلب هر دم شتاب
|تا شوی زان سایه بهتر ز آفتاب
|گر سفر داری بدین نیت برو
|ور حضر باشد ازین غافل مشو
|سوی مکه شیخ امت بایزید
|از برای حج و عمره می دوید
|او به هر شهری که رفتی از نخست
|مر عزیزان را بکردی بازجست
|گرد می گشتی که اندر شهر کیست
|کو بر ارکان بصیرت متکیست
|گفت حق اندر سفر هر جا روی
|باید اول طالب مردی شوی
|قصد گنجی کن که این سود و زیان
|در تبع آید تو آن را فرع دان
|هر که کارد قصد گندم باشدش
|کاه خود اندر تبع می آیدش
|که بکاری بر نیاید گندمی
|مردمی جو مردمی جو مردمی
|قصد کعبه کن چو وقت حج بود
|چونک رفتی مکه هم دیده شود
|قصد در معراج دید دوست بود
|درتبع عرش و ملایک هم نمود
|خانه ای نو ساخت روزی نو مرید
|پیر آمد خانهٔ او را بدید
|گفت شیخ آن نو مرید خویش را
|امتحان کرد آن نکو اندیش را
|روزن از بهر چه کردی ای رفیق
|گفت تا نور اندر آید زین طریق
|گفت آن فرعست این باید نیاز
|تا ازین ره بشنوی بانگ نماز
|بایزید اندر سفر جستی بسی
|تا بیابد خضر وقت خود کسی
|دید پیری با قدی همچون هلال
|دید در وی فر و گفتار رجال
|دیده نابینا و دل چون آفتاب
|همچو پیلی دیده هندستان به خواب
|چشم بسته خفته بیند صد طرب
|چون گشاید آن نبیند ای عجب
|بس عجب در خواب روشن می شود
|دل درون خواب روزن می شود
|آنک بیدارست و بیند خواب خوش
|عارفست او خاک او در دیده کش
|پیش او بنشست و می پرسید حال
|یافتش درویش و هم صاحب عیال
|گفت عزم تو کجا ای بایزید
|رخت غربت را کجا خواهی کشید
|گفت قصد کعبه دارم از پگه
|گفت هین با خود چه داری زاد ره
|گفت دارم از درم نقره دویست
|نک ببسته سخت بر گوشهٔ ردیست
|گفت طوفی کن بگردم هفت بار
|وین نکوتر از طواف حج شمار
|و آن درمها پیش من نه ای جواد
|دان که حج کردی و حاصل شد مراد
|عمره کردی عمر باقی یافتی
|صاف گشتی بر صفا بشتافتی
|حق آن حقی که جانت دیده است
|که مرا بر بیت خود بگزیده است
|کعبه هرچندی که خانهٔ بر اوست
|خلقت من نیز خانهٔ سر اوست
|تا بکرد آن خانه را در وی نرفت
|واندرین خانه به جز آن حی نرفت
|چون مرا دیدی خدا را دیده ای
|گرد کعبهٔ صدق بر گردیده ای
|خدمت من طاعت و حمد خداست
|تا نپنداری که حق از من جداست
|چشم نیکو باز کن در من نگر
|تا ببینی نور حق اندر بشر
|بایزید آن نکته ها را هوش داشت
|همچو زرین حلقه اش در گوش داشت
|آمد از وی بایزید اندر مزید
|منتهی در منتها آخر رسید
|چون پیمبر دید آن بیمار را
|خوش نوازش کرد یار غار را
|زنده شد او چون پیمبر را بدید
|گوییا آن دم مر او را آفرید
|گفت بیماری مرا این بخت داد
|کآمد این سلطان بر من بامداد
|تا مرا صحت رسید و عافیت
|از قدوم این شه بی حاشیت
|ای خجسته رنج و بیماری و تب
|ای مبارک درد و بیداری شب
|نک مرا در پیری از لطف و کرم
|حق چنین رنجوریی داد و سقم
|درد پشتم داد هم تا من ز خواب
|بر جهم هر نیمشب لا بد شتاب
|تا نخسپم جمله شب چون گاومیش
|دردها بخشید حق از لطف خویش
|زین شکست آن رحم شاهان جوش کرد
|دوزخ از تهدید من خاموش کرد
|رنج گنج آمد که رحمتها دروست
|مغز تازه شد چو بخراشید پوست
|ای برادر موضع تاریک و سرد
|صبر کردن بر غم و سستی و درد
|چشمهٔ حیوان و جام مستی است
|کان بلندیها همه در پستی است
|آن بهاران مضمرست اندر خزان
|در بهارست آن خزان مگریز از آن
|همره غم باش و با وحشت بساز
|می طلب در مرگ خود عمر دراز
|آنچ گوید نفس تو کاینجا بدست
|مشنوش چون کار او ضد آمدست
|تو خلافش کن که از پیغامبران
|این چنین آمد وصیت در جهان
|مشورت در کارها واجب شود
|تا پشیمانی در آخر کم بود
|حیله ها کردند بسیار انبیا
|تا که گردان شد برین سنگ آسیا
|نفس می خواهد که تا ویران کند
|خلق را گمراه و سرگردان کند
|گفت امت مشورت با کی کنیم
|انبیا گفتند با عقل امام
|گفت گر کودک در آید یا زنی
|کو ندارد عقل و رای روشنی
|گفت با او مشورت کن وانچ گفت
|تو خلاف آن کن و در راه افت
|نفس خود را زن شناس از زن بتر
|زانک زن جزویست نفست کل شر
|مشورت با نفس خود گر می کنی
|هرچه گوید کن خلاف آن دنی
|گر نماز و روزه می فرمایدت
|نفس مکارست مکری زایدت
|مشورت با نفس خویش اندر فعال
|هرچه گوید عکس آن باشد کمال
|برنیایی با وی و استیز او
|رو بر یاری بگیر آمیز او
|عقل قوت گیرد از عقل دگر
|نیشکر کامل شود از نیشکر
|من ز مکر نفس دیدم چیزها
|کو برد از سحر خود تمییزها
|وعده ها بدهد ترا تازه به دست
|که هزاران بار آنها را شکست
|عمر اگر صد سال خود مهلت دهد
|اوت هر روزی بهانهٔ نو نهد
|گرم گوید وعده های سرد را
|جادوی مردی ببندد مرد را
|ای ضیاء الحق حسام الدین بیا
|که نروید بی تو از شوره گیا
|از فلک آویخته شد پرده ای
|از پی نفرین دل آزرده ای
|این قضا را هم قضا داند علاج
|عقل خلقان در قضا گیجست گیج
|اژدها گشتست آن مار سیاه
|آنک کرمی بود افتاده به راه
|اژدها و مار اندر دست تو
|شد عصا ای جان موسی مست تو
|حکم خذها لا تخف دادت خدا
|تا به دستت اژدها گردد عصا
|هین ید بیضا نما ای پادشاه
|صبح نو بگشا ز شبهای سیاه
|دوزخی افروخت بر وی دم فسون
|ای دم تو از دم دریا فزون
|بحر مکارست بنموده کفی
|دوزخست از مکر بنموده تفی
|زان نماید مختصر در چشم تو
|تا زبون بینیش جنبد خشم تو
|همچنانک لشکر انبوه بود
|مر پیمبر را به چشم اندک نمود
|تا بریشان زد پیمبر بی خطر
|ور فزون دیدی از آن کردی حذر
|آن عنایت بود و اهل آن بدی
|احمدا ورنه تو بد دل می شدی
|کم نمود او را و اصحاب ورا
|آن جهاد ظاهر و باطن خدا
|تا میسر کرد یسری را برو
|تا ز عسری او بگردانید رو
|کم نمودن مر ورا پیروز بود
|که حقش یار و طریق آموز بود
|آنک حق پشتش نباشد از ظفر
|وای اگر گربه ش نماید شیر نر
|وای اگر صد را یکی بیند ز دور
|تا به چالش اندر آید از غرور
|زان نماید ذوالفقاری حربه ای
|زان نماید شیر نر چون گربه ای
|تا دلیر اندر فتد احمق به جنگ
|واندر آردشان بدین حیلت به چنگ
|تا به پای خویش باشند آمده
|آن فلیوان جانب آتشکده
|کاه برگی می نماید تا تو زود
|پف کنی کو را برانی از وجود
|هین که آن که کوهها بر کنده است
|زو جهان گریان و او در خنده است
|می نماید تا بکعب این آب جو
|صد چو عاج ابن عنق شد غرق او
|می نماید موج خونش تل مشک
|می نماید قعر دریا خاک خشک
|خشک دید آن بحر را فرعون کور
|تا درو راند از سر مردی و زور
|چون در آید در تک دریا بود
|دیدهٔ فرعون کی بینا بود
|دیده بینا از لقای حق شود
|حق کجا همراز هر احمق شود
|قند بیند خود شود زهر قتول
|راه بیند خود بود آن بانگ غول
|ای فلک در فتنهٔ آخر زمان
|تیز می گردی بده آخر زمان
|خنجر تیزی تو اندر قصد ما
|نیش زهرآلوده ای در فصد ما
|ای فلک از رحم حق آموز رحم
|بر دل موران مزن چون مار زخم
|حق آنک چرخهٔ چرخ ترا
|کرد گردان بر فراز این سرا
|که دگرگون گردی و رحمت کنی
|پیش از آن که بیخ ما را بر کنی
|حق آنک دایگی کردی نخست
|تا نهال ما ز آب و خاک رست
|حق آن شه که ترا صاف آفرید
|کرد چندان مشعله در تو پدید
|آنچنان معمور و باقی داشتت
|تا که دهری از ازل پنداشتت
|شکر دانستیم آغاز ترا
|انبیا گفتند آن راز ترا
|آدمی داند که خانه حادثست
|عنکبوتی نه که در وی عابشست
|پشه کی داند که این باغ از کیست
|کو بهاران زاد و مرگش در دیست
|کرم کاندر چوب زاید سست حال
|کی بداند چوب را وقت نهال
|ور بداند کرم از ماهیتش
|عقل باشد کرم باشد صورتش
|عقل خود را می نماید رنگها
|چون پری دورست از آن فرسنگها
|از ملک بالاست چه جای پری
|تو مگس پری بپستی می پری
|گرچه عقلت سوی بالا می پرد
|مرغ تقلیدت بپستی می چرد
|علم تقلیدی وبال جان ماست
|عاریه ست و ما نشسته کان ماست
|زین خرد جاهل همی باید شدن
|دست در دیوانگی باید زدن
|هرچه بینی سود خود زان می گریز
|زهر نوش و آب حیوان را بریز
|هر که بستاید ترا دشنام ده
|سود و سرمایه به مفلس وام ده
|ایمنی بگذار و جای خوف باش
|بگذر از ناموس و رسوا باش و فاش
|آزمودم عقل دور اندیش را
|بعد ازین دیوانه سازم خویش را
|گفت با دلقک شبی سید اجل
|قحبه ای را خواستی تو از عجل
|با من این را باز می بایست گفت
|تا یکی مستور کردیمیت جفت
|گفت نه مستور صالح خواستم
|قحبه گشتند و ز غم تن کاستم
|خواستم ایم قحبه را بی معرفت
|تا ببینم چون شود این عاقبت
|عقل را من آزمودم هم بسی
|زین سپس جویم جنون را مغرسی
|آن یکی می گفت خواهم عاقلی
|مشورت آرم بدو در مشکلی
|آن یکی گفتش که اندر شهر ما
|نیست عاقل جز که آن مجنون نما
|بر نیی گشته سواره نک فلان
|می دواند در میان کودکان
|صاحب رایست و آتش پاره ای
|آسمان قدرست و اخترباره ای
|فر او کروبیان را جان شدست
|او درین دیوانگی پنهان شدست
|لیک هر دیوانه را جان نشمری
|سر منه گوساله را چون سامری
|چون ولیی آشکارا با تو گفت
|صد هزاران غیب و اسرار نهفت
|مر ترا آن فهم و آن دانش نبود
|وا ندانستی تو سرگین را ز عود
|از جنون خود را ولی چون پرده ساخت
|مر ورا ای کور کی خواهی شناخت
|گر ترا بازست آن دیدهٔ یقین
|زیر هر سنگی یکی سرهنگ بین
|پیش آن چشمی که باز و رهبرست
|هر گلیمی را کلیمی در برست
|مر ولی را هم ولی شهره کند
|هر که را او خواست با بهره کند
|کس نداند از خرد او را شناخت
|چونک او مر خویش را دیوانه ساخت
|چون بدزدد دزد بینایی ز کور
|هیچ یابد دزد را او در عبور
|کور نشناسد که دزد او که بود
|گرچه خود بر وی زند دزد عنود
|چون گزد سگ کور صاحب ژنده را
|کی شناسد آن سگ درنده را
|یک سگی در کوی بر کور گدا
|حمله می آورد چون شیر وغا
|سگ کند آهنگ درویشان بخشم
|در کشد مه خاک درویشان بچشم
|کور عاجز شد ز بانگ و بیم سگ
|اندر آمد کور در تعظیم سگ
|کای امیر صید و ای شیر شکار
|دست دست تست دست از من بدار
|کز ضرورت دم خر را آن حکیم
|کرد تعظیم و لقب دادش کریم
|گفت او هم از ضرورت کای اسد
|از چو من لاغر شکارت چه رسد
|گور می گیرند یارانت به دشت
|کور می گیری تو در کوچه بگشت
|گور می جویند یارانت بصید
|کور می جویی تو در کوچه بکید
|آن سگ عالم شکار گور کرد
|وین سگ بی مایه قصد کور کرد
|علم چون آموخت سگ رست از ضلال
|می کند در بیشه ها صید حلال
|سگ چو عالم گشت شد چالاک زحف
|سگ چو عارف گشت شد اصحاب کهف
|سگ شناسا شد که میر صید کیست
|ای خدا آن نور اشناسنده چیست
|کور نشناسد نه از بی چشمی است
|بلک این زانست کز جهلست مست
|نیست خود بی چشم تر کور از زمین
|این زمین از فضل حق شد خصم بین
|نور موسی دید و موسی را نواخت
|خسف قارون کرد و قارون را شناخت
|رجف کرد اندر هلاک هر دعی
|فهم کرد از حق که یاارض ابلعی
|خاک و آب و باد و نار با شرر
|بی خبر با ما و با حق با خبر
|ما بعکس آن ز غیر حق خبیر
|بی خبر از حق و از چندین نذیر
|لاجرم اشفقن منها جمله شان
|کند شد ز آمیز حیوان حمله شان
|گفت بیزاریم جمله زین حیات
|کو بود با خلق حی با حق موات
|چون بماند از خلق گردد او یتیم
|انس حق را قلب می باید سلیم
|چون ز کوری دزد دزدد کاله ای
|می کند آن کور عمیا ناله ای
|تا نگوید دزد او را کان منم
|کز تو دزدیدم که دزد پر فنم
|کی شناسد کور دزد خویش را
|چون ندارد نور چشم و آن ضیا
|چون بگوید هم بگیر او را تو سخت
|تا بگوید او علامتهای رخت
|پس جهاد اکبر آمد عصر دزد
|تا بگوید که چه برد آن زن بمزد
|اولا دزدید کحل دیده ات
|چون ستانی باز یابی تبصرت
|کالهٔ حکمت که گم کردهٔ دلست
|پیش اهل دل یقین آن حاصلست
|کوردل با جان و با سمع و بصر
|می نداند دزد شیطان را ز اثر
|ز اهل دل جو از جماد آن را مجو
|که جماد آمد خلایق پیش او
|مشورت جوینده آمد نزد او
|کای اب کودک شده رازی بگو
|گفت رو زین حلقه کین در باز نیست
|باز گرد امروز روز راز نیست
|گر مکان را ره بدی در لامکان
|همچو شیخان بودمی من بر دکان
|محتسب در نیم شب جایی رسید
|در بن دیوار مستی خفته دید
|گفت هی مستی چه خوردستی بگو
|گفت ازین خوردم که هست اندر سبو
|گفت آخر در سبو واگو که چیست
|گفت از آنک خورده ام گفت این خفیست
|گفت آنچ خورده ای آن چیست آن
|گفت آنک در سبو مخفیست آن
|دور می شد این سؤال و این جواب
|ماند چون خر محتسب اندر خلاب
|گفت او را محتسب هین آه کن
|مست هوهو کرد هنگام سخن
|گفت گفتم آه کن هو می کنی
|گفت من شاد و تو از غم منحنی
|آه از درد و غم و بیدادیست
|هوی هوی می خوران از شادیست
|محتسب گفت این ندانم خیز خیز
|معرفت متراش و بگذار این ستیز
|گفت رو تو از کجا من از کجا
|گفت مستی خیز تا زندان بیا
|گفت مست ای محتسب بگذار و رو
|از برهنه کی توان بردن گرو
|گر مرا خود قوت رفتن بدی
|خانهٔ خود رفتمی وین کی شدی
|من اگر با عقل و با امکانمی
|همچو شیخان بر سر دکانمی
|گفت آن طالب که آخر یک نفس
|ای سواره بر نی این سو ران فرس
|راند سوی او که هین زوتر بگو
|کاسپ من بس توسنست و تندخو
|تا لگد بر تو نکوبد زود باش
|از چه می پرسی بیانش کن تو فاش
|او مجال راز دل گفتن ندید
|زو برون شو کرد و در لاغش کشید
|گفت می خواهم درین کوچه زنی
|کیست لایق از برای چون منی
|گفت سه گونه زن اند اندر جهان
|آن دو رنج و این یکی گنج روان
|آن یکی را چون بخواهی کل تراست
|وآن دگر نیمی ترا نیمی جداست
|وآن سیم هیچ او ترا نبود بدان
|این شنودی دور شو رفتم روان
|تا ترا اسپم نپراند لگد
|که بیفتی بر نخیزی تا ابد
|شیخ راند اندر میان کودکان
|بانگ زد بار دگر او را جوان
|که بیا آخر بگو تفسیر این
|این زنان سه نوع گفتی بر گزین
|راند سوی او و گفتش بکر خاص
|کل ترا باشد ز غم یابی خلاص
|وانک نیمی آن تو بیوه بود
|وانک هیچست آن عیال با ولد
|چون ز شوی اولش کودک بود
|مهر و کل خاطرش آن سو رود
|دور شو تا اسپ نندازد لگد
|سم اسپ توسنم بر تو رسد
|های هویی کرد شیخ باز راند
|کودکان را باز سوی خویش خواند
|باز بانگش کرد آن سایل بیا
|یک سؤالم ماند ای شاه کیا
|باز راند این سو بگو زوتر چه بود
|که ز میدان آن بچه گویم ربود
|گفت ای شه با چنین عقل و ادب
|این چه شیدست این چه فعلست ای عجب
|تو ورای عقل کلی در بیان
|آفتابی در جنون چونی نهان
|گفت این اوباش رایی می زنند
|تا درین شهر خودم قاضی کنند
|دفع می گفتم مرا گفتند نی
|نیست چون تو عالمی صاحب فنی
|با وجود تو حرامست و خبیث
|که کم از تو در قضا گوید حدیث
|در شریعت نیست دستوری که ما
|کمتر از تو شه کنیم و پیشوا
|زین ضرورت گیج و دیوانه شدم
|لیک در باطن همانم که بدم
|عقل من گنجست و من ویرانه ام
|گنج اگر پیدا کنم دیوانه ام
|اوست دیوانه که دیوانه نشد
|این عسس را دید و در خانه نشد
|دانش من جوهر آمد نه عرض
|این بهایی نیست بهر هر غرض
|کان قندم نیستان شکرم
|هم زمن می روید و من می خورم
|علم تقلیدی و تعلیمیست آن
|کز نفور مستمع دارد فغان
|چون پی دانه نه بهر روشنیست
|همچو طالب علم دنیای دنیست
|طالب علمست بهر عام و خاص
|نه که تا یابد ازین عالم خلاص
|همچو موشی هر طرف سوراخ کرد
|چونک نورش راند از در گفت برد
|چونک سوی دشت و نورش ره نبود
|هم در آن ظلمات جهدی می نمود
|گر خدایش پر دهد پر خرد
|برهد از موشی و چون مرغان پرد
|ور نجوید پر بماند زیر خاک
|ناامید از رفتن راه سماک
|علم گفتاری که آن بی جان بود
|عاشق روی خریداران بود
|گرچه باشد وقت بحث علم زفت
|چون خریدارش نباشد مرد و رفت
|مشتری من خدایست او مرا
|می کشد بالا که الله اشتری
|خونبهای من جمال ذوالجلال
|خونبهای خود خورم کسب حلال
|این خریداران مفلس را بهل
|چه خریداری کند یک مشت گل
|گل مخور گل را مخر گل را مجو
|زانک گل خوارست دایم زردرو
|دل بخور تا دایما باشی جوان
|از تجلی چهره ات چون ارغوان
|یا رب این بخشش نه حد کار ماست
|لطف تو لطف خفی را خود سزاست
|دست گیر از دست ما ما را بخر
|پرده را بر دار و پردهٔ ما مدر
|باز خر ما را ازین نفس پلید
|کاردش تا استخوان ما رسید
|از چو ما بیچارگان این بند سخت
|کی گشاید ای شه بی تاج و تخت
|این چنین قفل گران را ای ودود
|کی تواند جز که فضل تو گشود
|ما ز خود سوی تو گردانیم سر
|چون توی از ما به ما نزدیکتر
|این دعا هم بخشش و تعلیم تست
|گرنه در گلخن گلستان از چه رست
|در میان خون و روده فهم و عقل
|جز ز اکرام تو نتوان کرد نقل
|از دو پاره پیه این نور روان
|موج نورش می زند بر آسمان
|گوشت پاره که زبان آمد ازو
|می رود سیلاب حکمت همچو جو
|سوی سوراخی که نامش گوشهاست
|تا بباغ جان که میوه ش هوشهاست
|شاه راه باغ جانها شرع اوست
|باغ و بستانهای عالم فرع اوست
|اصل و سرچشمهٔ خوشی آنست آن
|زود تجری تحتها الانهار خوان
|گفت پیغامبر مر آن بیمار را
|چون عیادت کرد یار زار را
|که مگر نوعی دعایی کرده ای
|از جهالت زهربایی خورده ای
|یاد آور چه دعا می گفته ای
|چون ز مکر نفس می آشفته ای
|گفت یادم نیست الا همتی
|دار با من یادم آید ساعتی
|از حضور نوربخش مصطفی
|پیش خاطر آمد او را آن دعا
|تافت زان روزن که از دل تا دلست
|روشنی که فرق حق و باطلست
|گفت اینک یادم آمد ای رسول
|آن دعا که گفته ام من بوالفضول
|چون گرفتار گنه می آمدم
|غرقه دست اندر حشایش می زدم
|از تو تهدید و وعیدی می رسید
|مجرمان را از عذاب بس شدید
|مضطرب می گشتم و چاره نبود
|بند محکم بود و قفل ناگشود
|نی مقام صبر و نی راه گریز
|نی امید توبه نی جای ستیز
|من چو هاروت و چو ماروت از حزن
|آه می کردم که ای خلاق من
|از خطر هاروت و ماروت آشکار
|چاه بابل را بکردند اختیار
|تا عذاب آخرت اینجا کشند
|گربزند و عاقل و ساحروشند
|نیک کردند و بجای خویش بود
|سهل تر باشد ز آتش رنج دود
|حد ندارد وصف رنج آن جهان
|سهل باشد رنج دنیا پیش آن
|ای خنک آن کو جهادی می کند
|بر بدن زجری و دادی می کند
|تا ز رنج آن جهانی وا رهد
|بر خود این رنج عبادت می نهد
|من همی گفتم که یا رب آن عذاب
|هم درین عالم بران بر من شتاب
|تا در آن عالم فراغت باشدم
|در چنین درخواست حلقه می زدم
|این چنین رنجوریی پیدام شد
|جان من از رنج بی آرام شد
|مانده ام از ذکر و از اوراد خود
|بی خبر گشتم ز خویش و نیک و بد
|گر نمی دیدم کنون من روی تو
|ای خجسته وی مبارک بوی تو
|می شدم از بند من یکبارگی
|کردیم شاهانه این غمخوارگی
|گفت هی هی این دعا دیگر مکن
|بر مکن تو خویش را از بیخ و بن
|تو چه طاقت داری ای مور نژند
|که نهد بر تو چنان کوه بلند
|گفت توبه کردم ای سلطان که من
|از سر جلدی نلافم هیچ فن
|این جهان تیهست و تو موسی و ما
|از گنه در تیه مانده مبتلا
|قوم موسی راه می پیموده اند
|آخر اندر گام اول بوده اند
|سالها ره می رویم و در اخیر
|همچنان در منزل اول اسیر
|گر دل موسی ز ما راضی بدی
|تیه را راه و کران پیدا شدی
|ور بکل بیزار بودی او ز ما
|کی رسیدی خوانمان هیچ از سما
|کی ز سنگی چشمه ها جوشان شدی
|در بیابان مان امان جان شدی
|بل به جای خوان خود آتش آمدی
|اندرین منزل لهب بر ما زدی
|چون دو دل شد موسی اندر کار ما
|گاه خصم ماست و گاهی یار ما
|خشمش آتش می زند در رخت ما
|حلم او رد می کند تیر بلا
|کی بود که حلم گردد خشم نیز
|نیست این نادر ز لطفت ای عزیز
|مدح حاضر وحشتست از بهر این
|نام موسی می برم قاصد چنین
|ورنه موسی کی روا دارد که من
|پیش تو یاد آورم از هیچ تن
|عهد ما بشکست صد بار و هزار
|عهد تو چون کوه ثابت بر قرار
|عهد ما کاه و به هر بادی زبون
|عهد تو کوه و ز صد که هم فزون
|حق آن قوت که بر تلوین ما
|رحمتی کن ای امیر لونها
|خویش را دیدیم و رسوایی خویش
|امتحان ما مکن ای شاه بیش
|تا فضیحتهای دیگر را نهان
|کرده باشی ای کریم مستعان
|بی حدی تو در جمال و در کمال
|در کژی ما بی حدیم و در ضلال
|بی حدی خویش بگمار ای کریم
|بر کژی بی حد مشتی لئیم
|هین که از تقطیع ما یک تار ماند
|مصر بودیم و یکی دیوار ماند
|البقیه البقیه ای خدیو
|تا نگردد شاد کلی جان دیو
|بهر ما نی بهر آن لطف نخست
|که تو کردی گمرهان را باز جست
|چون نمودی قدرتت بنمای رحم
|ای نهاده رحمها در لحم و شحم
|این دعا گر خشم افزاید ترا
|تو دعا تعلیم فرما مهترا
|آنچنان کادم بیفتاد از بهشت
|رجعتش دادی که رست از دیو زشت
|دیو کی بود کو ز آدم بگذرد
|بر چنین نطعی ازو بازی برد
|در حقیقت نفع آدم شد همه
|لعنت حاسد شده آن دمدمه
|بازیی دید و دو صد بازی ندید
|پس ستون خانهٔ خود را برید
|آنشی زد شب بکشت دیگران
|باد آتش را بکشت او بران
|چشم بندی بود لعنت دیو را
|تا زیان خصم دید آن ریو را
|خود زیان جان او شد ریو او
|گویی آدم بود دیو دیو او
|لعنت این باشد که کژبینش کند
|حاسد و خودبین و پر کینش کند
|تا نداند که هر آنک کرد بد
|عاقبت باز آید و بر وی زند
|جمله فرزین بندها بیند بعکس
|مات بر وی گردد و نقصان و وکس
|زانک گر او هیچ بیند خویش را
|مهلک و ناسور بیند ریش را
|درد خیزد زین چنین دیدن درون
|درد او را از حجاب آرد برون
|تا نگیرد مادران را درد زه
|طفل در زادن نیابد هیچ ره
|این امانت در دل و دل حامله ست
|این نصیحتها مثال قابله ست
|قابله گوید که زن را درد نیست
|درد باید درد کودک را رهیست
|آنک او بی درد باشد ره زنست
|زانک بی دردی انا الحق گفتنست
|آن انا بی وقت گفتن لعنتست
|آن انا در وقت گفتن رحمتست
|آن انا منصور رحمت شد یقین
|آن انا فرعون لعنت شد ببین
|لاجرم هر مرغ بی هنگام را
|سر بریدن واجبست اعلام را
|سر بریدن چیست کشتن نفس را
|در جهاد و ترک گفتن تفس را
|آنچنانک نیش کزدم بر کنی
|تا که یابد او ز کشتن ایمنی
|بر کنی دندان پر زهری ز مار
|تا رهد مار از بلای سنگسار
|هیچ نکشد نفس را جز ظل پیر
|دامن آن نفس کش را سخت گیر
|چون بگیری سخت آن توفیق هوست
|در تو هر قوت که آید جذب اوست
|ما رمیت اذ رمیت راست دان
|هر چه کارد جان بود از جان جان
|دست گیرنده ویست و بردبار
|دم بدم آن دم ازو اومید دار
|نیست غم گر دیر بی او مانده ای
|دیرگیر و سخت گیرش خوانده ای
|دیر گیرد سخت گیرد رحمتش
|یک دمت غایب ندارد حضرتش
|ور تو خواهی شرح این وصل و ولا
|از سر اندیشه می خوان والضحی
|ور تو گویی هم بدیها از ویست
|لیک آن نقصان فضل او کیست
|آن بدی دادن کمال اوست هم
|من مثالی گویمت ای محتشم
|کرد نقاشی دو گونه نقشها
|نقشهای صاف و نقشی بی صفا
|نقش یوسف کرد و حور خوش سرشت
|نقش عفریتان و ابلیسان زشت
|هر دو گونه نقش استادی اوست
|زشتی او نیست آن رادی اوست
|زشت را در غایت زشتی کند
|جمله زشتیها به گردش بر تند
|تا کمال دانشش پیدا شود
|منکر استادیش رسوا شود
|ور نداند زشت کردن ناقص است
|زین سبب خلاق گبر و مخلص است
|پس ازین رو کفر و ایمان شاهدند
|بر خداوندیش و هر دو ساجدند
|لیک مؤمن دان که طوعا ساجدست
|زانک جویای رضا و قاصدست
|هست کرها گبر هم یزدان پرست
|لیک قصد او مرادی دیگرست
|قلعهٔ سلطان عمارت می کند
|لیک دعوی امارت می کند
|گشته یاغی تا که ملک او بود
|عاقبت خود قلعه سلطانی شود
|مؤمن آن قلعه برای پادشاه
|می کند معمور نه از بهر جاه
|زشت گوید ای شه زشت آفرین
|قادری بر خوب و بر زشت مهین
|خوب گوید ای شه حسن و بها
|پاک گردانیدیم از عیبها
|گفت پیغامبر مر آن بیمار را
|این بگو کای سهل کن دشوار را
|آتنا فی دار دنیانا حسن
|آتنا فی دار عقبانا حسن
|راه را بر ما چو بستان کن لطیف
|منزل ما خود تو باشی ای شریف
|مؤمنان در حشر گویند ای ملک
|نی که دوزخ بود راه مشترک
|مؤمن و کافر برو یابد گذار
|ما ندیدیم اندرین ره دود و نار
|نک بهشت و بارگاه آمنی
|پس کجا بود آن گذرگاه دنی
|پس ملک گوید که آن روضهٔ خضر
|که فلان جا دیده اید اندر گذر
|دوزخ آن بود و سیاستگاه سخت
|بر شما شد باغ و بستان و درخت
|چون شما این نفس دوزخ خوی را
|آتشی گبر فتنه جوی را
|جهدها کردید و او شد پر صفا
|نار را کشتید از بهر خدا
|آتش شهوت که شعله می زدی
|سبزهٔ تقوی شد و نور هدی
|آتش خشم از شما هم حلم شد
|ظلمت جهل از شما هم علم شد
|آتش حرص از شما ایثار شد
|و آن حسد چون خار بد گلزار شد
|چون شما این جمله آتشهای خویش
|بهر حق کشتید جمله پیش پیش
|نفس ناری را چو باغی ساختید
|اندرو تخم وفا انداختید
|بلبلان ذکر و تسبیح اندرو
|خوش سرایان در چمن بر طرف جو
|داعی حق را اجابت کرده اید
|در جحیم نفس آب آورده اید
|دوزخ ما نیز در حق شما
|سبزه گشت و گلشن و برگ و نوا
|چیست احسان را مکافات ای پسر
|لطف و احسان و ثواب معتبر
|نی شما گفتید ما قربانییم
|پیش اوصاف بقا ما فانییم
|ما اگر قلاش و گر دیوانه ایم
|مست آن ساقی و آن پیمانه ایم
|بر خط و فرمان او سر می نهیم
|جان شیرین را گروگان می دهیم
|تا خیال دوست در اسرار ماست
|چاکری و جانسپاری کار ماست
|هر کجا شمع بلا افروختند
|صد هزاران جان عاشق سوختند
|عاشقانی کز درون خانه اند
|شمع روی یار را پروانه اند
|ای دل آنجا رو که با تو روشنند
|وز بلاها مر ترا چون جوشنند
|بر جنایاتت مواسا می کنند
|در میان جان ترا جا می کنند
|زان میان جان ترا جا می کنند
|تا ترا پر باده چون جا می کنند
|در میان جان ایشان خانه گیر
|در فلک خانه کن ای بدر منیر
|چون عطارد دفتر دل وا کنند
|تا که بر تو سرها پیدا کنند
|پیش خویشان باش چون آواره ای
|بر مه کامل زن ار مه پاره ای
|جزو را از کل خود پرهیز چیست
|با مخالف این همه آمیز چیست
|جنس را بین نوع گشته در روش
|غیبها بین عین گشته در رهش
|تا چو زن عشوه خری ای بی خرد
|از دروغ و عشوه کی یابی مدد
|چاپلوس و لفظ شیرین و فریب
|می ستانی می نهی چون زن به جیب
|مر ترا دشنام و سیلی شهان
|بهتر آید از ثنای گمرهان
|صفع شاهان خور مخور شهد خسان
|تا کسی گردی ز اقبال کسان
|زانک ازیشان خلعت و دولت رسد
|در پناه روح جان گردد جسد
|هر کجا بینی برهنه و بی نوا
|دان که او بگریختست از اوستا
|تا چنان گردد که می خواهد دلش
|آن دل کور بد بی حاصلش
|گر چنان گشتی که استا خواستی
|خویش را و خویش را آراستی
|هر که از استا گریزد در جهان
|او ز دولت می گریزد این بدان
|پیشه ای آموختی در کسب تن
|چنگ اندر پیشهٔ دینی بزن
|در جهان پوشیده گشتی و غنی
|چون برون آیی ازینجا چون کنی
|پیشه ای آموز کاندر آخرت
|اندر آید دخل کسب مغفرت
|آن جهان شهریست پر بازار و کسب
|تا نپنداری که کسب اینجاست حسب
|حق تعالی گفت کین کسب جهان
|پیش آن کسبست لعب کودکان
|همچو آن طفلی که بر طفلی تند
|شکل صحبت کن مساسی می کند
|کودکان سازند در بازی دکان
|سود نبود جز که تعبیر زمان
|شب شود در خانه آید گرسنه
|کودکان رفته بمانده یک تنه
|این جهان بازی گهست و مرگ شب
|باز گردی کیسه خالی پر تعب
|کسب دین عشقست و جذب اندرون
|قابلیت نور حق را ای حرون
|کسب فانی خواهدت این نفس خس
|چند کسب خس کنی بگذار بس
|نفس خس گر جویدت کسب شریف
|حیله و مکری بود آن را ردیف
|در خبر آمد که خال مؤمنان
|خفته بد در قصر بر بستر ستان
|قصر را از اندرون در بسته بود
|کز زیارتهای مردم خسته بود
|ناگهان مردی ورا بیدار کرد
|چشم چون بگشاد پنهان گشت مرد
|گفت اندر قصر کس را ره نبود
|کیست کین گستاخی و جرات نمود
|گرد برگشت و طلب کرد آن زمان
|تا بیاید زان نهان گشته نشان
|او پس در مدبری را دید کو
|در پس پرده نهان می کرد رو
|گفت هی تو کیستی نام تو چیست
|گفت نامم فاش ابلیس شقیست
|گفت بیدارم چرا کردی بجد
|راست گو با من مگو بر عکس و ضد
|گفت هنگام نماز آخر رسید
|سوی مسجد زود می باید دوید
|عجلوا الطاعات قبل الفوت گفت
|مصطفی چون در معنی می بسفت
|گفت نی نی این غرض نبود ترا
|که بخیری ره نما باشی مرا
|دزد آید از نهان در مسکنم
|گویدم که پاسبانی می کنم
|من کجا باور کنم آن دزد را
|دزد کی داند ثواب و مزد را
|گفت ما اول فرشته بوده ایم
|راه طاعت را بجان پیموده ایم
|سالکان راه را محرم بدیم
|ساکنان عرش را همدم بدیم
|پیشهٔ اول کجا از دل رود
|مهر اول کی ز دل بیرون شود
|در سفر گر روم بینی یا ختن
|از دل تو کی رود حب الوطن
|ما هم از مستان این می بوده ایم
|عاشقان درگه وی بوده ایم
|ناف ما بر مهر او ببریده اند
|عشق او در جان ما کاریده اند
|روز نیکو دیده ایم از روزگار
|آب رحمت خورده ایم اندر بهار
|نی که ما را دست فضلش کاشتست
|از عدم ما را نه او بر داشتست
|ای بسا کز وی نوازش دیده ایم
|در گلستان رضا گردیده ایم
|بر سر ما دست رحمت می نهاد
|چشمه های لطف از ما می گشاد
|وقت طفلی ام که بودم شیرجو
|گاهوارم را کی جنبانید او
|از کی خوردم شیر غیر شیر او
|کی مرا پرورد جز تدبیر او
|خوی کان با شیر رفت اندر وجود
|کی توان آن را ز مردم واگشود
|گر عتابی کرد دریای کرم
|بسته کی گردند درهای کرم
|اصل نقدش داد و لطف و بخششست
|قهر بر وی چون غباری از غشست
|از برای لطف عالم را بساخت
|ذره ها را آفتاب او نواخت
|فرقت از قهرش اگر آبستنست
|بهر قدر وصل او دانستنست
|تا دهد جان را فراقش گوشمال
|جان بداند قدر ایام وصال
|گفت پیغامبر که حق فرموده است
|قصد من از خلق احسان بوده است
|آفریدم تا ز من سودی کنند
|تا ز شهدم دست آلودی کنند
|نه برای آنک تا سودی کنم
|وز برهنه من قبایی بر کنم
|چند روزی که ز پیشم رانده ست
|چشم من در روی خوبش مانده ست
|کز چنان رویی چنین قهر ای عجب
|هر کسی مشغول گشته در سبب
|من سبب را ننگرم کان حادثست
|زانک حادث حادثی را باعثست
|لطف سابق را نظاره می کنم
|هرچه آن حادث دو پاره می کنم
|ترک سجده از حسد گیرم که بود
|آن حسد از عشق خیزد نه از جحود
|هر حسد از دوستی خیزد یقین
|که شود با دوست غیری همنشین
|هست شرط دوستی غیرت پزی
|همچو شرط عطسه گفتن دیر زی
|چونک بر نطعش جز این بازی نبود
|گفت بازی کن چه دانم در فزود
|آن یکی بازی که بد من باختم
|خویشتن را در بلا انداختم
|در بلا هم می چشم لذات او
|مات اویم مات اویم مات او
|چون رهاند خویشتن را ای سره
|هیچ کس در شش جهت از ششدره
|جزو شش از کل شش چون وا رهد
|خاصه که بی چون مرورا کژ نهد
|هر که در شش او درون آتشست
|اوش برهاند که خلاق ششست
|خود اگر کفرست و گر ایمان او
|دست باف حضرتست و آن او
|گفت امیر او را که اینها راستست
|لیک بخش تو ازینها کاستست
|صد هزاران را چو من تو ره زدی
|حفره کردی در خزینه آمدی
|آتشی از تو نسوزم چاره نیست
|کیست کز دست تو جامه ش پاره نیست
|طبعت ای آتش چو سوزانیدنیست
|تا نسوزانی تو چیزی چاره نیست
|لعنت این باشد که سوزانت کند
|اوستاد جمله دزدانت کند
|با خدا گفتی شنیدی روبرو
|من چه باشم پیش مکرت ای عدو
|معرفتهای تو چون بانگ صفیر
|بانگ مرغانست لیکن مرغ گیر
|صد هزاران مرغ را آن ره زدست
|مرغ غره کشنایی آمدست
|در هوا چون بشنود بانگ صفیر
|از هوا آید شود اینجا اسیر
|قوم نوح از مکر تو در نوحه اند
|دل کباب و سینه شرحه شرحه اند
|عاد را تو باد دادی در جهان
|در فکندی در عذاب و اندهان
|از تو بود آن سنگسار قوم لوط
|در سیاهابه ز تو خوردند غوط
|مغز نمرود از تو آمد ریخته
|ای هزاران فتنه ها انگیخته
|عقل فرعون ذکی فیلسوف
|کور گشت از تو نیابید او وقوف
|بولهب هم از تو نااهلی شده
|بوالحکم هم از تو بوجهلی شده
|ای برین شطرنج بهر یاد را
|مات کرده صد هزار استاد را
|ای ز فرزین بندهای مشکلت
|سوخته دلها سیه گشته دلت
|بحر مکری تو خلایق قطره ای
|تو چو کوهی وین سلیمان ذره ای
|کی رهد از مکر تو ای مختصم
|غرق طوفانیم الا من عصم
|بس ستارهٔ سعد از تو محترق
|بس سپاه و جمع از تو مفترق
|گفت ابلیسش گشای این عقده ها
|من محکم قلب را و نقد را
|امتحان شیر و کلبم کرد حق
|امتحان نقد و قلبم کرد حق
|قلب را من کی سیه رو کرده ام
|صیرفی ام قیمت او کرده ام
|نیکوان را رهنمایی می کنم
|شاخه های خشک را بر می کنم
|این علفها می نهم از بهر چیست
|تا پدید آید که حیوان جنس کیست
|گرگ از آهو چو زاید کودکی
|هست در گرگیش و آهویی شکی
|تو گیاه و استخوان پیشش بریز
|تا کدامین سو کند او گام تیز
|گر به سوی استخوان آید سگست
|ور گیا خواهد یقین آهو رگست
|قهر و لطفی جفت شد با همدگر
|زاد ازین هر دو جهانی خیر و شر
|تو گیاه و استخوان را عرضه کن
|قوت نفس و قوت جان را عرضه کن
|گر غذای نفس جوید ابترست
|ور غذای روح خواهد سرورست
|گر کند او خدمت تن هست خر
|ور رود در بحر جان یابد گهر
|گرچه این دو مختلف خیر و شرند
|لیک این هر دو به یک کار اندرند
|انبیا طاعات عرضه می کنند
|دشمنان شهوات عرضه می کنند
|نیک را چون بد کنم یزدان نیم
|داعیم من خالق ایشان نیم
|خوب را من زشت سازم رب نه ام
|زشت را و خوب را آیینه ام
|سوخت هندو آینه از درد را
|کین سیه رو می نماید مرد را
|گفت آیینه گناه از من نبود
|جرم او را نه که روی من زدود
|او مرا غماز کرد و راست گو
|تا بگویم زشت کو و خوب کو
|من گواهم بر گوا زندان کجاست
|اهل زندان نیستم ایزد گواست
|هر کجا بینم نهال میوه دار
|تربیتها می کنم من دایه وار
|هر کجا بینم درخت تلخ و خشک
|می برم من تا رهد از پشک مشک
|خشک گوید باغبان را کای فتی
|مر مرا چه می بری سر بی خطا
|باغبان گوید خمش ای زشت خو
|بس نباشد خشکی تو جرم تو
|خشک گوید راستم من کژ نیم
|تو چرا بی جرم می بری پیم
|باغبان گوید اگر مسعودیی
|کاشکی کژ بودیی تر بودیی
|جاذب آب حیاتی گشتیی
|اندر آب زندگی آغشتیی
|تخم تو بد بوده است و اصل تو
|با درخت خوش نبوده وصل تو
|شاخ تلخ ار با خوشی وصلت کند
|آن خوشی اندر نهادش بر زند
|گفت امیر ای راه زن حجت مگو
|مر ترا ره نیست در من ره مجو
|ره زنی و من غریب و تاجرم
|هر لباساتی که آری کی خرم
|گرد رخت من مگرد از کافری
|تو نه ای رخت کسی را مشتری
|مشتری نبود کسی را راه زن
|ور نماید مشتری مکرست و فن
|تا چه دارد این حسود اندر کدو
|ای خدا فریاد ما را زین عدو
|گر یکی فصلی دگر در من دمد
|در رباید از من این ره زن نمد
|این حدیثش همچو دودست ای اله
|دست گیر ار نه گلیمم شد سیاه
|من به حجت بر نیایم با بلیس
|کوست فتنهٔ هر شریف و هر خسیس
|آدمی کو علم الاسما بگست
|در تک چون برق این سگ بی تکست
|از بهشت انداختش بر روی خاک
|چون سمک در شست او شد از سماک
|نوحهٔ انا ظلمنا می زدی
|نیست دستان و فسونش را حدی
|اندرون هر حدیث او شرست
|صد هزاران سحر در وی مضمرست
|مردی مردان ببندد در نفس
|در زن و در مرد افروزد هوس
|ای بلیس خلق سوز فتنه جو
|بر چیم بیدار کردی راست گو
|گفت هر مردی که باشد بد گمان
|نشنود او راست را با صد نشان
|هر درونی که خیال اندیش شد
|چون دلیل آری خیالش بیش شد
|چون سخن در وی رود علت شود
|تیغ غازی دزد را آلت شود
|پس جواب او سکوتست و سکون
|هست با ابله سخن گفتن جنون
|تو ز من با حق چه نالی ای سلیم
|تو بنال از شر آن نفس لئیم
|تو خوری حلوا ترا دنبل شود
|تب بگیرد طبع تو مختل شود
|بی گنه لعنت کنی ابلیس را
|چون نبینی از خود آن تلبیس را
|نیست از ابلیس از تست ای غوی
|که چو روبه سوی دنبه می روی
|چونک در سبزه ببینی دنبه ها
|دام باشد این ندانی تو چرا
|زان ندانی کت ز دانش دور کرد
|میل دنبه چشم و عقلت کور کرد
|حبک الاشیاء یعمیک یصم
|نفسک السودا جنت لا تختصم
|تو گنه بر من منه کژ کژ مبین
|من ز بد بیزارم و از حرص و کین
|من بدی کردم پشیمانم هنوز
|انتظارم تا دیم گردد تموز
|متهم گشتم میان خلق من
|فعل خود بر من نهد هر مرد و زن
|گرگ بیچاره اگرچه گرسنست
|متهم باشد که او در طنطنه ست
|از ضعیفی چون نتواند راه رفت
|خلق گوید تخمه است از لوت زفت
|گفت غیر راستی نرهاندت
|داد سوی راستی می خواندت
|راست گو تا وا رهی از چنگ من
|مکر ننشاند غبار جنگ من
|گفت چون دانی دروغ و راست را
|ای خیال اندیش پر اندیشه ها
|گفت پیغامبر نشانی داده است
|قلب و نیکو را محک بنهاده است
|گفته است الکذب ریب فی القلوب
|گفت الصدق طمانین طروب
|دل نیارامد ز گفتار دروغ
|آب و روغن هیچ نفروزد فروغ
|در حدیث راست آرام دلست
|راستیها دانهٔ دام دلست
|دل مگر رنجور باشد بد دهان
|که نداند چاشنی این و آن
|چون شود از رنج و علت دل سلیم
|طعم کذب و راست را باشد علیم
|حرص آدم چون سوی گندم فزود
|از دل آدم سلیمی را ربود
|پس دروغ و عشوه ات را گوش کرد
|غره گشت و زهر قاتل نوش کرد
|کزدم از گندم ندانست آن نفس
|می پرد تمییز از مست هوس
|خلق مست آرزواند و هوا
|زان پذیرااند دستان ترا
|هر که خود را از هوا خو باز کرد
|چشم خود را آشنای راز کرد
|قاضیی بنشاندند و می گریست
|گفت نایب قاضیا گریه ز چیست
|این نه وقت گریه و فریاد تست
|وقت شادی و مبارک باد تست
|گفت اه چون حکم راند بی دلی
|در میان آن دو عالم جاهلی
|آن دو خصم از واقعهٔ خود واقفند
|قاضی مسکین چه داند زان دو بند
|جاهلست و غافلست از حالشان
|چون رود در خونشان و مالشان
|گفت خصمان عالم اند و علتی
|جاهلی تو لیک شمع ملتی
|زانک تو علت نداری در میان
|آن فراغت هست نور دیدگان
|وان دو عالم را غرضشان کور کرد
|علمشان را علت اندر گور کرد
|جهل را بی علتی عالم کند
|علم را علت کژ و ظالم کند
|تا تو رشوت نستدی بیننده ای
|چون طمع کردی ضریر و بنده ای
|از هوا من خوی را وا کرده ام
|لقمه های شهوتی کم خورده ام
|چاشنی گیر دلم شد با فروغ
|راست را داند حقیقت از دروغ
|تو چرا بیدار کردی مر مرا
|دشمن بیداریی تو ای دغا
|همچو خشخاشی همه خواب آوری
|همچو خمری عقل و دانش را بری
|چارمیخت کرده ام هین راست گو
|راست را دانم تو حیلتها مجو
|من ز هر کس آن طمع دارم که او
|صاحب آن باشد اندر طبع و خو
|من ز سرکه می نجویم شکری
|مر مخنث را نگیرم لشکری
|همچو گبران من نجویم از بتی
|کو بود حق یا خود از حق آیتی
|من ز سرگین می نجویم بوی مشک
|من در آب جو نجویم خشت خشک
|من ز شیطان این نجویم کوست غیر
|کو مرا بیدار گرداند بخیر
|گفت بسیار آن بلیس از مکر و غدر
|میر ازو نشنید کرد استیز و صبر
|از بن دندان بگفتش بهر آن
|کردمت بیدار می دان ای فلان
|تا رسی اندر جماعت در نماز
|از پی پیغامبر دولت فراز
|گر نماز از وقت رفتی مر ترا
|این جهان تاریک گشتی بی ضیا
|از غبین و درد رفتی اشکها
|از دو چشم تو مثال مشکها
|ذوق دارد هر کسی در طاعتی
|لاجرم نشکیبد از وی ساعتی
|آن غبین و درد بودی صد نماز
|کو نماز و کو فروغ آن نیاز
|آن یکی می رفت در مسجد درون
|مردم از مسجد همی آمد برون
|گشت پرسان که جماعت را چه بود
|که ز مسجد می برون آیند زود
|آن یکی گفتش که پیغامبر نماز
|با جماعت کرد و فارغ شد ز راز
|تو کجا در می روی ای مرد خام
|چونک پیغامبر بدادست السلام
|گفت آه و دود از آن اه شد برون
|آه او می داد از دل بوی خون
|آن یکی گفتا بده آن آه را
|وین نماز من ترا بادا عطا
|گفت دادم آه و پذرفتم نماز
|او ستد آن آه را با صد نیاز
|شب بخواب اندر بگفتش هاتفی
|که خریدی آب حیوان و شفا
|حرمت این اختیار و این دخول
|شد نماز جملهٔ خلقان قبول
|پس عزازیلش بگفت ای میر راد
|مکر خود اندر میان باید نهاد
|گر نمازت فوت می شد آن زمان
|می زدی از درد دل آه و فغان
|آن تاسف و آن فغان و آن نیاز
|درگذشتی از دو صد ذکر و نماز
|من ترا بیدار کردم از نهیب
|تا نسوزاند چنان آهی حجاب
|تا چنان آهی نباشد مر ترا
|تا بدان راهی نباشد مر ترا
|من حسودم از حسد کردم چنین
|من عدوم کار من مکرست و کین
|گفت اکنون راست گفتی صادقی
|از تو این آید تو این را لایقی
|عنکبوتی تو مگس داری شکار
|من نیم ای سگ مگس زحمت میار
|باز اسپیدم شکارم شه کند
|عنکبوتی کی بگرد ما تند
|رو مگس می گیر تا توانی هلا
|سوی دوغی زن مگسها را صلا
|ور بخوانی تو به سوی انگبین
|هم دروغ و دوغ باشد آن یقین
|تو مرا بیدار کردی خواب بود
|تو نمودی کشتی آن گرداب بود
|تو مرا در خیر زان می خواندی
|تا مرا از خیر بهتر راندی
|این بدان ماند که شخصی دزد دید
|در وثاق اندر پی او می دوید
|تا دو سه میدان دوید اندر پیش
|تا در افکند آن تعب اندر خویش
|اندر آن حمله که نزدیک آمدش
|تا بدو اندر جهد در یابدش
|دزد دیگر بانگ کردش که بیا
|تا ببینی این علامات بلا
|زود باش و باز گرد ای مرد کار
|تا ببینی حال اینجا زار زار
|گفت باشد کان طرف دزدی بود
|گر نگردم زود این بر من رود
|در زن و فرزند من دستی زند
|بستن این دزد سودم کی کند
|این مسلمان از کرم می خواندم
|گر نگردم زود پیش آید ندم
|بر امید شفقت آن نیکخواه
|دزد را بگذاشت باز آمد براه
|گفت ای یار نکو احوال چیست
|این فغان و بانگ تو از دست کیست
|گفت اینک بین نشان پای دزد
|این طرف رفتست دزد زن بمزد
|نک نشان پای دزد قلتبان
|در پی او رو بدین نقش و نشان
|گفت ای ابله چه می گویی مرا
|من گرفته بودم آخر مر ورا
|دزد را از بانگ تو بگذاشتم
|من تو خر را آدمی پنداشتم
|این چه ژاژست و چه هرزه ای فلان
|من حقیقت یافتم چه بود نشان
|گفت من از حق نشانت می دهم
|این نشانست از حقیقت آگهم
|گفت طراری تو یا خود ابلهی
|بلک تو دزدی و زین حال آگهی
|خصم خود را می کشیدم من کشان
|تو رهانیدی ورا کاینک نشان
|تو جهت گو من برونم از جهات
|در وصال آیات کو یا بینات
|صنع بیند مرد محجوب از صفات
|در صفات آنست کو گم کرد ذات
|واصلان چون غرق ذات اند ای پسر
|کی کنند اندر صفات او نظر
|چونک اندر قعر جو باشد سرت
|کی به رنگ آب افتد منظرت
|ور به رنگ آب باز آیی ز قعر
|پس پلاسی بستدی دادی تو شعر
|طاعت عامه گناه خاصگان
|وصلت عامه حجاب خاص دان
|مر وزیری را کند شه محتسب
|شه عدو او بود نبود محب
|هم گناهی کرده باشد آن وزیر
|بی سبب نبود تغیر ناگزیر
|آنک ز اول محتسب بد خود ورا
|بخت و روزی آن بدست از ابتدا
|لیک آنک اول وزیر شه بدست
|محتسب کردن سبب فعل بدست
|چون ترا شه ز آستانه پیش خواند
|باز سوی آستانه باز راند
|تو یقین می دان که جرمی کرده ای
|جبر را از جهل پیش آورده ای
|که مرا روزی و قسمت این بدست
|پس چرا دی بودت آن دولت به دست
|قسمت خود خود بریدی تو ز جهل
|قسمت خود را فزاید مرد اهل
|یک مثال دیگر اندر کژروی
|شاید ار از نقل قرآن بشنوی
|این چنین کژ بازیی در جفت و طاق
|با نبی می باختند اهل نفاق
|کز برای عز دین احمدی
|مسجدی سازیم و بود آن مرتدی
|این چنین کژ بازیی می باختند
|مسجدی جز مسجد او ساختند
|سقف و فرش و قبه اش آراسته
|لیک تفریق جماعت خواسته
|نزد پیغامبر بلابه آمدند
|همچو اشتر پیش او زانو زدند
|کای رسول حق برای محسنی
|سوی آن مسجد قدم رنجه کنی
|تا مبارک گردد از اقدام تو
|تا قیامت تازه بادا نام تو
|مسجد روز گلست و روز ابر
|مسجد روز ضرورت وقت فقر
|تا غریبی یابد آنجا خیر و جا
|تا فراوان گردد این خدمت سرا
|تا شعار دین شود بسیار و پر
|زانک با یاران شود خوش کار مر
|ساعتی آن جایگه تشریف ده
|تزکیه مان کن ز ما تعریف ده
|مسجد و اصحاب مسجد را نواز
|تو مهی ما شب دمی با ما بساز
|تا شود شب از جمالت همچو روز
|ای جمالت آفتاب جان فروز
|ای دریغا کان سخن از دل بدی
|تا مراد آن نفر حاصل شدی
|لطف کاید بی دل و جان در زبان
|همچو سبزهٔ تون بود ای دوستان
|هم ز دورش بنگر و اندر گذر
|خوردن و بو را نشاید ای پسر
|سوی لطف بی وفایان هین مرو
|کان پل ویران بود نیکو شنو
|گر قدم را جاهلی بر وی زند
|بشکند پل و آن قدم را بشکند
|هر کجا لشکر شکسته میشود
|از دو سه سست مخنث می بود
|در صف آید با سلاح او مردوار
|دل برو بنهند کاینک یار غار
|رو بگرداند چو بیند زخم را
|رفتن او بشکند پشت ترا
|این درازست و فراوان می شود
|وآنچ مقصودست پنهان می شود
|بر رسول حق فسونها خواندند
|رخش دستان و حیل می راندند
|آن رسول مهربان رحم کیش
|جز تبسم جز بلی ناورد پیش
|شکرهای آن جماعت یاد کرد
|در اجابت قاصدان را شاد کرد
|می نمود آن مکر ایشان پیش او
|یک به یک زان سان که اندر شیر مو
|موی را نادیده می کرد آن لطیف
|شیر را شاباش می گفت آن ظریف
|صد هزاران موی مکر و دمدمه
|چشم خوابانید آن دم زان همه
|راست می فرمود آن بحر کرم
|بر شما من از شما مشفق ترم
|من نشسته بر کنار آتشی
|با فروغ و شعلهٔ بس ناخوشی
|همچو پروانه شما آن سو دوان
|هر دو دست من شده پروانه ران
|چون بر آن شد تا روان گردد رسول
|غیرت حق بانگ زد مشنو ز غول
|کین خبیثان مکر و حیلت کرده اند
|جمله مقلوبست آنچ آورده اند
|قصد ایشان جز سیه رویی نبود
|خیر دین کی جست ترسا و جهود
|مسجدی بر جسر دوزخ ساختند
|با خدا نرد دغاها باختند
|قصدشان تفریق اصحاب رسول
|فضل حق را کی شناسد هر فضول
|تا جهودی را ز شام اینجا کشند
|که بوعظ او جهودان سرخوشند
|گفت پیغامبر که آری لیک ما
|بر سر راهیم و بر عزم غزا
|زین سفر چون باز گردم آنگهان
|سوی آن مسجد روان گردم روان
|دفعشان گفت و به سوی غزو تاخت
|با دغایان از دغا نردی بباخت
|چون بیامد از غزا باز آمدند
|چنگ اندر وعدهٔ ماضی زدند
|گفت حقش ای پیمبر فاش گو
|عذر را ور جنگ باشد باش گو
|گفتشان بس بد درون و دشمنید
|تا نگویم رازهاتان تن زنید
|چون نشانی چند از اسرارشان
|در بیان آورد بد شد کارشان
|قاصدان زو باز گشتند آن زمان
|حاش لله حاش لله دم زنان
|هر منافق مصحفی زیر بغل
|سوی پیغامبر بیاورد از دغل
|بهر سوگندان که ایمان جنتیست
|زانک سوگند آن کژان را سنتیست
|چون ندارد مرد کژ در دین وفا
|هر زمانی بشکند سوگند را
|راستان را حاجت سوگند نیست
|زانک ایشان را دو چشم روشنیست
|نقض میثاق و عهود از احمقیست
|حفظ ایمان و وفاکار تقیست
|گفت پیغامبر که سوگند شما
|راست گیرم یا که سوگند خدا
|باز سوگندی دگر خوردند قوم
|مصحف اندر دست و بر لب مهر صوم
|که بحق این کلام پاک راست
|کان بنای مسجد از بهر خداست
|اندر آنجا هیچ حیله و مکر نیست
|اندر آنجا ذکر و صدق و یاربیست
|گفت پیغامبر که آواز خدا
|می رسد در گوش من همچون صدا
|مهر بر گوش شما بنهاد حق
|تا به آواز خدا نارد سبق
|نک صریح آواز حق می آیدم
|همچو صاف از درد می پالایدم
|همچنانک موسی از سوی درخت
|بانگ حق بشنید کای مسعودبخت
|از درخت انی انا الله می شنید
|با کلام انوار می آمد پدید
|چون ز نور وحی در می ماندند
|باز نو سوگندها می خواندند
|چون خدا سوگند را خواند سپر
|کی نهد اسپر ز کف پیگارگر
|باز پیغامبر به تکذیب صریح
|قد کذبتم گفت با ایشان فصیح
|تا یکی یاری ز یاران رسول
|در دلش انکار آمد زان نکول
|که چنین پیران با شیب و وقار
|می کندشان این پیمبر شرمسار
|کو کرم کو سترپوشی کو حیا
|صد هزاران عیب پوشند انبیا
|باز در دل زود استغفار کرد
|تا نگردد ز اعتراض او روی زرد
|شومی یاری اصحاب نفاق
|کرد مؤمن را چو ایشان زشت و عاق
|باز می زارید کای علام سر
|مر مرا مگذار بر کفران مصر
|دل به دستم نیست همچون دید چشم
|ورنه دل را سوزمی این دم ز خشم
|اندرین اندیشه خوابش در ربود
|مسجد ایشانش پر سرگین نمود
|سنگهاش اندر حدث جای تباه
|می دمید از سنگها دود سیاه
|دود در حلقش شد و حلقش بخست
|از نهیب دود تلخ از خواب جست
|در زمان در رو فتاد و می گریست
|کای خدا اینها نشان منکریست
|خلم بهتر از چنین حلم ای خدا
|که کند از نور ایمانم جدا
|گر بکاوی کوشش اهل مجاز
|تو بتو گنده بود همچون پیاز
|هر یکی از یکدگر بی مغزتر
|صادقان را یک ز دیگر نغزتر
|صد کمر آن قوم بسته بر قبا
|بهر هدم مسجد اهل قبا
|همچو آن اصحاب فیل اندر حبش
|کعبه ای کردند حق آتش زدش
|قصد کعبه ساختند از انتقام
|حالشان چون شد فرو خوان از کلام
|مر سیه رویان دین را خود جهاز
|نیست الا حیلت و مکر و ستیز
|هر صحابی دید زان مسجد عیان
|واقعه تا شد یقینشان سر آن
|واقعات ار باز گویم یک بیک
|پس یقین گردد صفا بر اهل شک
|لیک می ترسم ز کشف رازشان
|نازنینانند و زیبد نازشان
|شرع بی تقلید می پذرفته اند
|بی محک آن نقد را بگرفته اند
|حکمت قرآن چو ضالهٔمؤمنست
|هر کسی در ضالهٔ خود موقنست
|اشتری گم کردی و جستیش چست
|چون بیابی چون ندانی کان تست
|ضاله چه بود ناقهٔ گم کرده ای
|از کفت بگریخته در پرده ای
|آمده در بار کردن کاروان
|اشتر تو زان میان گشته نهان
|می دوی این سو و آن سو خشک لب
|کاروان شد دور و نزدیکست شب
|رخت مانده بر زمین در راه خوف
|تو پی اشتر دوان گشته بطوف
|کای مسلمانان که دیدست اشتری
|جسته بیرون بامداد از آخری
|هر که بر گوید نشان از اشترم
|مژدگانی می دهم چندین درم
|باز می جویی نشان از هر کسی
|ریش خندت می کند زین هر خسی
|که اشتری دیدیم می رفت این طرف
|اشتری سرخی به سوی آن علف
|آن یکی گوید بریده گوش بود
|وآن دگر گوید جلش منقوش بود
|آن یکی گوید شتر یک چشم بود
|وآن دگر گوید ز گر بی پشم بود
|از برای مژدگانی صد نشان
|از گزافه هر خسی کرده بیان
|همچنانک هر کسی در معرفت
|می کند موصوف غیبی را صفت
|فلسفی از نوع دیگر کرده شرح
|باحثی مر گفت او را کرده جرح
|وآن دگر در هر دو طعنه می زند
|وآن دگر از زرق جانی می کند
|هر یک از ره این نشانها زان دهند
|تا گمان آید که ایشان زان ده اند
|این حقیقت دان نه حق اند این همه
|نه به کلی گمرهانند این رمه
|زانک بی حق باطلی ناید پدید
|قلب را ابله به بوی زر خرید
|گر نبودی در جهان نقدی روان
|قلبها را خرج کردن کی توان
|تا نباشد راست کی باشد دروغ
|آن دروغ از راست می گیرد فروغ
|بر امید راست کژ را می خرند
|زهر در قندی رود آنگه خورند
|گر نباشد گندم محبوب نوش
|چه برد گندم نمای جو فروش
|پس مگو کین جمله دمها باطل اند
|باطلان بر بوی حق دام دل اند
|پس مگو جمله خیالست و ضلال
|بی حقیقت نیست در عالم خیال
|حق شب قدرست در شبها نهان
|تا کند جان هر شبی را امتحان
|نه همه شبها بود قدر ای جوان
|نه همه شبها بود خالی از آن
|در میان دلق پوشان یک فقیر
|امتحان کن وانک حقست آن بگیر
|مؤمن کیس ممیز کو که تا
|باز داند حیزکان را از فتی
|گرنه معیوبات باشد در جهان
|تاجران باشند جمله ابلهان
|پس بود کالاشناسی سخت سهل
|چونک عیبی نیست چه نااهل و اهل
|ور همه عیبست دانش سود نیست
|چون همه چوبست اینجا عود نیست
|آنک گوید جمله حق اند احمقیست
|وانک گوید جمله باطل او شقیست
|تاجران انبیا کردند سود
|تاجران رنگ و بو کور و کبود
|می نماید مار اندر چشم مال
|هر دو چشم خویش را نیکو بمال
|منگر اندر غبطهٔ این بیع و سود
|بنگر اندر خسر فرعون و ثمود
|اندرین گردون مکرر کن نظر
|زانک حق فرمود ثم ارجع بصر
|یک نظر قانع مشو زین سقف نور
|بارها بنگر ببین هل من فطور
|چونک گفتت کاندرین سقف نکو
|بارها بنگر چو مرد عیب جو
|پس زمین تیره را دانی که چند
|دیدن و تمییز باید در پسند
|تا بپالاییم صافان را ز درد
|چند باید عقل ما را رنج برد
|امتحانهای زمستان و خزان
|تاب تابستان بهار همچو جان
|بادها و ابرها و برقها
|تا پدید آرد عوارض فرقها
|تا برون آرد زمین خاک رنگ
|هرچه اندر جیب دارد لعل و سنگ
|هرچه دزدیدست این خاک دژم
|از خزانهٔ حق و دریای کرم
|شحنهٔ تقدیر گوید راست گو
|آنچ بردی شرح وا ده مو بمو
|دزد یعنی خاک گوید هیچ هیچ
|شحنه او را در کشد در پیچ پیچ
|شحنه گاهش لطف گوید چون شکر
|گه بر آویزد کند هر چه بتر
|تا میان قهر و لطف آن خفیه ها
|ظاهر آید ز آتش خوف و رجا
|آن بهاران لطف شحنهٔ کبریاست
|و آن خزان تهدید و تخویف خداست
|و آن زمستان چارمیخ معنوی
|تا تو ای دزد خفی ظاهر شوی
|پس مجاهد را زمانی بسط دل
|یک زمانی قبض و درد و غش و غل
|زانک این آب و گلی کابدان ماست
|منکر و دزد ضیای جانهاست
|حق تعالی گرم و سرد و رنج و درد
|بر تن ما می نهد ای شیرمرد
|خوف و جوع و نقص اموال و بدن
|جمله بهر نقد جان ظاهر شدن
|این وعید و وعده ها انگیختست
|بهر این نیک و بدی کآمیختست
|چونک حق و باطلی آمیختند
|نقد و قلب اندر حرمدان ریختند
|پس محک می بایدش بگزیده ای
|در حقایق امتحانها دیده ای
|تا شود فاروق این تزویرها
|تا بود دستور این تدبیرها
|شیر ده ای مادر موسی ورا
|واندر آب افکن میندیش از بلا
|هر که در روز الست آن شیر خورد
|همچو موسی شیر را تمییز کرد
|گر تو بر تمییز طفلت مولعی
|این زمان یا ام موسی ارضعی
|تا ببیند طعم شیر مادرش
|تا فرو ناید بدایهٔ بد سرش
|اشتری گم کرده ای ای معتمد
|هر کسی ز اشتر نشانت می دهد
|تو نمی دانی که آن اشتر کجاست
|لیک دانی کین نشانیها خطاست
|وانک اشتر گم نکرد او از مری
|همچو آن گم کرده جوید اشتری
|که بلی من هم شتر گم کرده ام
|هر که یابد اجرتش آورده ام
|تا در اشتر با تو انبازی کند
|بهر طمع اشتر این بازی کند
|او نشان کژ بشناسد ز راست
|لیک گفتت آن مقلد را عصاست
|هرچه را گویی خطا بود آن نشان
|او به تقلید تو می گوید همان
|چون نشان راست گویند و شبیه
|پس یقین گردد ترا لا ریب فیه
|آن شفای جان رنجورت شود
|رنگ روی و صحت و زورت شود
|چشم تو روشن شود پایت دوان
|جسم تو جان گردد و جانت روان
|پس بگویی راست گفتی ای امین
|این نشانیها بلاغ آمد مبین
|فیه آیات ثقات بینات
|این براتی باشد و قدر نجات
|این نشان چون داد گویی پیش رو
|وقت آهنگست پیش آهنگ شو
|پی روی تو کنم ای راست گو
|بوی بردی ز اشترم بنما که کو
|پیش آنکس که نه صاحب اشتریست
|کو درین جست شتر بهر مریست
|زین نشان راست نفزودش یقین
|جز ز عکس ناقه جوی راستین
|بوی برد از جد و گرمیهای او
|که گزافه نیست این هیهای او
|اندرین اشتر نبودش حق ولی
|اشتری گم کرده است او هم بلی
|طمع ناقهٔ غیر روپوشش شده
|آنچ ازو گم شد فراموشش شده
|هر کجا او می دود این می دود
|از طمع هم درد صاحب می شود
|کاذبی با صادقی چون شد روان
|آن دروغش راستی شد ناگهان
|اندر آن صحرا که آن اشتر شتافت
|اشتر خود نیز آن دیگر بیافت
|چون بدیدش یاد آورد آن خویش
|بی طمع شد ز اشتر آن یار و خویش
|آن مقلد شد محقق چون بدید
|اشتر خود را که آنجا می چرید
|او طلب کار شتر آن لحظه گشت
|می نجستش تا ندید او را بدشت
|بعد از آن تنهاروی آغاز کرد
|چشم سوی ناقهٔ خود باز کرد
|گفت آن صادق مرا بگذاشتی
|تا باکنون پاس من می داشتی
|گفت تا اکنون فسوسی بوده ام
|وز طمع در چاپلوسی بوده ام
|این زمان هم درد تو گشتم که من
|در طلب از تو جدا گشتم بتن
|از تو می دزدیدمی وصف شتر
|جان من دید آن خود شد چشم پر
|تا نیابیدم نبودم طالبش
|مس کنون مغلوب شد زر غالبش
|سیتم شد همه طاعات شکر
|هزل شد فانی و جد اثبات شکر
|سیتم چون وسیلت شد بحق
|پس مزن بر سیتم هیچ دق
|مر ترا صدق تو طالب کرده بود
|مر مرا جد و طلب صدقی گشود
|صدق تو آورد در جستن ترا
|جستنم آورد در صدقی مرا
|تخم دولت در زمین می کاشتم
|سخره و بیگار می پنداشتم
|آن نبد بیگار کسبی بود چست
|هر یکی دانه که کشتم صد برست
|دزد سوی خانه ای شد زیر دست
|چون در آمد دید کان خانهٔ خودست
|گرم باش ای سرد تا گرمی رسد
|با درشتی ساز تا نرمی رسد
|آن دو اشتر نیست آن یک اشترست
|تنگ آمد لفظ معنی بس پرست
|لفظ در معنی همیشه نارسان
|زان پیمبر گفت قد کل لسان
|نطق اصطرلاب باشد در حساب
|چه قدر داند ز چرخ و آفتاب
|خاصه چرخی کین فلک زو پره ایست
|آفتاب از آفتابش ذره ایست
|چون پدید آمد که آن مسجد نبود
|خانهٔ حیلت بد و دام جهود
|پس نبی فرمود کان را بر کنند
|مطرحهٔ خاشاک و خاکستر کنند
|صاحب مسجد چو مسجد قلب بود
|دانه ها بر دام ریزی نیست جود
|گوشت اندر شست تو ماهی رباست
|آنچنان لقمه نی بخشش نه سخاست
|مسجد اهل قبا کان بد جماد
|آنچ کفو او نبد راهش نداد
|در جمادات این چنین حیفی نرفت
|زد در آن ناکفو امیر داد نفت
|پس حقایق را که اصل اصلهاست
|دان که آنجا فرقها و فصلهاست
|نه حیاتش چون حیات او بود
|نه مماتش چون ممات او بود
|گور او هرگز چو گور او مدان
|خود چه گویم حال فرق آن جهان
|بر محک زن کار خود ای مرد کار
|تا نسازی مسجد اهل ضرار
|بس در آن مسجدکنان تسخر زدی
|چون نظر کردی تو خود زیشان بدی
|چار هندو در یکی مسجد شدند
|بهر طاعت راکع و ساجد شدند
|هر یکی بر نیتی تکبیر کرد
|در نماز آمد بمسکینی و درد
|مؤذن آمد از یکی لفظی بجست
|کای مؤذن بانگ کردی وقت هست
|گفت آن هندوی دیگر از نیاز
|هی سخن گفتی و باطل شد نماز
|آن سیم گفت آن دوم را ای عمو
|چه زنی طعنه برو خود را بگو
|آن چهارم گفت حمد الله که من
|در نیفتادم بچه چون آن سه تن
|پس نماز هر چهاران شد تباه
|عیب گویان بیشتر گم کرده راه
|ای خنک جانی که عیب خویش دید
|هر که عیبی گفت آن بر خود خرید
|زانک نیم او ز عیبستان بدست
|وآن دگر نیمش ز غیبستان بدست
|چونک بر سر مرا ترا ده ریش هست
|مرهمت بر خویش باید کار بست
|عیب کردن خویش را داروی اوست
|چون شکسته گشت جای ارحمواست
|گر همان عیبت نبود ایمن مباش
|بوک آن عیب از تو گردد نیز فاش
|لا تخافوا از خدا نشنیده ای
|پس چه خود را ایمن و خوش دیده ای
|سالها ابلیس نیکونام زیست
|گشت رسوا بین که او را نام چیست
|در جهان معروف بد علیای او
|گشت معروفی بعکس ای وای او
|تا نه ای ایمن تو معروفی مجو
|رو بشوی از خوف پس بنمای رو
|تا نروید ریش تو ای خوب من
|بر دگر ساده زنخ طعنه مزن
|این نگر که مبتلا شد جان او
|در چهی افتاد تا شد پند تو
|تو نیفتادی که باشی پند او
|زهر او نوشید تو خور قند او
|آن غزان ترک خون ریز آمدند
|بهر یغما بر دهی ناگه زدند
|دو کس از اعیان آن ده یافتند
|در هلاک آن یکی بشتافتند
|دست بستندش که قربانش کنند
|گفت ای شاهان و ارکان بلند
|در چه مرگم چرا می افکنید
|از چه آخر تشنهٔ خون منید
|چیست حکمت چه غرض در کشتنم
|چون چنین درویشم و عریان تنم
|گفت تا هیبت برین یارت زند
|تا بترسد او و زر پیدا کند
|گفت آخر او ز من مسکین ترست
|گفت قاصد کرده است او را زرست
|گفت چون وهمست ما هر دو یکیم
|در مقام احتمال و در شکیم
|خود ورا بکشید اول ای شهان
|تا بترسم من دهم زر را نشان
|پس کرمهای الهی بین که ما
|آمدیم آخر زمان در انتها
|آخرین قرنها پیش از قرون
|در حدیثست آخرون السابقون
|تا هلاک قوم نوح و قوم هود
|عارض رحمت بجان ما نمود
|کشت ایشان را که ما ترسیم ازو
|ور خود این بر عکس کردی وای تو
|هر که زیشان گفت از عیب و گناه
|وز دل چون سنگ وز جان سیاه
|وز سبک داری فرمانهای او
|وز فراغت از غم فردای او
|وز هوس وز عشق این دنیای دون
|چون زنان مر نفس را بودن زبون
|وان فرار از نکته های ناصحان
|وان رمیدن از لقای صالحان
|با دل و با اهل دل بیگانگی
|با شهان تزویر و روبه شانگی
|سیر چشمان را گدا پنداشتن
|از حسدشان خفیه دشمن داشتن
|گر پذیرد چیز تو گویی گداست
|ورنه گویی زرق و مکرست و دغاست
|گر در آمیزد تو گویی طامعست
|ورنی گویی در تکبر مولعست
|یا منافق وار عذر آری که من
|مانده ام در نفقهٔ فرزند و زن
|نه مرا پروای سر خاریدنست
|نه مرا پروای دین ورزیدنست
|ای فلان ما را بهمت یاد دار
|تا شویم از اولیا پایان کار
|این سخن نی هم ز درد و سوز گفت
|خوابناکی هرزه گفت و باز خفت
|هیچ چاره نیست از قوت عیال
|از بن دندان کنم کسپ حلال
|چه حلال ای گشته از اهل ضلال
|غیر خون تو نمی بینم حلال
|از خدا چاره ستش و از قوت نی
|چاره ش است از دین و از طاغوت نی
|ای که صبرت نیست از دنیای دون
|صبر چون داری ز نعم الماهدون
|ای که صبرت نیست از ناز و نعیم
|صبر چون داری از الله کریم
|ای که صبرت نیست از پاک و پلید
|صبر چون داری از آن کین آفرید
|کو خلیلی کو برون آمد ز غار
|گفت هذا رب هان کو کردگار
|من نخواهم در دو عالم بنگریست
|تا نبینم این دو مجلس آن کیست
|بی تماشای صفتهای خدا
|گر خورم نان در گلو ماند مرا
|چون گوارد لقمه بی دیدار او
|بی تماشای گل و گلزار او
|جز بر اومید خدا زین آب و خور
|کی خورد یک لحظه غیر گاو و خر
|آنک کالانعام بد بل هم اضل
|گرچه پر مکرست آن گنده بغل
|مکر او سرزیر و او سرزیر شد
|روزگارک برد و روزش دیر شد
|فکرگاهش کند شد عقلش خرف
|عمر شد چیزی ندارد چون الف
|آنچ می گوید درین اندیشه ام
|آن هم از دستان آن نفسست هم
|وآنچ می گوید غفورست و رحیم
|نیست آن جز حیلهٔ نفس لیم
|ای ز غم مرده که دست از نان تهیست
|چون غفورست و رحیم این ترس چیست
|گفت پیری مر طبیبی را که من
|در زحیرم از دماغ خویشتن
|گفت از پیریست آن ضعف دماغ
|گفت بر چشمم ز ظلمت هست داغ
|گفت از پیریست ای شیخ قدیم
|گفت پشتم درد می آید عظیم
|گفت از پیریست ای شیخ نزار
|گفت هر چه می خورم نبود گوار
|گفت ضعف معده هم از پیریست
|گفت وقت دم مرا دمگیریست
|گفت آری انقطاع دم بود
|چون رسد پیری دو صد علت شود
|گفت ای احمق برین بر دوختی
|از طبیبی تو همین آموختی
|ای مدمغ عقلت این دانش نداد
|که خدا هر رنج را درمان نهاد
|تو خر احمق ز اندک مایگی
|بر زمین ماندی ز کوته پایگی
|پس طبیبش گفت ای عمر تو شصت
|این غضب وین خشم هم از پیریست
|چون همه اوصاف و اجزا شد نحیف
|خویشتن داری و صبرت شد ضعیف
|بر نتابد دو سخن زو هی کند
|تاب یک جرعه ندارد قی کند
|جز مگر پیری که از حقست مست
|در درون او حیات طیبه ست
|از برون پیرست و در باطن صبی
|خود چه چیزست آن ولی و آن نبی
|گر نه پیدااند پیش نیک و بد
|چیست با ایشان خان را این حسد
|ور نمی دانندشان علم الیقین
|چیست این بغض و حیل سازی و کین
|ور بدانندی جزای رستخیز
|چون زنندی خویش بر شمشیر تیز
|بر تو می خندد مبین او را چنان
|صد قیامت در درونستش نهان
|دوزخ و جنت همه اجزای اوست
|هرچه اندیشی تو او بالای اوست
|هرچه اندیشی پذیرای فناست
|آنک در اندیشه ناید آن خداست
|بر در این خانه گستاخی ز چیست
|گر همی دانند کاندر خانه کیست
|ابلهان تعظیم مسجد می کنند
|در جفای اهل دل جد می کنند
|آن مجازست این حقیقت ای خران
|نیست مسجد جز درون سروران
|مسجدی کان اندرون اولیاست
|سجده گاه جمله است آنجا خداست
|تا دل اهل دلی نامد به درد
|هیچ قرنی را خدا رسوا نکرد
|قصد جنگ انبیا می داشتند
|جسم دیدند آدمی پنداشتند
|در تو هست اخلاق آن پیشینیان
|چون نمی ترسی که تو باشی همان
|آن نشانیها همه چون در تو هست
|چون تو زیشانی کجا خواهی برست
|کودکی در پیش تابوت پدر
|زار می نالید و بر می کوفت سر
|کای پدر آخر کجاات می برند
|تا ترا در زیر خاکی آورند
|می برندت خانه ای تنگ و زحیر
|نی درو قالی و نه در وی حصیر
|نی چراغی در شب و نه روز نان
|نه درو بوی طعام و نه نشان
|نی درش معمور نی بر بام راه
|نی یکی همسایه کو باشد پناه
|چشم تو که بوسه گاه خلق بود
|چون شود در خانهٔ کور و کبود
|خانهٔ بی زینهار و جای تنگ
|که درو نه روی می ماند نه رنگ
|زین نسق اوصاف خانه می شمرد
|وز دو دیده اشک خونین می فشرد
|گفت جوحی با پدر ای ارجمند
|والله این را خانهٔ ما می برند
|گفت جوحی را پدر ابله مشو
|گفت ای بابا نشانیها شنو
|این نشانیها که گفت او یک بیک
|خانهٔ ما راست بی تردید و شک
|نه حصیر و نه چراغ و نه طعام
|نه درش معمور و نه صحن و نه بام
|زین نمط دارند بر خود صد نشان
|لیک کی بینند آن را طاغیان
|خانهٔ آن دل که ماند بی ضیا
|از شعاع آفتاب کبریا
|تنگ و تاریکست چون جان جهود
|بی نوا از ذوق سلطان ودود
|نه در آن دل تافت نور آفتاب
|نه گشاد عرصه و نه فتح باب
|گور خوشتر از چنین دل مر ترا
|آخر از گور دل خود برتر آ
|زنده ای و زنده زاد ای شوخ و شنگ
|دم نمی گیرد ترا زین گور تنگ
|یوسف وقتی و خورشید سما
|زین چه و زندان بر آ و رو نما
|یونست در بطن ماهی پخته شد
|مخلصش را نیست از تسبیح بد
|گر نبودی او مسبح بطن نون
|حبس و زندانش بدی تا یبعثون
|او بتسبیح از تن ماهی بجست
|چیست تسبیح آیت روز الست
|گر فراموشت شد آن تسبیح جان
|بشنو این تسبیحهای ماهیان
|هر که دید الله را اللهیست
|هر که دید آن بحر را آن ماهیست
|این جهان دریاست و تن ماهی و روح
|یونس محجوب از نور صبوح
|گر مسبح باشد از ماهی رهید
|ورنه در وی هضم گشت و ناپدید
|ماهیان جان درین دریا پرند
|تو نمی بینی که کوری ای نژند
|بر تو خود را می زنند آن ماهیان
|چشم بگشا تا ببینیشان عیان
|ماهیان را گر نمی بینی پدید
|گوش تو تسبیحشان آخر شنید
|صبر کردن جان تسبیحات تست
|صبر کن کانست تسبیح درست
|هیچ تسبیحی ندارد آن درج
|صبر کن الصبر مفتاح الفرج
|صبر چون پول صراط آن سو بهشت
|هست با هر خوب یک لالای زشت
|تا ز لالا می گریزی وصل نیست
|زانک لالا را ز شاهد فصل نیست
|تو چه دانی ذوق صبر ای شیشه دل
|خاصه صبر از بهر آن نقش چگل
|مرد را ذوق از غزا و کر و فر
|مر مخنث را بود ذوق از ذکر
|جز ذکر نه دین او و ذکر او
|سوی اسفل برد او را فکر او
|گر برآید تا فلک از وی مترس
|کو به عشق سفل آموزید درس
|او به سوی سفل می راند فرس
|گرچه سوی علو جنباند جرس
|از علمهای گدایان ترس چیست
|کان علمها لقمهٔ نان را رهیست
|کنک زفتی کودکی را یافت فرد
|زرد شد کودک ز بیم قصد مرد
|گفت ایمن باش ای زیبای من
|که تو خواهی بود بر بالای من
|من اگر هولم مخنث دان مرا
|همچو اشتر بر نشین می ران مرا
|صورت مردان و معنی این چنین
|از برون آدم درون دیو لعین
|آن دهل را مانی ای زفت چو عاد
|که برو آن شاخ را می کوفت باد
|روبهی اشکار خود را باد داد
|بهر طبلی همچو خیک پر ز باد
|چون ندید اندر دهل او فربهی
|گفت خوکی به ازین خیک تهی
|روبهان ترسند ز آواز دهل
|عاقلش چندان زند که لا تقل
|یک سواری با سلاح و بس مهیب
|می شد اندر بیشه بر اسپی نجیب
|تیراندازی بحکم او را بدید
|پس ز خوف او کمان را در کشید
|تا زند تیری سوارش بانگ زد
|من ضعیفم گرچه زفتستم جسد
|هان و هان منگر تو در زفتی من
|که کمم در وقت جنگ از پیرزن
|گفت رو که نیک گفتی ورنه نیش
|بر تو می انداختم از ترس خویش
|بس کسان را کلت پیگار کشت
|بی رجولیت چنان تیغی به مشت
|گر بپوشی تو سلاح رستمان
|رفت جانت چون نباشی مرد آن
|جان سپر کن تیغ بگذار ای پسر
|هر که بی سر بود ازین شه برد سر
|آن سلاحت حیله و مکر توست
|هم ز تو زایید و هم جان تو خست
|چون نکردی هیچ سودی زین حیل
|ترک حیلت کن که پیش آید دول
|چون یکی لحظه نخوردی بر ز فن
|ترک فن گو می طلب رب المنن
|چون مبارک نیست بر تو این علوم
|خویشتن گولی کن و بگذر ز شوم
|چون ملایک گو که لا علم لنا
|یا الهی غیر ما علمتنا
|یک عرابی بار کرده اشتری
|دو جوال زفت از دانه پری
|او نشسته بر سر هر دو جوال
|یک حدیث انداز کرد او را سال
|از وطن پرسید و آوردش بگفت
|واندر آن پرسش بسی درها بسفت
|بعد از آن گفتش که این هر دو جوال
|چیست آکنده بگو مصدوق حال
|گفت اندر یک جوالم گندمست
|در دگر ریگی نه قوت مردمست
|گفت تو چون بار کردی این رمال
|گفت تا تنها نماند آن جوال
|گفت نیم گندم آن تنگ را
|در دگر ریز از پی فرهنگ را
|تا سبک گردد جوال و هم شتر
|گفت شاباش ای حکیم اهل و حر
|این چنین فکر دقیق و رای خوب
|تو چنین عریان پیاده در لغوب
|رحمش آمد بر حکیم و عزم کرد
|کش بر اشتر بر نشاند نیک مرد
|باز گفتش ای حکیم خوش سخن
|شمه ای از حال خود هم شرح کن
|این چنین عقل و کفایت که تراست
|تو وزیری یا شهی بر گوی راست
|گفت این هر دو نیم از عامه ام
|بنگر اندر حال و اندر جامه ام
|گفت اشتر چند داری چند گاو
|گفت نه این و نه آن ما را مکاو
|گفت رختت چیست باری در دکان
|گفت ما را کودکان و کو مکان
|گفت پس از نقد پرسم نقد چند
|که توی تنهارو و محبوب پند
|کیمیای مس عالم با توست
|عقل و دانش را گوهر تو بر توست
|گفت والله نیست یا وجه العرب
|در همه ملکم وجوه قوت شب
|پا برهنه تن برهنه می دوم
|هر که نانی می دهد آنجا روم
|مر مرا زین حکمت و فضل و هنر
|نیست حاصل جز خیال و درد سر
|پس عرب گفتش که رو دور از برم
|تا نبارد شومی تو بر سرم
|دور بر آن حکمت شومت ز من
|نطق تو شومست بر اهل زمن
|یا تو آن سو رو من این سو می دوم
|ور ترا ره پیش من وا پس روم
|یک جوالم گندم و دیگر ز ریگ
|به بود زین حیله های مردریگ
|احمقی ام پس مبارک احمقیست
|که دلم با برگ و جانم متقیست
|گر تو خواهی کت شقاوت کم شود
|جهد کن تا از تو حکمت کم شود
|حکمتی کز طبع زاید وز خیال
|حکمتی نی فیض نور ذوالجلال
|حکمت دنیا فزاید ظن و شک
|حکمت دینی برد فوق فلک
|زوبعان زیرک آخر زمان
|بر فزوده خویش بر پیشینیان
|حیله آموزان جگرها سوخته
|فعلها و مکرها آموخته
|صبر و ایثار و سخای نفس و جود
|باد داده کان بود اکسیر سود
|فکر آن باشد که بگشاید رهی
|راه آن باشد که پیش آید شهی
|شاه آن باشد که پیش شه رود
|نه بمخزنها و لشکر شه شود
|تا بماند شاهی او سرمدی
|همچو عز ملک دین احمدی
|هم ز ابراهیم ادهم آمدست
|کو ز راهی بر لب دریا نشست
|دلق خود می دوخت آن سلطان جان
|یک امیری آمد آنجا ناگهان
|آن امیر از بندگان شیخ بود
|شیخ را بشناخت سجده کرد زود
|خیره شد در شیخ و اندر دلق او
|شکل دیگر گشته خلق و خلق او
|کو رها کرد آنچنان ملکی شگرف
|بر گزید آن فقر بس باریک حرف
|ترک کرد او ملک هفت اقلیم را
|می زند بر دلق سوزن چون گدا
|شیخ واقف گشت از اندیشه اش
|شیخ چون شیرست و دلها بیشه اش
|چون رجا و خوف در دلها روان
|نیست مخفی بر وی اسرار جهان
|دل نگه دارید ای بی حاصلان
|در حضور حضرت صاحب دلان
|پیش اهل تن ادب بر ظاهرست
|که خدا زیشان نهان را ساترست
|پیش اهل دل ادب بر باطنست
|زانک دلشان بر سرایر فاطنست
|تو بعکسی پیش کوران بهر جاه
|با حضور آیی نشینی پایگاه
|پیش بینایان کنی ترک ادب
|نار شهوت از آن گشتی حطب
|چون نداری فطنت و نور هدی
|بهر کوران روی را می زن جلا
|پیش بینایان حدث در روی مال
|ناز می کن با چنین گندیده حال
|شیخ سوزن زود در دریا فکند
|خواست سوزن را به آواز بلند
|صد هزاران ماهی اللهیی
|سوزن زر در لب هر ماهیی
|سر بر آوردند از دریای حق
|که بگیر ای شیخ سوزنهای حق
|رو بدو کرد و بگفتش ای امیر
|ملک دل به یا چنان ملک حقیر
|این نشان ظاهرست این هیچ نیست
|تا بباطن در روی بینی تو بیست
|سوی شهر از باغ شاخی آورند
|باغ و بستان را کجا آنجا برند
|خاصه باغی کین فلک یک برگ اوست
|بلک آن مغزست و این عالم چو پوست
|بر نمی داری سوی آن باغ گام
|بوی افزون جوی و کن دفع زکام
|تا که آن بو جاذب جانت شود
|تا که آن بو نور چشمانت شود
|گفت یوسف ابن یعقوب نبی
|بهر بو القوا علی وجه ابی
|بهر این بو گفت احمد در عظات
|دائما قرة عینی فی الصلوة
|پنج حس با همدگر پیوسته اند
|رسته این هر پنج از اصلی بلند
|قوت یک قوت باقی شود
|ما بقی را هر یکی ساقی شود
|دیدن دیده فزاید عشق را
|عشق در دیده فزاید صدق را
|صدق بیداری هر حس می شود
|حسها را ذوق مونس می شود
|چون یکی حس در روش بگشاد بند
|ما بقی حسها همه مبدل شوند
|چون یکی حس غیر محسوسات دید
|گشت غیبی بر همه حسها پدید
|چون ز جو جست از گله یک گوسفند
|پس پیاپی جمله زان سو برجهند
|گوسفندان حواست را بران
|در چرا از اخرج المرعی چران
|تا در آنجا سنبل و ریحان چرند
|تا به گلزار حقایق ره برند
|هر حست پیغامبر حسها شود
|تا یکایک سوی آن جنت رود
|حسها با حس تو گویند راز
|بی حقیقت بی زبان و بی مجاز
|کین حقیقت قابل تاویلهاست
|وین توهم مایه تخییلهاست
|آن حقیقت را که باشد از عیان
|هیچ تاویلی نگنجد در میان
|چونک هر حس بندهٔ حس تو شد
|مر فلکها را نباشد از تو بد
|چونک دعویی رود در ملک پوست
|مغز آن کی بود قشر آن اوست
|چون تنازع در فتد در تنگ کاه
|دانه آن کیست آن را کن نگاه
|پس فلک قشرست و نور روح مغز
|این پدیدست آن خفی زین رو ملغز
|جسم ظاهر روح مخفی آمدست
|جسم همچون آستین جان همچو دست
|باز عقل از روح مخفی تر پرد
|حس سوی روح زوتر ره برد
|جنبشی بینی بدانی زنده است
|این ندانی که ز عقل آکنده است
|تا که جنبشهای موزون سر کند
|جنبش مس را به دانش زر کند
|زان مناسب آمدن افعال دست
|فهم آید مر ترا که عقل هست
|روح وحی از عقل پنهان تر بود
|زانک او غیبیست او زان سر بود
|عقل احمد از کسی پنهان نشد
|روح وحیش مدرک هر جان نشد
|روح وحیی را مناسبهاست نیز
|در نیابد عقل کان آمد عزیز
|گه جنون بیند گهی حیران شود
|زانک موقوفست تا او آن شود
|چون مناسبهای افعال خضر
|عقل موسی بود در دیدش کدر
|نامناسب می نمود افعال او
|پیش موسی چون نبودش حال او
|عقل موسی چون شود در غیب بند
|عقل موشی خود کیست ای ارجمند
|علم تقلیدی بود بهر فروخت
|چون بیابد مشتری خوش بر فروخت
|مشتری علم تحقیقی حقست
|دایما بازار او با رونقست
|لب ببسته مست در بیع و شری
|مشتری بی حد که الله اشتری
|درس آدم را فرشته مشتری
|محرم درسش نه دیوست و پری
|آدم انبئهم باسما درس گو
|شرح کن اسرار حق را مو بمو
|آنچنان کس را که کوته بین بود
|در تلون غرق و بی تمکین بود
|موش گفتم زانک در خاکست جاش
|خاک باشد موش را جای معاش
|راهها داند ولی در زیر خاک
|هر طرف او خاک را کردست چاک
|نفس موشی نیست الا لقمه رند
|قدر حاجت موش را عقلی دهند
|زانک بی حاجت خداوند عزیز
|می نبخشد هیچ کس را هیچ چیز
|گر نبودی حاجت عالم زمین
|نافریدی هیچ رب العالمین
|وین زمین مضطرب محتاج کوه
|گر نبودی نافریدی پر شکوه
|ور نبودی حاجت افلاک هم
|هفت گردون ناوریدی از عدم
|آفتاب و ماه و این استارگان
|جز بحاجت کی پدید آمد عیان
|پس کمند هستها حاجت بود
|قدر حاجت مرد را آلت دهد
|پس بیفزا حاجت ای محتاج زود
|تا بجوشد در کرم دریای جود
|این گدایان بر ره و هر مبتلا
|حاجت خود می نماید خلق را
|کوری و شلی و بیماری و درد
|تا ازین حاجت بجنبد رحم مرد
|هیچ گوید نان دهید ای مردمان
|که مرا مالست و انبارست و خوان
|چشم ننهادست حق در کورموش
|زانک حاجت نیست چشمش بهر نوش
|می تواند زیست بی چشم و بصر
|فارغست از چشم او در خاک تر
|جز بدزدی او برون ناید ز خاک
|تا کند خالق از آن دزدیش پاک
|بعد از آن پر یابد و مرغی شود
|چون ملایک جانب گردون رود
|هر زمان در گلشن شکر خدا
|او بر آرد همچو بلبل صد نوا
|کای رهاننده مرا از وصف زشت
|ای کننده دوزخی را تو بهشت
|در یکی پیهی نهی تو روشنی
|استخوانی را دهی سمع ای غنی
|چه تعلق آن معانی را به جسم
|چه تعلق فهم اشیا را به اسم
|لفظ چون وکرست و معنی طایرست
|جسم جوی و روح آب سایرست
|او روانست و تو گویی واقفست
|او دوانست و تو گویی عاکفست
|گر نبینی سیر آب از چاکها
|چیست بر وی نو بنو خاشاکها
|هست خاشاک تو صورتهای فکر
|نو بنو در می رسد اشکال بکر
|روی آب و جوی فکر اندر روش
|نیست بی خاشاک محبوب و وحش
|قشرها بر روی این آب روان
|از ثمار باغ غیبی شد دوان
|قشرها را مغز اندر باغ جو
|زانک آب از باغ می آید به جو
|گر نبینی رفتن آب حیات
|بنگر اندر جوی و این سیر نبات
|آب چون انبه تر آید در گذر
|زو کند قشر صور زوتر گذر
|چون بغایت تیز شد این جو روان
|غم نپاید در ضمیر عارفان
|چون بغایت ممتلی بود و شتاب
|پس نگنجید اندرو الا که آب
|آن یکی یک شیخ را تهمت نهاد
|کو بدست و نیست بر راه رشاد
|شارب خمرست و سالوس و خبیث
|مر مریدان را کجا باشد مغیث
|آن یکی گفتش ادب را هوش دار
|خرد نبود این چنین ظن بر کبار
|دور ازو و دور از آن اوصاف او
|که ز سیلی تیره گردد صاف او
|این چنین بهتان منه بر اهل حق
|کین خیال تست برگردان ورق
|این نباشد ور بود ای مرغ خاک
|بحر قلزم را ز مرداری چه باک
|نیست دون القلتین و حوض خرد
|که تواند قطره ایش از کار برد
|آتش ابراهیم را نبود زیان
|هر که نمرودیست گو می ترس از آن
|نفس نمرودست و عقل و جان خلیل
|روح در عینست و نفس اندر دلیل
|این دلیل راه ره رو را بود
|کو بهر دم در بیابان گم شود
|واصلان را نیست جز چشم و چراغ
|از دلیل و راهشان باشد فراغ
|گر دلیلی گفت آن مرد وصال
|گفت بهر فهم اصحاب جدال
|بهر طفل نو پدر تی تی کند
|گرچه عقلش هندسهٔ گیتی کند
|کم نگردد فضل استاد از علو
|گر الف چیزی ندارد گوید او
|از پی تعلیم آن بسته دهن
|از زبان خود برون باید شدن
|در زبان او بباید آمدن
|تا بیاموزد ز تو او علم و فن
|پس همه خلقان چو طفلان ویند
|لازمست این پیر را در وقت پند
|آن مرید شیخ بد گوینده را
|آن به کفر و گمرهی آکنده را
|گفت خود را تو مزن بر تیغ تیز
|هین مکن با شاه و با سلطان ستیز
|حوض با دریا اگر پهلو زند
|خویش را از بیخ هستی بر کند
|نیست بحری کو کران دارد که تا
|تیره گردد او ز مردار شما
|کفر را حدست و اندازه بدان
|شیخ و نور شیخ را نبود کران
|پیش بی حد هرچه محدودست لاست
|کل شیء غیر وجه الله فناست
|کفر و ایمان نیست آنجایی که اوست
|زانک او مغزست و این دو رنگ و پوست
|این فناها پردهٔ آن وجه گشت
|چون چراغ خفیه اندر زیر طشت
|پس سر این تن حجاب آن سرست
|پیش آن سر این سر تن کافرست
|کیست کافر غافل از ایمان شیخ
|کیست مرده بی خبر از جان شیخ
|جان نباشد جز خبر در آزمون
|هر که را افزون خبر جانش فزون
|جان ما از جان حیوان بیشتر
|از چه زان رو که فزون دارد خبر
|پس فزون از جان ما جان ملک
|کو منزه شد ز حس مشترک
|وز ملک جان خداوندان دل
|باشد افزون تو تحیر را بهل
|زان سبب آدم بود مسجودشان
|جان او افزونترست از بودشان
|ورنه بهتر را سجود دون تری
|امر کردن هیچ نبود در خوری
|کی پسندد عدل و لطف کردگار
|که گلی سجده کند در پیش خار
|جان چو افزون شد گذشت از انتها
|شد مطیعش جان جمله چیزها
|مرغ و ماهی و پری و آدمی
|زانک او بیشست و ایشان در کمی
|ماهیان سوزن گر دلقش شوند
|سوزنان را رشته ها تابع بوند
|چون نفاذ امر شیخ آن میر دید
|ز آمد ماهی شدش وجدی پدید
|گفت اه ماهی ز پیران آگهست
|شه تنی را کو لعین درگهست
|ماهیان از پیر آگه ما بعید
|ما شقی زین دولت و ایشان سعید
|سجده کرد و رفت گریان و خراب
|گشت دیوانه ز عشق فتح باب
|پس تو ای ناشسته رو در چیستی
|در نزاع و در حسد با کیستی
|با دم شیری تو بازی می کنی
|بر ملایک ترک تازی می کنی
|بد چه می گویی تو خیر محض را
|هین ترفع کم شمر آن خفض را
|بد چه باشد مس محتاج مهان
|شیخ کی بود کیمیای بی کران
|مس اگر از کیمیا قابل نبد
|کیمیا از مس هرگز مس نشد
|بد چه باشد سرکشی آتش عمل
|شیخ کی بود عین دریای ازل
|دایم آتش را بترسانند از آب
|آب کی ترسید هرگز ز التهاب
|در رخ مه عیب بینی می کنی
|در بهشتی خارچینی می کنی
|گر بهشت اندر روی تو خارجو
|هیچ خار آنجا نیابی غیر تو
|می بپوشی آفتابی در گلی
|رخنه می جویی ز بدر کاملی
|آفتابی که بتابد در جهان
|بهر خفاشی کجا گردد نهان
|عیبها از رد پیران عیب شد
|غیبها از رشک ایشان غیب شد
|باری ار دوری ز خدمت یار باش
|در ندامت چابک و بر کار باش
|تا از آن راهت نسیمی می رسد
|آب رحمت را چه بندی از حسد
|گرچه دوری دور می جنبان تو دم
|حیث ما کنتم فولوا وجهکم
|چون خری در گل فتد از گام تیز
|دم بدم جنبد برای عزم خیز
|جای را هموار نکند بهر باش
|داند او که نیست آن جای معاش
|حس تو از حس خر کمتر بدست
|که دل تو زین وحلها بر نجست
|در وحل تاویل و رخصت می کنی
|چون نمی خواهی کز آن دل بر کنی
|کین روا باشد مرا من مضطرم
|حق نگیرد عاجزی را از کرم
|خود گرفتستت تو چون کفتار کور
|این گرفتن را نبینی از غرور
|می گوند اینجایگه کفتار نیست
|از برون جویید کاندر غار نیست
|این همی گویند و بندش می نهند
|او همی گوید ز من بی آگهند
|گر ز من آگاه بودی این عدو
|کی ندا کردی که آن کفتار کو
|آن یکی می گفت در عهد شعیب
|که خدا از من بسی دیدست عیب
|چند دید از من گناه و جرمها
|وز کرم یزدان نمی گیرد مرا
|حق تعالی گفت در گوش شعیب
|در جواب او فصیح از راه غیب
|که بگفتی چند کردم من گناه
|وز کرم نگرفت در جرمم اله
|عکس می گویی و مقلوب ای سفیه
|ای رها کرده ره و بگرفته تیه
|چند چندت گیرم و تو بی خبر
|در سلاسل مانده ای پا تا بسر
|زنگ تو بر توت ای دیگ سیاه
|کرد سیمای درونت را تباه
|بر دلت زنگار بر زنگارها
|جمع شد تا کور شد ز اسرارها
|گر زند آن دود بر دیگ نوی
|آن اثر بنماید ار باشد جوی
|زانک هر چیزی بضد پیدا شود
|بر سپیدی آن سیه رسوا شود
|چون سیه شد دیگ پس تاثیر دود
|بعد ازین بر وی که بیند زود زود
|مرد آهنگر که او زنگی بود
|دود را با روش هم رنگی بود
|مرد رومی کو کند آهنگری
|رویش ابلق گردد از دودآوری
|پس بداند زود تاثیر گناه
|تا بنالد زود گوید ای اله
|چون کند اصرار و بد پیشه کند
|خاک اندر چشم اندیشه کند
|توبه نندیشد دگر شیرین شود
|بر دلش آن جرم تا بی دین شود
|آن پشیمانی و یا رب رفت ازو
|شست بر آیینه زنگ پنج تو
|آهنش را زنگها خوردن گرفت
|گوهرش را زنگ کم کردن گرفت
|چون نویسی کاغد اسپید بر
|آن نبشته خوانده آید در نظر
|چون نویسی بر سر بنوشته خط
|فهم ناید خواندنش گردد غلط
|کان سیاهی بر سیاهی اوفتاد
|هر دو خط شد کور و معنیی نداد
|ور سیم باره نویسی بر سرش
|پس سیه کردی چو جان پر شرش
|پس چه چاره جز پناه چاره گر
|ناامیدی مس و اکسیرش نظر
|ناامیدیها بپیش او نهید
|تا ز درد بی دوا بیرون جهید
|چون شعیب این نکته ها با وی بگفت
|زان دم جان در دل او گل شکفت
|جان او بشنید وحی آسمان
|گفت اگر بگرفت ما را کو نشان
|گفت یا رب دفع من می گوید او
|آن گرفتن را نشان می جوید او
|گفت ستارم نگویم رازهاش
|جز یکی رمز از برای ابتلاش
|یک نشان آنک می گیرم ورا
|آنک طاعت دارد و صوم و دعا
|وز نماز و از زکات و غیر آن
|لیک یک ذره ندارد ذوق جان
|می کند طاعات و افعال سنی
|لیک یک ذره ندارد چاشنی
|طاعتش نغزست و معنی نغز نی
|جوزها بسیار و در وی مغز نی
|ذوق باید تا دهد طاعات بر
|مغز باید تا دهد دانه شجر
|دانهٔ بی مغز کی گردد نهال
|صورت بی جان نباشد جز خیال
|آن خبیث از شیخ می لایید ژاژ
|کژنگر باشد همیشه عقل کاژ
|که منش دیدم میان مجلسی
|او ز تقوی عاریست و مفلسی
|ورکه باور نیستت خیز امشبان
|تا ببینی فسق شیخت را عیان
|شب ببردش بر سر یک روزنی
|گفت بنگر فسق و عشرت کردنی
|بنگر آن سالوس روز و فسق شب
|روز همچون مصطفی شب بولهب
|روز عبدالله او را گشته نام
|شب نعوذ بالله و در دست جام
|دید شیشه در کف آن پیر پر
|گفت شیخا مر ترا هم هست غر
|تو نمی گفتی که در جام شراب
|دیو می میزد شتابان نا شتاب
|گفت جامم را چنان پر کرده اند
|کاندرو اندر نگنجد یک سپند
|بنگر اینجا هیچ گنجد ذره ای
|این سخن را کژ شنیده غره ای
|جام ظاهر خمر ظاهر نیست این
|دور دار این را ز شیخ غیب بین
|جام می هستی شیخست ای فلیو
|کاندرو اندر نگنجد بول دیو
|پر و مالامال از نور حقست
|جام تن بشکست نور مطلقست
|نور خورشید ار بیفتد بر حدث
|او همان نورست نپذیرد خبث
|شیخ گفت این خود نه جامست و نه می
|هین بزیر آ منکرا بنگر بوی
|آمد و دید انگبین خاص بود
|کور شد آن دشمن کور و کبود
|گفت پیر آن دم مرید خویش را
|رو برای من بجو می ای کیا
|که مرا رنجیست مضطر گشته ام
|من ز رنج از مخمصه بگذشته ام
|در ضرورت هست هر مردار پاک
|بر سر منکر ز لعنت باد خاک
|گرد خمخانه بر آمد آن مرید
|بهر شیخ از هر خمی او می چشید
|در همه خمخانه ها او می ندید
|گشته بد پر از عسل خم نبید
|گفت ای رندان چه حالست این چه کار
|هیچ خمی در نمی بینم عقار
|جمله رندان نزد آن شیخ آمدند
|چشم گریان دست بر سر می زدند
|در خرابات آمدی شیخ اجل
|جمله میها از قدومت شد عسل
|کرده ای مبدل تو می را از حدث
|جان ما را هم بدل کن از خبث
|گر شود عالم پر از خون مال مال
|کی خورد بندهٔ خدا الا حلال
|عایشه روزی به پیغامبر بگفت
|یا رسول الله تو پیدا و نهفت
|هر کجا یابی نمازی می کنی
|می دود در خانه ناپاک و دنی
|گرچه می دانی که هر طفل پلید
|کرد مستعمل بهر جا که رسید
|گفت پیغامبر که از بهر مهان
|حق نجس را پاک گرداند بدان
|سجده گاهم را از آن رو لطف حق
|پاک گردانید تا هفتم طبق
|هان و هان ترک حسد کن با شهان
|ور نه ابلیسی شوی اندر جهان
|کو اگر زهری خورد شهدی شود
|تو اگر شهدی خوری زهری بود
|کو بدل گشت و بدل شد کار او
|لطف گشت و نور شد هر نار او
|قوت حق بود مر بابیل را
|ور نه مرغی چون کشد مر پیل را
|لشکری را مرغکی چندی شکست
|تا بدانی کان صلابت از حقست
|گر ترا وسواس آید زین قبیل
|رو بخوان تو سورهٔ اصحاب فیل
|ور کنی با او مری و همسری
|کافرم دان گر تو زیشان سر بری
|موشکی در کف مهار اشتری
|در ربود و شد روان او از مری
|اشتر از چستی که با او شد روان
|موش غره شد که هستم پهلوان
|بر شتر زد پرتو اندیشه اش
|گفت بنمایم ترا تو باش خوش
|تا بیامد بر لب جوی بزرگ
|کاندرو گشتی زبون پیل سترگ
|موش آنجا ایستاد و خشک گشت
|گفت اشتر ای رفیق کوه و دشت
|این توقف چیست حیرانی چرا
|پا بنه مردانه اندر جو در آ
|تو قلاوزی و پیش آهنگ من
|درمیان ره مباش و تن مزن
|گفت این آب شگرفست و عمیق
|من همی ترسم ز غرقاب ای رفیق
|گفت اشتر تا ببینم حد آب
|پا درو بنهاد آن اشتر شتاب
|گفت تا زانوست آب ای کور موش
|از چه حیران گشتی و رفتی ز هوش
|گفت مور تست و ما را اژدهاست
|که ز زانو تا به زانو فرقهاست
|گر ترا تا زانو است ای پر هنر
|مر مرا صد گز گذشت از فرق سر
|گفت گستاخی مکن بار دگر
|تا نسوزد جسم و جانت زین شرر
|تو مری با مثل خود موشان بکن
|با شتر مر موش را نبود سخن
|گفت توبه کردم از بهر خدا
|بگذران زین آب مهلک مر مرا
|رحم آمد مر شتر را گفت هین
|برجه و بر کودبان من نشین
|این گذشتن شد مسلم مر مرا
|بگذرانم صد هزاران چون ترا
|چون پیمبر نیستی پس رو به راه
|تا رسی از چاه روزی سوی جاه
|تو رعیت باش چون سلطان نه ای
|خود مران چون مرد کشتیبان نه ای
|چون نه ای کامل دکان تنها مگیر
|دست خوش می باش تا گردی خمیر
|انصتوا را گوش کن خاموش باش
|چون زبان حق نگشتی گوش باش
|ور بگویی شکل استفسار گو
|با شهنشاهان تو مسکین وار گو
|ابتدای کبر و کین از شهوتست
|راسخی شهوتت از عادتست
|چون ز عادت گشت محکم خوی بد
|خشم آید بر کسی کت واکشد
|چونک تو گل خوار گشتی هر ک او
|واکشد از گل ترا باشد عدو
|بت پرستان چونک گرد بت تنند
|مانعان راه خود را دشمن اند
|چونک کرد ابلیس خو با سروری
|دید آدم را حقیر او از خری
|که به از من سروری دیگر بود
|تا که او مسجود چون من کس شود
|سروری زهرست جز آن روح را
|کو بود تریاق لانی ز ابتدا
|کوه اگر پر مار شد باکی مدار
|کو بود اندر درون تریاق زار
|سروری چون شد دماغت را ندیم
|هر که بشکستت شود خصم قدیم
|چون خلاف خوی تو گوید کسی
|کینه ها خیزد ترا با او بسی
|که مرا از خوی من بر می کند
|خویش را بر من چو سرور می کند
|چون نباشد خوی بد سرکش درو
|کی فروزد از خلاف آتش درو
|با مخالف او مدارایی کند
|در دل او خویش را جایی کند
|زانک خوی بد نگشتست استوار
|مور شهوت شد ز عادت همچو مار
|مار شهوت را بکش در ابتلا
|ورنه اینک گشت مارت اژدها
|لیک هر کس مور بیند مار خویش
|تو ز صاحب دل کن استفسار خویش
|تا نشد زر مس نداند من مسم
|تا نشد شه دل نداند مفلسم
|خدمت اکسیر کن مس وار تو
|جور می کش ای دل از دلدار تو
|کیست دلدار اهل دل نیکو بدان
|که چو روز و شب جهانند از جهان
|عیب کم گو بندهٔ الله را
|متهم کم کن به دزدی شاه را
|بود درویشی درون کشتیی
|ساخته از رخت مردی پشتیی
|یاوه شد همیان زر او خفته بود
|جمله را جستند و او را هم نمود
|کین فقیر خفته را جوییم هم
|کرد بیدارش ز غم صاحب درم
|که درین کشتی حرمدان گم شدست
|جمله را جستیم نتوانی تو رست
|دلق بیرون کن برهنه شو ز دلق
|تا ز تو فارغ شود اوهام خلق
|گفت یا رب مر غلامت را خسان
|متهم کردند فرمان در رسان
|چون بدرد آمد دل درویش از آن
|سر برون کردند هر سو در زمان
|صد هزاران ماهی از دریای ژرف
|در دهان هر یکی دری شگرف
|صد هزاران ماهی از دریای پر
|در دهان هر یکی در و چه در
|هر یکی دری خراج ملکتی
|کز الهست این ندارد شرکتی
|در چند انداخت در کشتی و جست
|مر هوا را ساخت کرسی و نشست
|خوش مربع چون شهان بر تخت خویش
|او فراز اوج و کشتی اش بپیش
|گفت رو کشتی شما را حق مرا
|تا نباشد با شما دزد گدا
|تا که را باشد خسارت زین فراق
|من خوشم جفت حق و با خلق طاق
|نه مرا او تهمت دزدی نهد
|نه مهارم را به غمازی دهد
|بانگ کردند اهل کشتی کای همام
|از چه دادندت چنین عالی مقام
|گفت از تهمت نهادن بر فقیر
|وز حق آزاری پی چیزی حقیر
|حاش لله بل ز تعظیم شهان
|که نبودم در فقیران بدگمان
|آن فقیران لطیف خوش نفس
|کز پی تعظیمشان آمد عبس
|آن فقیری بهر پیچاپیچ نیست
|بل پی آن که به جز حق هیچ نیست
|متهم چون دارم آنها را که حق
|کرد امین مخزن هفتم طبق
|متهم نفس است نی عقل شریف
|متهم حس است نه نور لطیف
|نفس سوفسطایی آمد می زنش
|کش زدن سازد نه حجت گفتنش
|معجزه بیند فروزد آن زمان
|بعد از آن گوید خیالی بود آن
|ور حقیقت بود آن دید عجب
|چون مقیم چشم نامد روز و شب
|آن مقیم چشم پاکان می بود
|نی قرین چشم حیوان می شود
|کان عجب زین حس دارد عار و ننگ
|کی بود طاووس اندر چاه تنگ
|تا نگویی مر مرا بسیارگو
|من ز صد یک گویم و آن همچو مو
|صوفیان بر صوفیی شنعه زدند
|پیش شیخ خانقاهی آمدند
|شیخ را گفتند داد جان ما
|تو ازین صوفی بجو ای پیشوا
|گفت آخر چه گله ست ای صوفیان
|گفت این صوفی سه خو دارد گران
|در سخن بسیارگو همچون جرس
|در خورش افزون خورد از بیست کس
|ور بخسپد هست چون اصحاب کهف
|صوفیان کردند پیش شیخ زحف
|شیخ رو آورد سوی آن فقیر
|که ز هر حالی که هست اوساط گیر
|در خبر خیر الامور اوساطها
|نافع آمد ز اعتدال اخلاطها
|گر یکی خلطی فزون شد از عرض
|در تن مردم پدید آید مرض
|بر قرین خویش مفزا در صفت
|کان فراق آرد یقین در عاقبت
|نطق موسی بد بر اندازه ولیک
|هم فزون آمد ز گفت یار نیک
|آن فزونی با خضر آمد شقاق
|گفت رو تو مکثری هذا فراق
|موسیا بسیارگویی دور شو
|ور نه با من گنگ باش و کور شو
|ور نرفتی وز ستیزه شسته ای
|تو بمعنی رفته ای بگسسته ای
|چون حدث کردی تو ناگه در نماز
|گویدت سوی طهارت رو بتاز
|ور نرفتی خشک خنبان می شوی
|خود نمازت رفت پیشین ای غوی
|رو بر آنها که هم جفت توند
|عاشقان و تشنهٔ گفت توند
|پاسبان بر خوابناکان بر فزود
|ماهیان را پاسبان حاجت نبود
|جامه پوشان را نظر بر گازرست
|جان عریان را تجلی زیورست
|یا ز عریانان به یکسو باز رو
|یا چو ایشان فارغ از تنجامه شو
|ور نمی توانی که کل عریان شوی
|جامه کم کن تا ره اوسط روی
|پس فقیر آن شیخ را احوال گفت
|عذر را با آن غرامت کرد جفت
|مر سؤال شیخ را داد او جواب
|چون جوابات خضر خوب و صواب
|آن جوابات سؤالات کلیم
|کش خضر بنمود از رب علیم
|گشت مشکلهاش حل وافزون ز یاد
|از پی هر مشکلش مفتاح داد
|از خضر درویش هم میراث داشت
|در جواب شیخ همت بر گماشت
|گفت راه اوسط ارچه حکمتست
|لیک اوسط نیز هم با نسبتست
|آب جو نسبت باشتر هست کم
|لیک باشد موش را آن همچو یم
|هر که را باشد وظیفه چار نان
|دو خورد یا سه خورد هست اوسط آن
|ور خورد هر چار دور از اوسط است
|او اسیر حرص مانند بط است
|هر که او را اشتها ده نان بود
|شش خورد می دان که اوسط آن بود
|چون مرا پنجاه نان هست اشتها
|مر ترا شش گرده هم دستیم نی
|تو بده رکعت نماز آیی ملول
|من به پانصد در نیایم در نحول
|آن یکی تا کعبه حافی می رود
|وین یکی تا مسجد از خود می شود
|آن یکی در پاک بازی جان بداد
|وین یکی جان کند تا یک نان بداد
|این وسط در با نهایت می رود
|که مر آن را اول و آخر بود
|اول و آخر بباید تا در آن
|در تصور گنجد اوسط یا میان
|بی نهایت چون ندارد دو طرف
|کی بود او را میانه منصرف
|اول و آخر نشانش کس نداد
|گفت لو کان له البحر مداد
|هفت دریا گر شود کلی مداد
|نیست مر پایان شدن را هیچ امید
|باغ و بیشه گر بود یکسر قلم
|زین سخن هرگز نگردد هیچ کم
|آن همه حبر و قلم فانی شود
|وین حدیث بی عدد باقی بود
|حالت من خواب را ماند گهی
|خواب پندارد مر آن را گم رهی
|چشم من خفته دلم بیدار دان
|شکل بی کار مرا بر کار دان
|گفت پیغامبر که عینای تنام
|لا ینام قلبی عن رب الانام
|چشم تو بیدار و دل خفته بخواب
|چشم من خفته دلم در فتح باب
|مر دلم را پنج حس دیگرست
|حس دل را هر دو عالم منظرست
|تو ز ضعف خود مکن در من نگاه
|بر تو شب بر من همان شب چاشتگاه
|بر تو زندان بر من آن زندان چو باغ
|عین مشغولی مرا گشته فراغ
|پای تو در گل مرا گل گشته گل
|مر ترا ماتم مرا سور و دهل
|در زمینم با تو ساکن در محل
|می دوم بر چرخ هفتم چون زحل
|همنشینت من نیم سایهٔ منست
|برتر از اندیشه ها پایهٔ منست
|زانک من ز اندیشه ها بگذشته ام
|خارج اندیشه پویان گشته ام
|حاکم اندیشه ام محکوم نی
|زانک بنا حاکم آمد بر بنا
|جمله خلقان سخرهٔ اندیشه اند
|زان سبب خسته دل و غم پیشه اند
|قاصدا خود را باندیشه دهم
|چون بخواهم از میانشان بر جهم
|من چو مرغ اوجم اندیشه مگس
|کی بود بر من مگس را دست رس
|قاصدا زیر آیم از اوج بلند
|تا شکسته پایگان بر من تنند
|چون ملالم گیرد از سفلی صفات
|بر پرم همچون طیور الصافات
|پر من رستست هم از ذات خویش
|بر نچفسانم دو پر من با سریش
|جعفر طیار را پر جاریه ست
|جعفر طرار را پر عاریه ست
|نزد آنک لم یذق دعویست این
|نزد سکان افق معنیست این
|لاف و دعوی باشد این پیش غراب
|دیگ تی و پر یکی پیش ذباب
|چونک در تو می شود لقمه گهر
|تن مزن چندانک بتوانی بخور
|شیخ روزی بهر دفع سؤ ظن
|در لگن قی کرد پر در شد لگن
|گوهر معقول را محسوس کرد
|پیر بینا بهر کم عقلی مرد
|چونک در معده شود پاکت پلید
|قفل نه بر خلق و پنهان کن کلید
|هر که در وی لقمه شد نور جلال
|هر چه خواهد تا خورد او را حلال
|گر تو هستی آشنای جان من
|نیست دعوی گفت معنی لان من
|گر بگویم نیم شب پیش توم
|هین مترس از شب که من خویش توم
|این دو دعوی پیش تو معنی بود
|چون شناسی بانگ خویشاوند خود
|پیشی و خویشی دو دعوی بود لیک
|هر دو معنی بود پیش فهم نیک
|قرب آوازش گواهی می دهد
|کین دم از نزدیک یاری می جهد
|لذت آواز خویشاوند نیز
|شد گوا بر صدق آن خویش عزیز
|باز بی الهام احمق کو ز جهل
|می نداند بانگ بیگانه ز اهل
|پیش او دعوی بود گفتار او
|جهل او شد مایهٔ انکار او
|پیش زیرک کاندرونش نورهاست
|عین این آواز معنی بود راست
|یا به تازی گفت یک تازی زبان
|که همی دانم زبان تازیان
|عین تازی گفتنش معنی بود
|گرچه تازی گفتنش دعوی بود
|یا نویسد کاتبی بر کاغدی
|کاتب و خط خوانم و من امجدی
|این نوشته گرچه خود دعوی بود
|هم نوشته شاهد معنی بود
|یا بگوید صوفیی دیدی تو دوش
|در میان خواب سجاده بدوش
|من بدم آن وآنچ گفتم خواب در
|با تو اندر خواب در شرح نظر
|گوش کن چون حلقه اندر گوش کن
|آن سخن را پیشوای هوش کن
|چون ترا یاد آید آن خواب این سخن
|معجز نو باشد و زر کهن
|گرچه دعوی می نماید این ولی
|جان صاحب واقعه گوید بلی
|پس چو حکمت ضالهٔمؤمنبود
|آن ز هر که بشنود موقن بود
|چونک خود را پیش او یابد فقط
|چون بود شک چون کند او را غلط
|تشنه ای را چون بگویی تو شتاب
|در قدح آبست بستان زود آب
|هیچ گوید تشنه کین دعویست رو
|از برم ای مدعی مهجور شو
|یا گواه و حجتی بنما که این
|جنس آبست و از آن ماء معین
|یا به طفل شیر مادر بانگ زد
|که بیا من مادرم هان ای ولد
|طفل گوید مادرا حجت بیار
|تا که با شیرت بگیرم من قرار
|در دل هر امتی کز حق مزه ست
|روی و آواز پیمبر معجزه ست
|چون پیمبر از برون بانگی زند
|جان امت در درون سجده کند
|زانک جنس بانگ او اندر جهان
|از کسی نشنیده باشد گوش جان
|آن غریب از ذوق آواز غریب
|از زبان حق شنود انی قریب
|مادر یحیی به مریم در نهفت
|پیشتر از وضع حمل خویش گفت
|که یقین دیدم درون تو شهیست
|کو اولوا العزم و رسول آگهیست
|چون برابر اوفتادم با تو من
|کرد سجده حمل من ای ذوالفطن
|این جنین مر آن جنین را سجده کرد
|کز سجودش در تنم افتاد درد
|گفت مریم من درون خویش هم
|سجده ای دیدم ازین طفل شکم
|ابلهان گویند کین افسانه را
|خط بکش زیرا دروغست و خطا
|زانک مریم وقت وضع حمل خویش
|بود از بیگانه دور و هم ز خویش
|از برون شهر آن شیرین فسون
|تا نشد فارغ نیامد خود درون
|چون بزادش آنگهانش بر کنار
|بر گرفت و برد تا پیش تبار
|مادر یحیی کجا دیدش که تا
|گوید او را این سخن در ماجرا
|این بداند کانک اهل خاطرست
|غایب آفاق او را حاضرست
|پیش مریم حاضر آید در نظر
|مادر یحیی که دورست از بصر
|دیده ها بسته ببیند دوست را
|چون مشبک کرده باشد پوست را
|ور ندیدش نه از برون نه از اندرون
|از حکایت گیر معنی ای زبون
|نی چنان کافسانه ها بشنیده بود
|همچو شین بر نقش آن چفسیده بود
|تا همی گفت آن کلیله بی زبان
|چون سخن نوشد ز دمنه بی بیان
|ور بدانستند لحن همدگر
|فهم آن چون مرد بی نطقی بشر
|در میان شیر و گاو آن دمنه چون
|شد رسول و خواند بر هر دو فسون
|چون وزیر شیر شد گاو نبیل
|چون ز عکس ماه ترسان گشت پیل
|این کلیله و دمنه جمله افتراست
|ورنه کی با زاغ لک لک را مریست
|ای برادر قصه چون پیمانه ایست
|معنی اندر وی مثال دانه ایست
|دانهٔ معنی بگیرد مرد عقل
|ننگرد پیمانه را گر گشت نقل
|ماجرای بلبل و گل گوش دار
|گر چه گفتی نیست آنجا آشکار
|ماجرای شمع با پروانه تو
|بشنو و معنی گزین ز افسانه تو
|گر چه گفتی نیست سر گفت هست
|هین به بالا پر مپر چون جغد پست
|گفت در شطرنج کین خانهٔ رخست
|گفت خانه از کجاش آمد بدست
|خانه را بخرید یا میراث یافت
|فرخ آنکس کو سوی معنی شتافت
|گفت نحوی زید عمروا قد ضرب
|گفت چونش کرد بی جرمی ادب
|عمرو را جرمش چه بد کان زید خام
|بی گنه او را بزد همچون غلام
|گفت این پیمانهٔ معنی بود
|گندمی بستان که پیمانه ست رد
|زید و عمرو از بهر اعرابست و ساز
|گر دروغست آن تو با اعراب ساز
|گفت نی من آن ندانم عمرو را
|زید چون زد بی گناه و بی خطا
|گفت از ناچار و لاغی بر گشود
|عمرو یک واو فزون دزدیده بود
|زید واقف گشت دزدش را بزد
|چونک از حد برد او را حد سزد
|گفت اینک راست پذرفتم بجان
|کژ نماید راست در پیش کژان
|گر بگویی احولی را مه یکیست
|گویدت این دوست و در وحدت شکیست
|ور برو خندد کسی گوید دو است
|راست دارد این سزای بد خو است
|بر دروغان جمع می آید دروغ
|للخبیثات الخبیثین زد فروغ
|دل فراخان را بود دست فراخ
|چشم کوران را عثار سنگ لاخ
|گفت دانایی برای داستان
|که درختی هست در هندوستان
|هر کسی کز میوهٔ او خورد و برد
|نی شود او پیر نی هرگز بمرد
|پادشاهی این شنید از صادقی
|بر درخت و میوه اش شد عاشقی
|قاصدی دانا ز دیوان ادب
|سوی هندوستان روان کرد از طلب
|سالها می گشت آن قاصد ازو
|گرد هندوستان برای جست و جو
|شهر شهر از بهر این مطلوب گشت
|نی جزیره ماند و نی کوه و نی دشت
|هر که را پرسید کردش ریش خند
|کین کی جوید جز مگر مجنون بند
|بس کسان صفعش زدند اندر مزاح
|بس کسان گفتند ای صاحب فلاح
|جست و جوی چون تو زیرک سینه صاف
|کی تهی باشد کجا باشد گزاف
|وین مراعاتش یکی صفع دگر
|وین ز صفع آشکارا سخت تر
|می ستودندش بتسخر کای بزرگ
|در فلان اقلیم بس هول و سترگ
|در فلان بیشه درختی هست سبز
|بس بلند و پهن و هر شاخیش گبز
|قاصد شه بسته در جستن کمر
|می شنید از هر کسی نوعی خبر
|بس سیاحت کرد آنجا سالها
|می فرستادش شهنشه مالها
|چون بسی دید اندر آن غربت تعب
|عاجز آمد آخر الامر از طلب
|هیچ از مقصود اثر پیدا نشد
|زان غرض غیر خبر پیدا نشد
|رشتهٔ اومید او بگسسته شد
|جستهٔ او عاقبت ناجسته شد
|کرد عزم بازگشتن سوی شاه
|اشک می بارید و می برید راه
|بود شیخی عالمی قطبی کریم
|اندر آن منزل که آیس شد ندیم
|گفت من نومید پیش او روم
|ز آستان او براه اندر شوم
|تا دعای او بود همراه من
|چونک نومیدم من از دلخواه من
|رفت پیش شیخ با چشم پر آب
|اشک می بارید مانند سحاب
|گفت شیخا وقت رحم و رقتست
|ناامیدم وقت لطف این ساعتست
|گفت واگو کز چه نومیدیستت
|چیست مطلوب تو رو با چیستت
|گفت شاهنشاه کردم اختیار
|از برای جستن یک شاخسار
|که درختی هست نادر در جهات
|میوهٔ او مایهٔ آب حیات
|سالها جستم ندیدم یک نشان
|جز که طنز و تسخر این سرخوشان
|شیخ خندید و بگفتش ای سلیم
|این درخت علم باشد در علیم
|بس بلند و بس شگرف و بس بسیط
|آب حیوانی ز دریای محیط
|تو بصورت رفته ای ای بی خبر
|زان ز شاخ معنیی بی بار و بر
|گه درختش نام شد گه آفتاب
|گاه بحرش نام گشت و گه سحاب
|آن یکی کش صد هزار آثار خاست
|کمترین آثار او عمر بقاست
|گرچه فردست او اثر دارد هزار
|آن یکی را نام شاید بی شمار
|آن یکی شخصی ترا باشد پدر
|در حق شخصی دگر باشد پسر
|در حق دیگر بود قهر و عدو
|در حق دیگر بود لطف و نکو
|صد هزاران نام و او یک آدمی
|صاحب هر وصفش از وصفی عمی
|هر که جوید نام گر صاحب ثقه ست
|همچو تو نومید و اندر تفرقه ست
|تو چه بر چفسی برین نام درخت
|تا بمانی تلخ کام و شوربخت
|در گذر از نام و بنگر در صفات
|تا صفاتت ره نماید سوی ذات
|اختلاف خلق از نام اوفتاد
|چون بمعنی رفت آرام اوفتاد
|چار کس را داد مردی یک درم
|آن یکی گفت این بانگوری دهم
|آن یکی دیگر عرب بد گفت لا
|من عنب خواهم نه انگور ای دغا
|آن یکی ترکی بد و گفت این بنم
|من نمی خواهم عنب خواهم ازم
|آن یکی رومی بگفت این قیل را
|ترک کن خواهیم استافیل را
|در تنازع آن نفر جنگی شدند
|که ز سر نامها غافل بدند
|مشت بر هم می زدند از ابلهی
|پر بدند از جهل و از دانش تهی
|صاحب سری عزیزی صد زبان
|گر بدی آنجا بدادی صلحشان
|پس بگفتی او که من زین یک درم
|آرزوی جمله تان را می دهم
|چونک بسپارید دل را بی دغل
|این درمتان می کند چندین عمل
|یک درمتان می شود چار المراد
|چار دشمن می شود یک ز اتحاد
|گفت هر یکتان دهد جنگ و فراق
|گفت من آرد شما را اتفاق
|پس شما خاموش باشید انصتوا
|تا زبانتان من شوم در گفت و گو
|گر سخنتان می نماید یک نمط
|در اثر مایهٔ نزاعست و سخط
|گرمی عاریتی ندهد اثر
|گرمی خاصیتی دارد هنر
|سرکه را گر گرم کردی ز آتش آن
|چون خوری سردی فزاید بی گمان
|زانک آن گرمی او دهلیزیست
|طبع اصلش سردیست و تیزیست
|ور بود یخ بسته دوشاب ای پسر
|چون خوری گرمی فزاید در جگر
|پس ریای شیخ به ز اخلاص ماست
|کز بصیرت باشد آن وین از عماست
|از حدیث شیخ جمعیت رسد
|تفرقه آرد دم اهل جسد
|چون سلیمان کز سوی حضرت بتاخت
|کو زبان جمله مرغان را شناخت
|در زمان عدلش آهو با پلنگ
|انس بگرفت و برون آمد ز جنگ
|شد کبوتر آمن از چنگال باز
|گوسفند از گرگ ناورد احتراز
|او میانجی شد میان دشمنان
|اتحادی شد میان پرزنان
|تو چو موری بهر دانه می دوی
|هین سلیمان جو چه می باشی غوی
|دانه جو را دانه اش دامی شود
|و آن سلیمان جوی را هر دو بود
|مرغ جانها را درین آخر زمان
|نیستشان از همدگر یک دم امان
|هم سلیمان هست اندر دور ما
|کو دهد صلح و نماند جور ما
|قول ان من امة را یاد گیر
|تا به الا و خلا فیها نذیر
|گفت خود خالی نبودست امتی
|از خلیفهٔ حق و صاحب همتی
|مرغ جانها را چنان یکدل کند
|کز صفاشان بی غش و بی غل کند
|مشفقان گردند همچون والده
|مسلمون را گفت نفس واحده
|نفس واحد از رسول حق شدند
|ور نه هر یک دشمن مطلق بدند
|دو قبیله کاوس و خزرج نام داشت
|یک ز دیگر جان خون آشام داشت
|کینه های کهنه شان از مصطفی
|محو شد در نور اسلام و صفا
|اولا اخوان شدند آن دشمنان
|همچو اعداد عنب در بوستان
|وز دم المؤمنون اخوه بپند
|در شکستند و تن واحد شدند
|صورت انگورها اخوان بود
|چون فشردی شیرهٔ واحد شود
|غوره و انگور ضدانند لیک
|چونک غوره پخته شد شد یار نیک
|غوره ای کو سنگ بست و خام ماند
|در ازل حق کافر اصلیش خواند
|نه اخی نه نفس واحد باشد او
|در شقاوت نحس ملحد باشد او
|گر بگویم آنچ او دارد نهان
|فتنهٔ افهام خیزد در جهان
|سر گبر کور نامذکور به
|دود دوزخ از ارم مهجور به
|غوره های نیک کایشان قابلند
|از دم اهل دل آخر یک دلند
|سوی انگوری همی رانند تیز
|تا دوی بر خیزد و کین و ستیز
|پس در انگوری همی درند پوست
|تا یکی گردند و وحدت وصف اوست
|دوست دشمن گردد ایرا هم دواست
|هیچ یک با خویش جنگی در نبست
|آفرین بر عشق کل اوستاد
|صد هزاران ذره را داد اتحاد
|همچو خاک مفترق در ره گذر
|یک سبوشان کرد دست کوزه گر
|که اتحاد جسمهای آب و طین
|هست ناقص جان نمی ماند بدین
|گر نظایر گویم اینجا در مثال
|فهم را ترسم که آرد اختلال
|هم سلیمان هست اکنون لیک ما
|از نشاط دوربینی در عمی
|دوربینی کور دارد مرد را
|همچو خفته در سرا کور از سرا
|مولعیم اندر سخنهای دقیق
|در گره ها باز کردن ما عشیق
|تا گره بندیم و بگشاییم ما
|در شکال و در جواب آیین فزا
|همچو مرغی کو گشاید بند دام
|گاه بندد تا شود در فن تمام
|او بود محروم از صحرا و مرج
|عمر او اندر گره کاریست خرج
|خود زبون او نگردد هیچ دام
|لیک پرش در شکست افتد مدام
|با گره کم کوش تا بال و پرت
|نسکلد یک یک ازین کر و فرت
|صد هزاران مرغ پرهاشان شکست
|و آن کمین گاه عمارض را نبست
|حال ایشان از نبی خوان ای حریص
|نقبوا فیها ببین هل من محیص
|از نزاع ترک و رومی و عرب
|حل نشد اشکال انگور و عنب
|تا سلیمان لسین معنوی
|در نیاید بر نخیزد این دوی
|جمله مرغان منازع بازوار
|بشنوید این طبل باز شهریار
|ز اختلاف خویش سوی اتحاد
|هین ز هر جانب روان گردید شاد
|حیث ما کنتم فولوا وجهکم
|نحوه هذا الذی لم ینهکم
|کور مرغانیم و بس ناساختیم
|کان سلیمان را دمی نشناختیم
|همچو جغدان دشمن بازان شدیم
|لاجرم وا ماندهٔ ویران شدیم
|می کنیم از غایت جهل و عما
|قصد آزار عزیزان خدا
|جمع مرغان کز سلیمان روشنند
|پر و بال بی گنه کی برکنند
|بلک سوی عاجزان چینه کشند
|بی خلاف و کینه آن مرغان خوشند
|هدهد ایشان پی تقدیس را
|می گشاید راه صد بلقیس را
|زاغ ایشان گر بصورت زاغ بود
|باز همت آمد و مازاغ بود
|لکلک ایشان که لک لک می زند
|آتش توحید در شک می زند
|و آن کبوترشان ز بازان نشکهد
|باز سر پیش کبوترشان نهد
|بلبل ایشان که حالت آرد او
|در درون خویش گلشن دارد او
|طوطی ایشان ز قند آزاد بود
|کز درون قند ابد رویش نمود
|پای طاووسان ایشان در نظر
|بهتر از طاووس پران دگر
|منطق الطیر آن خاقانی صداست
|منطق الطیر سلیمانی کجاست
|تو چه دانی بانگ مرغان را همی
|چون ندیدستی سلیمان را دمی
|پر آن مرغی که بانگش مطربست
|از برون مشرقست و مغربست
|هر یک آهنگش ز کرسی تا ثریست
|وز ثری تا عرش در کر و فریست
|مرغ کو بی این سلیمان می رود
|عاشق ظلمت چو خفاشی بود
|با سلیمان خو کن ای خفاش رد
|تا که در ظلمت نمانی تا ابد
|یک گزی ره که بدان سو می روی
|همچو گز قطب مساحت می شوی
|وانک لنگ و لوک آن سو می جهی
|از همه لنگی و لوکی می رهی
|تخم بطی گر چه مرغ خانه ات
|کرد زیر پر چو دایه تربیت
|مادر تو بط آن دریا بدست
|دایه ات خاکی بد و خشکی پرست
|میل دریا که دل تو اندرست
|آن طبیعت جانت را از مادرست
|میل خشکی مر ترا زین دایه است
|دایه را بگذار کو بدرایه است
|دایه را بگذار در خشک و بران
|اندر آ در بحر معنی چون بطان
|گر ترا مادر بترساند ز آب
|تو مترس و سوی دریا ران شتاب
|تو بطی بر خشک و بر تر زنده ای
|نی چو مرغ خانه خانه گنده ای
|تو ز کرمنا بنی آدم شهی
|هم به خشکی هم به دریا پا نهی
|که حملناهم علی البحر بجان
|از حملناهم علی البر پیش ران
|مر ملایک را سوی بر راه نیست
|جنس حیوان هم ز بحر آگاه نیست
|تو بتن حیوان بجانی از ملک
|تا روی هم بر زمین هم بر فلک
|تا بظاهر مثلکم باشد بشر
|با دل یوحی الیه دیده ور
|قالب خاکی فتاده بر زمین
|روح او گردان برین چرخ برین
|ما همه مرغابیانیم ای غلام
|بحر می داند زبان ما تمام
|پس سلیمان بحر آمد ما چو طیر
|در سلیمان تا ابد داریم سیر
|با سلیمان پای در دریا بنه
|تا چو داود آب سازد صد زره
|آن سلیمان پیش جمله حاضرست
|لیک غیرت چشم بند و ساحرست
|تا ز جهل و خوابناکی و فضول
|او بپیش ما و ما از وی ملول
|تشنه را درد سر آرد بانگ رعد
|چون نداند کو کشاند ابر سعد
|چشم او ماندست در جوی روان
|بی خبر از ذوق آب آسمان
|مرکب همت سوی اسباب راند
|از مسبب لاجرم محجوب ماند
|آنک بیند او مسبب را عیان
|کی نهد دل بر سببهای جهان
|زاهدی بد در میان بادیه
|در عبادت غرق چون عبادیه
|حاجیان آنجا رسیدند از بلاد
|دیده شان بر زاهد خشک اوفتاد
|جای زاهد خشک بود او ترمزاج
|از سموم بادیه بودش علاج
|حاجیان حیران شدند از وحدتش
|و آن سلامت در میان آفتش
|در نماز استاده بد بر روی ریگ
|ریگ کز تفش بجوشد آب دیگ
|گفتیی سرمست در سبزه و گلست
|یا سواره بر براق و دلدلست
|یا که پایش بر حریر و حله هاست
|یا سموم او را به از باد صباست
|پس بماندند آن جماعت با نیاز
|تا شود درویش فارغ از نماز
|چون ز استغراق باز آمد فقیر
|زان جماعت زندهٔ روشن ضمیر
|دید کآبش می چکید از دست و رو
|جامه اش تر بود از آثار وضو
|پس بپرسیدش که آبت از کجاست
|دست را بر داشت کز سوی سماست
|گفت هر گاهی که خواهی می رسد
|بی ز چاه و بی ز حبل من مسد
|مشکل ما حل کن ای سلطان دین
|تا ببخشد حال تو ما را یقین
|وا نما سری ز اسرارت بما
|تا ببریم از میان زنارها
|چشم را بگشود سوی آسمان
|که اجابت کن دعای حاجیان
|رزق جویی را ز بالا خوگرم
|تو ز بالا بر گشودستی درم
|ای نموده تو مکان از لامکان
|فی السماء رزقکم کرده عیان
|در میان این مناجات ابر خوش
|زود پیدا شد چو پیل آب کش
|همچو آب از مشک باریدن گرفت
|در گو و در غارها مسکن گرفت
|ابر می بارید چون مشک اشکها
|حاجیان جمله گشاده مشکها
|یک جماعت زان عجایب کارها
|می بریدند از میان زنارها
|قوم دیگر را یقین در ازدیاد
|زین عجب والله اعلم بالرشاد
|قوم دیگر ناپذیرا ترش و خام
|ناقصان سرمدی تم الکلام